فاطمه طاری‌بخش، خبرنگار: 30 سالی از اولین برنامه نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها برای ترویج ازدواج آسان در دانشگاه‌ها می‌گذرد، زمانی که دانشگاه شهیدبهشتی میزبان اولین مراسم ازدواج دانشجویی بود و در آن کمتر از 100 زوج دانشجو شرکت کرده بودند و حالا این میزان به بیش از 20 هزار زوج رسیده است. اما ازدواج دانشجویی هم که حالا عموم جامعه آن را به‌عنوان ازدواج آسان می‌شناسند، در دوران کرونا با افت‌وخیزهای زیادی همراه بود و حتی در برهه‌ای نیز عملا اجرای آن متوقف شد؛ مساله‌ای که باعث شد دانشجویان جدیدالورود چندان درجریان آن قرار نگیرند، از این‌رو به‌نسبت سال‌های قبل از کرونا، ثبت‌نام برای شرکت در این مراسم تا حد قابل‌توجهی کاهش یافت. اما مساله مهم اینجاست که باتوجه به جمعیت دانشجویی کشور، قطعا سروسامان دادن دوباره به مراسم ازدواج دانشجویی می‌تواند نقش پررنگی در ترغیب این قشر به ازدواج و همچنین ترویج فرهنگ ازدواج آسان در جامعه شود. در این میان تصویب برخی قوانین مانند تصویب سند ملی ازدواج دانشگاهیان و راه‌اندازی ستاد ازدواج دانشگاهیان توانسته تاحدی امیدها را برای همکاری دستگاه‌های مختلف کشور در راستای رفع موانع این حوزه پررنگ کند. «فرهیختگان» در گفت‌وگو با محمد هاشمی، مسئول ازدواج و خانواده نهاد رهبری در دانشگاه‌ها شرایط برگزاری مراسم ازدواج دانشجویی، چالش‌ها، برنامه‌ها و... را بررسی کرده است که در ادامه می‌خوانید.
درحال‌حاضر با نگاهی به قدرت خرید مردم می‌توان فهمید تمکن مالی برای شروع زندگی مشترک بسیار مهم است. برگزاری مراسم ازدواج دانشجویی به‌تنهایی می‌تواند جوانان را به ازدواج تشویق کند؟
به‌طور طبیعی ازدواج و تشکیل خانواده یک مساله چندبعدی است و نمی‌توان از یک منظر به آن نگاه کرد. بخشی از آن مباحث اقتصادی و فرهنگی است که در دل ازدواج وجود دارد. یک بخش بحث بلوغ اجتماعی افراد است. بحث شغل و مسکن نیز وجود دارد. یکی از مهم‌ترین عوامل تشویق به ازدواج، نگاهی است که نخبگان کشور به حوزه خانواده دارند. نخبگان علمی یا غیرعلمی حتی سلبریتی‌ها، همگی در تشکیل نهاد مقدس خانواده که به‌عنوان اولین نهاد اجتماعی به‌شمار می‌رود، اثرگذار خواهند بود. وقتی تمامی این عوامل، موثر در بحث ازدواج هستند، طبیعی است که پرداختن به یک موضوع نمی‌تواند این توقع را ایجاد کند که معضلات این حوزه رفع شده و درنتیجه فرهنگ آن رایج شود. تمامی بخش‌ها و مسئولانی که در کشور به بحث ازدواج مرتبط هستند، باید وارد میدان شوند. ازسوی دیگر نباید این مهم را فراموش کرد که در ازدواج دانشجویی چند هدف تعیین می‌شود؛ ترویج ازدواج آسان، ترویج ازدواج آگاهانه، ترویج ازدواج پایدار و ترویج ازدواج به‌موقع همان اهدافی است که برای این برنامه درنظر گرفته شده است.
در حوزه کارهای ترویجی، اولین قدم راه‌اندازی جریان اجتماعی است و ازدواج دانشجویی همین جریان است، اما در مسیر طبیعتا با فرازوفرودهایی هم همراه خواهد بود. ممکن است گاهی اوقات در سطح گسترده‌تری شکل بگیرد و ممکن است گاهی اوقات باتوجه به شرایط کشور، برنامه در سطح محدودی برگزار شود. درحال حاضر قریب به ۲۰ سال است که ازدواج دانشجویی برگزار می‌شود و در برخی سال‌ها تعداد شرکت‌کنندگان در آن چندهزار زوج و حتی گاهی به ۳۰ هزار زوج رسیده است.
در همین راستا بد نیست به این مساله اشاره کنم که ستاد ۳۰ هزار زوج را در مشهد میزبانی کرده و قطعا برنامه‌ریزی برای 60 هزار نفر آمار عجیبی است؛ اینکه چنین جمعیتی را به سفر برد و به آنها خدمت‌رسانی کرد، طبیعتا این یک کار جریان‌ساز به‌شمار می‌رود. این کار در نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها انجام شد و موفق هم بود.
افزایش آمار ازدواج در دوران همه‌گیری کرونا
در این دوسال شاهد تعطیلی دانشگاه‌ها به‌دلیل همه‌گیری کرونا بودیم. این بیماری در برگزاری مراسم ازدواج دانشجویی چه تاثیری داشت؟
کرونا تمامی تصورات را برهم زد. شاید تصور اولیه بر این بود که ازدواج‌ها کاهش پیدا کند، اما در دوران کرونا طبق آمار ثبت‌احوال در چهارماهه اول ورود کرونا به کشور حدود ۳۵ هزار ازدواج بیش از پارسال اتفاق افتاده است. آمار ازدواج به دلایل متعددی بیشتر شده است؛ ازجمله دلایل این افزایش هزینه‌های برگزاری مراسم ازدواج است. کرونا باعث شد تا زوجین دلیل و توجیهی برای عدم برگزاری برخی از مراسم و تشریفات داشته باشند و به‌دلیل کرونا با نفرات کمتری مراسم را برگزار کردند. اینجا بود که مشخص شد بحث تشریفات بسیار مهم است.
ستاد نیز بر این موضوع واقف است که در بحث فرهنگی، یکی از عوامل کاهش ازدواج بخش تشریفات بیجا، تشریفات غیرمعقول و غیرمنطقی و چشم‌وهم‌چشمی‌ها است. خیلی‌ها درمورد ازدواج دانشجویی فکر می‌کنند نهاد این ازدواج‌ها را از ابتدا مدیریت کرده است، اما اینطور نیست. دانشجوها خودشان ازدواج کردند و درحال حاضر نهاد برای این ازدواج‌ها برنامه‌ریزی می‌کند، به این صورت که فراخوان می‌دهیم و دانشجویان ثبت‌نام می‌کنند. بسیاری از دانشجویان نیز ثبت‌نام نمی‌کنند؛ یعنی وقتی آمار ازدواج دانشجویی منتشر می‌شود، این آمار مربوط به مشارکت‌کنندگان در برنامه ازدواج دانشجویی است نه تعداد دانشجویانی که در کشور ازدواج کرده‌اند. شاید ازدواج دانشجوها در کل کشور 50 هزار یا 100 هزار نفر باشد، اما دانشجویانی که به ما برای شرکت و ثبت‌نام در برنامه مراجعه می‌کنند تنها 30 هزار نفر باشد. تا به امروز حدود 25 هزار زوج در سایت ما ثبت‌نام کرده‌اند و حدود 7 هزار زوج در مشهد باوجود بیماری کرونا و با رعایت پروتکل‌ها میزبانی شدند.
خوشبختانه ازدواج دانشجویی در کشور و در سال‌های کرونایی افزایش پیدا کرده و کاهشی نداشته است، اما فرزندآوری به دلایل مختلفی کاهش پیدا کرده است. بخشی از آن مربوط به درآمد است. کرونا باعث تعطیلی برخی مشاغل شد و درنتیجه درآمدها کاهش پیدا کرد. برخی از زوجین نیز نگرانی از انتقال بیماری به فرزند خود داشتند. البته در این مورد آموزشی داده نشد و خیلی از زوجین نمی‌دانستند کرونا برای فرزند مشکلی ایجاد می‌کند یا نه. وزارت بهداشت باید در این زمینه فعالیتی انجام می‌داد، در رسانه به توضیح ارتباط فرزندآوری و کرونا می‌پرداخت و نگرانی زوج‌های جوان را کم می‌کرد. این مورد خیلی اثرگذار بود و خیلی از زوجین فرزندآوری را به بعد از کرونا موکول کرده‌اند که حق هم دارند نگران آسیب فرزندشان از کرونا باشند.
شرایط اقتصادی قطعا ازدواج دانشجویان را نیز با چالش‌های زیادی همراه کرده است
یکی از موضوعات مهمی که باید مدنظر قرار بگیرد این است که ازدواج دانشجویی تسهیلات ویژه‌ای ندارد و نمی‌دهد. همان ازدواج معمولی است با این تفاوت که در دایره دانشگاه اتفاق می‌افتد. هر اثری که تورم در هزینه‌ها بر خانواده داشته، روی زوجین دانشجو نیز داشته است. به‌عنوان مثال درحال حاضر اگر بخواهید جهیزیه تهیه کنید، یخچال 10 میلیون تومانی به 50 میلیون تومان رسیده است. قطعا این موضوع بر خانواده و ازدواج دانشجویی تاثیرگذار است. تورم باعث شد جهیزیه‌ای که با 50 میلیون تومان خریداری می‌شد، امروز با 150 میلیون هم به‌صورت کامل خریداری نشود. عادی است که نه‌تنها دانشجویان بلکه مردم بترسند و نتوانند از عهده هزینه‌های ازدواج بربیایند. به‌ویژه خانواده دختر؛ چراکه در فرهنگ ما بار اصلی هزینه‌های ازدواج برعهده خانواده دختر است. این موضوع نیز کاملا برخلاف آموزه‌های دینی ما است و این مسئولیت باید برعهده خانواده پسر باشد. تمامی این موارد در بحث ازدواج مقداری اثر منفی گذاشته‌اند که دانشگاه نیز از آن مستثنی نیست.
آمار ازدواج در دو دولت روحانی به‌شدت کاهش یافت
آمار ازدواج دانشجویی در سال‌های اخیر چگونه بود؟
اوج ازدواج دانشجویی در سال‌های 1391 و 1392 بود؛ در این‌باره حدود 62 هزار دانشجو داشتیم که 31هزار زوج بودند. بعد از سال 92 باتوجه به شرایط اقتصادی که به‌وجود آمد، این آمار نیز سیر نزولی داشت. دلیل سیر نزولی آمار هم عدم حمایت دستگاه‌های مختلف از بحث خانواده و ازدواج بود. دولتی که سر کار آمد، در بحث خانواده و ازدواج هیچ برنامه‌ای نداشت. در 8 سالی که گذشت، مسئولان وقت هیچ برنامه‌ای در این زمینه نداشتند و شرایط اقتصادی و تورم باعث شد ازدواج کاهش پیدا کند. مانند سایر موارد ما تا مرز17 و 18هزار زوج آمدیم و تقریبا آمار ازدواج نصف شد. امسال باتوجه به توقفی که در بحث برگزاری مراسم ازدواج از بهمن 98 تا خرداد 1400 داشتیم، درحال حاضر متقاضیان ما حدود 25 هزار زوج هستند. البته برای آمار تجمیع این دو سال آماری کمی است؛ چراکه سالی تنها 13 هزار زوج می‌شود. البته نکته‌ای که وجود دارد این است که چون دانشگاه‌ها غیرحضوری بودند، بسیاری از دانشجویان از بحث ازدواج دانشجویی مطلع نیستند. این آمار نیز آمار دقیقی نیست. ممکن است ازدواج صورت گرفته باشد، اما به‌دلیل بی‌اطلاعی برای ثبت‌نام در ازدواج دانشجویی، مراجعه نکرده باشند. ازطرفی نیز در این زمینه تبلیغات زیادی انجام ندادیم؛ چراکه ظرفیت ما به‌علت رعایت پروتکل‌ها محدود بود. درحال حاضر نیز چون شرایط کرونایی است و هتل‌ها بسته هستند، برای اجرای برنامه امسال نیز یک تا دو هتل بیشتر دراختیار نداشته‌ایم.
آمار طلاق در ازدواج‌های دانشجویی زیر 6 درصد است
عده‌ای معتقدند آمار طلاق میان زوج‌هایی که ازطریق ازدواج دانشجویی به خانه‌شان می‌روند، به‌مراتب کمتر است. در این‌باره صحبت کنید.
در بحث کاهش طلاق این برنامه اثرگذار بوده، به‌طوری‌که میزان طلاق در ازدواج دانشجویی زیر ۶ درصد است، درحالی‌که این آمار در کشور گاهی بالای ۲۰ یا ۳۰ درصد و حتی در بعضی شهرها ۵۰ درصد است. کاهش میزان طلاق در ازدواج دانشجویی به‌دلیل آن است که درکنار ترویج فرهنگ ازدواج آسان، آموزش‌هایی را نیز برای زوج‌ها داشتیم. یعنی یک زوج در زندگی همان‌طور که نیاز به مسکن، جهیزیه و... دارند، نیاز به آرایش مهارتی هم دارند و زوج‌ها هم در این مورد احساس نیاز می‌کنند. در اصل از آنجاکه زوج‌ها احساس می‌کنند در زندگی مشترک با مشکل مواجه می‌شوند، از حضور در چنین برنامه‌های آموزشی استقبال می‌کنند. ما چنین برنامه‌هایی را برای زوج‌ها در مشهد برگزار کردیم. خوشبختانه این برنامه‌ها کمک می‌کنند تا زندگی زوج‌های دانشجو پایدار شود. نباید فراموش کرد که هدف اول ازدواج دانشجویی بحث فرهنگی است نه بحث مالی. چون برای نیاز مالی و تجهیز یک خانواده بخش‌های دیگر باید پای کار بیایند. ازدواج دانشجویی مسکن و جهیزیه ندارد که دراختیار دانشجویان قرار دهیم.
به‌صورت خلاصه باید بگویم خوشبختانه کمترین میزان طلاق نسبت‌به میانگین آمار طلاق در کشور را در ازدواج دانشجویی شاهد هستیم. آخرین آماری که تا سال 97 داشتیم، آمار طلاق 10 ساله ازدواج دانشجویی، زیر 6 درصد بود، درحالی‌که آمار طلاق کشور در همان سال بالای 20 درصد بود.
دانشجویان کدام مقطع تحصیلی رغبت بیشتری برای شرکت در ازدواج دانشجویی دارند و دوام ازدواج در کدام مقطع بیشتر است؟
دوام ازدواج‌ها تفکیک نشده ولی کار پژوهشی برای این مورد در دست انجام است. ازدواج‌های دکتری و کارشناسی‌ارشد یا کارشناسی و فوق‌دیپلم در دست بررسی است تا آماری تفکیکی را دربیاوریم و مشخص شود میزان طلاق بیشتر در کدام مقطع بوده است. اما بیشترین دوام ازدواج در سطح کارشناسی است و تعداد ازدواج این مقطع نیز بیشترین است. در ارشد و دکتری مشکل این است که وقتی وارد این مقاطع می‌شوند، درواقع وارد فاز مدرک علمی می‌شوند، درنتیجه ازدواج را کنار می‌گذارند، بعد از دکتری سراغ ازدواج می‌روند که کار در این صورت سخت می‌شود تا در دوره کارشناسی هستند بیشتر رغبت به ازدواج دارند، کار هم ساده‌تر است.
کدام استان بیشترین آمار ازدواج دانشجویی را دارد؟
اصفهان بیشترین آمار ازدواج دانشجویی را دارد و شیراز بیشترین تقاضای ازدواج دانشجویی را داشته است.
با توجه به روند صعودی رابطه دختر و پسر یا ازدواج سفید در کشور آیا ازدواج دانشجویی می‌تواند با آن مقابله کند و پایشی در این حوزه صورت گرفته است؟
دانشجو در رده سنی و زمان مناسب برای انتخاب یک همراه قرار دارد. از نظر فطری، فیزیکی، روحی و روانی، جوان متقاضی است که فردی را برای لذت بردن از زندگی انتخاب کند، در چنین موقعیتی وقتی شرایط برای ازدواج تعهدمدار - به این معنی که صمیمیت درکنار تعهد شکل گیرد – مهیا نباشد، کار سخت می‌شود. به این دلیل جوان از تعهد فرار می‌کند و چه بخواهیم، چه نخواهیم خلعی ایجاد می‌شود. در این مرحله بحث گناه بودن یا نبودن آن مطرح نیست باید از منظر جامعه‌شناسی و انسانی نگاه کرد. جوان در شرایطی اضطراری و نیاز مبرم ولی بدون پاسخ قرار می‌گیرد، در این شرایط انسان‌ها به‌واسطه تحت‌تاثیر نیازهای ذاتی و غریزی بودن فکر نمی‌کنند و براساس پاسخ به نیاز تصمیم می‌گیرند. عنوانی که برای این نوع رابطه می‌توان درنظر گرفت، همباشی است. اصلا مقوله‌ای به نام ازدواج سفید در دنیا نداریم. اصطلاح ازدواج سفید ویژه ایران است. در دنیا نیز این نوع رابطه بیشتر در رده دوستی قرار می‌گیرد، چون ازدواج در تمامی کشورها واقعه‌ای رسمی است. در برخی کشورها که صحبت از همجنسگرایان می‌شود درواقع خواستار قانونی و شرعی شدن آن هستند. موضوع اصلی قانونی شدن چنین مسائلی است. در اعتراض به آن به خیابان می‌آیند و می‌بینیم این مقوله در برخی کشورها مثل کانادا و انگلیس رسمی شده است. زمانی که این نوع روابط رسمی می‌شوند، یعنی تعهدی رسمی و قانونی وجود دارد که برای طرفین حق‌وحقوق و تکالیفی ایجاد می‌کند. ازدواج چنین فرآیندی دارد و زمانی که دونفر در یک‌خانه زندگی می‌کنند و هیچ‌تعهدی نسبت به هم ندارند، نمی‌توان اسم آن را عقد یا تعهد یا قراردادی «رسمی» گذاشت؛ به چنین روابطی همباشی گفته می‌شود.
بسترسازی برای تسهیل ازدواج جلوی ترویج ازدواج سفید را می‌گیرد
بهترین طرحی که می‌تواند مانع این اتفاق نامیمون، غلط و آسیب‌زا شود، تسهیل ازدواج است. برای دو جوانی که همدیگر را دوست دارند و خواهان با هم بودن هستند، باید کاری کرد که آنها به تعهدی استاندارد و یک قرار رسمی برسند. دلیلی ندارد که چندین‌سال با همدیگر زندگی کنند و آسیب‌های آن را بچشند و بعدها با آسیب‌هایش زندگی کنند. ازدواج دانشجویی بهترین راهکار برای پیشگیری از این اتفاق است، چون معمولا این مورد در زندگی دانشجویی بیشتر رخ می‌دهد. این نیازها در سنین دانشجویی خودش را بیشتر نشان می‌دهد، از طرف دیگر نیازهای خوابگاهی، مالی و عاطفی و دوری از خانواده و استرس‌های مختلف دانشجو را به این سمت سوق می‌دهد. ما نیز مکلفیم که با ارائه راهکارها و تسهیلگری، کمک‌ها و حمایت‌ها، راه ازدواج رسمی و قانونی را باز کنیم. ازدواج پسر و دختری که یکدیگر را می‌پسندند و به هم می‌خورند، هیچ ایرادی ندارد.
داستان ازدواج دختر و پسری با وساطت مقام معظم رهبری
درست مثل اتفاقی که نقل است برای مقام معظم رهبری در پیاده‌روی‌هایی که داشتند، افتاد. ایشان دختر و پسری را می‌بینند که از کوه بازمی‌گردند، وضعیت خوبی هم نداشتند و رهبری می‌پرسند شما زن و شوهر هستید که با جواب نه مواجه می‌شوند. بار دیگر می‌پرسند خواهر و برادر هستید باز هم پاسخ آن دو جوان منفی است. رهبری بار دیگر می‌گویند پس چه نسبتی با هم دارید؟ یکی از جوان‌ها می‌گوید ما دوست هستیم. ایشان می‌پرسند همدیگر را دوست دارید که آنها پاسخ مثبت می‌دهند، در جواب آقا می‌گویند اگر شما می‌خواهید ازدواج کنید خوب است و من عقد شما را می‌خوانم. درنهایت بعد از چندوقت رهبری این دو جوان را به عقد هم درمی‌آورند. این کار یعنی تبدیل کردن نیاز فطری به یک رسمیت و تعهد به‌شکل قانونی که بتوانند با آن تشکیل خانواده دهند.
طبیعتا ما در بحث ازدواج دانشجویی تا امروز حمایت نداشتیم. البته در سال‌های قبل مقام معظم رهبری یک سکه هدیه می‌دادند که این مهم امروز به سفر مشهد تبدیل شده است. نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها این امکان را دارد که در مشهد سه روز از زوجین دانشجو پذیرایی کند اما وقتی سازمان‌های مختلف برای حمایت دست به کار شوند و به مساله ازدواج ورود کنند، قطعا کمک زیادی خواهد شد. نباید این مساله را نادیده گرفت که بسیاری از دانشجویان به‌دلیل مهیا نبودن شرایط ازدواج نمی‌کنند و ناچار می‌شوند در مسیرهای غلط و اشتباه بیفتند و مشخص نیست که این مسیر چه آسیب‌هایی برای آنها خواهد داشت.
دانشگاه اصلی‌ترین نهاد در میزبانی از نسل جوان است اما با نگاهی به وضعیت موجود می‌توان گفت از این ظرفیت به‌درستی برای ترویج ازدواج آسان بهره نبرده‌ایم. این موضوع از کجا نشأت می‌گیرد؟
بحث ازدواج در کشور تاکنون متولی نداشته است. فقط دانشگاه نیست، دانشگاه نیز مثل سایر بخش‌ها در این حوزه عمل کرده است. زمانی که ازدواج متولی نداشته باشد، در بحث ترویج آن و تاثیرش نیز پیشرفتی صورت نمی‌گیرد. نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها با توجه به بضاعت و توان خودش ازدواج را ترویج کرده است. سال‌هایی بود که ازدواج‌های دانشجویی یکجا و ساده در سطح وسیع برگزار می‌شد، مثلا برای 500 زوج یک ازدواج دسته‌جمعی گرفته شد و بسیاری از این زوجین دیگر جشن نگرفتند. همچنین در بحث جهیزیه معقول و مهریه معقول هم برنامه‌های فرهنگی اجرا کردیم و امروز می‌بینیم که بسیاری از دانشجویان ما مهریه معقولی دارند و رسیدن به نقطه امروز تنها با فرهنگ‌سازی محقق شده و این اقداماتی بوده که در حد بضاعت نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها بوده است.
وظیفه نهاد بنگاه مالی یا ایفای نقش حمایتگر بودن نیست، بلکه بیشتر فعالیت آن متمرکز بر حوزه فرهنگ است. ما نه توانی در حوزه‌های مالی داریم و نه در دستورالعمل‌های راهبردیمان چنین مقوله‌ای وجود دارد. به‌صورت طبیعی اگر بخواهیم در موضوع ازدواج آسان‌کاری انجام دهیم باید متولی داشته باشیم و از زوجینی که ازدواج آسان داشته‌اند، حمایت شود. در دانشگاه نیز اساتید و دانشگاه‌ها وارد عمل شوند، به فکر این نباشند که نهاد نمایندگی رهبری باید آن را اجرایی کند. دانشجو برای دانشگاه است، دانشجو برای استاد و استاد برای دانشجو است؛ از این رو همگی باید وارد عرصه عمل شوند تا فرهنگ ازدواج آسان را در بهارخواب‌ها و دوره‌ها، اردوها و برنامه‌های فرهنگی به‌عنوان یک هسته الگو، ترویج دهند.
ازدواج را به‌عنوان یک کالای فرهنگی به‌درست ارزش‌گذاری و تبلیغ نکرده‌ایم
متاسفانه باید بگویم ما کالای فرهنگی خود را نه به‌درستی تبلیغ می‌کنیم، نه ارزش‌گذاری درستی برای آن داریم، یعنی از ازدواج آسان فقط صحبت کرده و می‌کنیم، اما برای آن ارزش قائل نشده‌ایم. ارزش ازدواج آسان به این است که وقتی دختر و پسری در دانشگاه ازدواج می‌کنند، دانشگاه و استاد برایشان حرمت قائل باشند. این زوج جایگاه ویژه‌ای داشته باشند و لذت ببرند از اینکه در دوران دانشجویی ازدواج کرده‌اند، نه اینکه مورد سرزنش قرار بگیرند، چنین اتفاقی باعث می‌شود دانشجو از حرکت به‌سمت ازدواج آسان بترسد. تا زمانی که در دانشگاه‌ها وقتی کسی را که از طریق ازدواج آسان متاهل می‌شود را از شغلش کنار می‌گذارند یا استاد، دانشجوی دکتری را که ازدواج کرده، به‌سخره می‌گیرد، چه توقعی می‌توان داشت؟ البته همه اساتید اینطور نیستند و تعداد آنها معدود است، اما اثرگذاری همین تعداد پایین نیز بسیار بالاست. دختر و پسر جوان در سن غرور هستند، اگر توجه و ارزش‌گذاری به زوج جوان در دانشگاه صورت نگیرد طبیعتا دیگران بازخورد خوب و مناسبی از این زوج نخواهند داشت.
ورود دانشجویان دهه 80 به دانشگاه باعث می‌شود شکل و شمایل ازدواج دانشجویی تغییر محسوسی داشته باشد؟
همیشه وقتی نسل‌های جدید وارد دانشگاه می‌شوند، طبیعتا برنامه‌ها نیز متناسب با آن نسل می‌شود. شما نمی‌توانید برنامه‌ای را که برای یک نسل طراحی شده است برای تمامی نسل‌ها نسخه‌پیچ کنید. شکی وجود ندارد، چه در بحث فرآیند ازدواج و چه در بحث نیازمندی‌های نسل جدید و مسائلی که نسل جدید دارند، باید برنامه‌ریزی‌ها تغییر کند. نسل جدید آموزش‌هایی را می‌خواهد که نسل پیشین به آن نیاز نداشتند، همچنین خدماتی که نسل‌های پیشین نمی‌خواستند ولی نسل جدید خواهان آن است، قطعا متفاوت است.
نسل دهه هشتاد توقعاتی دارد که نسبت به دهه قبل متفاوت است، از این رو برنامه‌ها در حوزه اقتصادی، فرهنگی یا اجتماعی باید متناسب با نیازهای نسل هدف باشد. ازدواج دانشجویی نیز به همین صورت است و نسل هدف را شناسایی می‌کند، توقع این نسل را ارزیابی می‌کند تا نیازهای آن را برطرف کند یا در راستای رفع آنها حرکت کند. درگذشته در انتخاب همسر خانواده‌ها شناخت کامل حاصل می‌کردند ولی یک دهه هشتادی دیگر به این شکل همسر انتخاب نمی‌کند. اکثرا تک‌فرزند هستند و فامیل ندارند. قطعا در انتخاب همسر روند دیگری را در پیش می‌گیرند و ما باید سیستم را با شرایط روز تنظیم کنیم. باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که تقاضا و توقع این نسل تازه را برطرف کنیم، یعنی به‌صورت کلی باید اینطور باشد اما اینکه این مهم چقدر محقق می‌شود یا نه یا اینکه سیاستگذاران تا چه میزان این موضوع را درک می‌کنند، مساله دیگری است و عقل سلیم حکم می‌کند که این تناسب در تقاضا و محصولی که می‌خواهیم ارائه بدهیم حتما وجود داشته باشد.
بعد از ازدواج حمایتی در راستای فرزندآوری دانشجو صورت می‌گیرد؟
در مجلس قانونی جدیدا تصویب شد که اگر زوجین در فرزندآوری دچار مشکل شوند؛ دولت موظف به حمایت از آنهاست. در این قانون بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها و بیمه موظف هستند، مشکل نازایی را تحت‌پوشش قرار دهند. قانون بسیار کارآمدی است که تلاش شد آیین‌نامه اجرایی کمترین دغدغه را برای زوجین ایجاد کند. مراکز پیشرفته زیادی در کشور وجود دارند و در سطح جهانی در بحث نازایی حرفی برای گفتن داریم.
از سمت دیگر نیز ستاد در رابطه با نازایی طرحی برای برخورداری زوجین از خدمات ویژه دارد. مراکز پزشکی که در دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند، وارد عمل شوند و بخشی از خدمات را برعهده بگیرند. با توجه به اینکه یکی از اعضای ستاد وزارت بهداشت است می‌توان خدمات خوبی به زوجین دانشجو ارائه داد. این خدمات طبق قانون و تفاهمنامه‌ای که ذیل ستاد خواهیم داشت به سمت زوجین سوق می‌دهیم و یکی از برنامه‌های اصلی ستاد است.
با وجود اینکه 16 سال از تصویب قانون تسهیل ازدواج در مجلس می‌گذرد، اما هنوز متولی مستقلی در دانشگاه‌ها برای ازدواج دانشجویان نداریم، دلیل این امر چیست؟
قانون تسهیل ازدواج متولی‌های خود را در دستگاه‌های مختلف مشخص کرده است. این قانون کلی است و خیلی جزئی به ازدواج دانشجویی پرداخته است. در یک کلام اصلا ازدواج دانشجویی در این قانون مطرح نیست. با این حال متاسفانه دولت‌هایی که از سال 84 بر سر کار آمده‌اند، هیچ‌کدام به این قانون توجه نکرده‌اند. این مورد مطالبه ستاد ازدواج دانشجویی نیز است. در این سال‌ها چندین دولت عوض شد و طبیعتا جناح‌های مختلف قدرت را در دست گرفتند، اما اصلا دغدغه اصلی دولتی‌ها ورود به بحث خانواده و ازدواج و جمعیت نبوده است، یعنی در تمام این سال‌ها دولت‌ها یا دغدغه مسائل سیاسی و حزبی و جناحی را داشته یا آنقدر در مسائل اقتصادی غرق شدند و متاسفانه مقوله ازدواج را نه اقتصادی و نه فرهنگی دیده‌اند، درحالی‌که خانواده و ازدواج هم بحث فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی است. این موضوعی است که شاخه‌های متصل به آن تمامی مواردی را شامل می‌شود که دغدغه دولتمردان است اما در اولویت هیچ‌کدام از برنامه‌ریزی‌های آنها قرار نگرفته است.
امروز آثار مخرب، بی‌توجهی‌ها به بحث تشکیل خانواده و حمایت از خانواده را می‌بینیم و همگی به این نتیجه رسیده‌اند که خانواده یک مساله جدی است و باید به آن پرداخته شود. بعد از مدت‌ها حالا به اکثر دستگاه‌هایی که مراجعه می‌شود، دغدغه این موضوع را دارند و قول همکاری می‌دهند تا از این طرق شاید کمی به بحث خانواده و ازدواج کمک شود.
فرصت‌ها را برای ابلاغ سند ملی ازدواج دانشگاهیان از دست دادیم
سند ملی ازدواج دانشگاهیان تیرماه امسال به تصویب رسید. فکر می‌کنید چه بستری برای اجرایی‌سازی آن لازم است؟ این سند تا چه حد می‌تواند ازدواج دانشگاهیان را در عمل تسهیل کند؟
اولین جلسه کارشناسی این سند توسط ستاد ازدواج دانشجویی در نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها برگزار شد که در آن نمایندگان دستگاه‌های مختلف حضور داشتند و اولین فعالیت ما ظرفیت‌سنجی از آنها بود. در اصل به‌دنبال آن بودیم تا مشخص شود دستگاه‌ها و سازمان‌ها چه ظرفیت‌ها و توانمندی‌هایی برای به‌کارگیری در ازدواج دانشجویی دارند. مرحله دوم کار، مراجعه به دستگاه‌ها برای گرفتن ظرفیت‌ها بود. این اتفاق نیز درحال اجرا و اتمام است تا ما بتوانیم پیش‌نویس مشخص و منظمی، مبتنی‌بر ظرفیت‌های دستگاه‌ها بنویسیم. سعی بر این است تا قبل از پایان سال، اولین جلسه ستاد ملی را در ستاد تشکیل دهیم تا بتوانیم مصوبات آن را سال 1401 اجرایی کنیم و برای ستاد استانی برنامه‌ای یک‌ساله به‌منظور اجرایی‌شدن آن در نظر گرفتیم.
درباره این مصوبه باید بگویم متاسفانه این مصوبه تیرماه در شورای اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها به تصویب رسید، اما دولت وقت ابلاغ نکرد. بعد از آن نیز انتخابات و تحویل دولت در پایان تابستان پیش آمد و چندین ماه را از دست دادیم. اخیرا مصوبه آن برای دایره حقوقی ریاست‌جمهوری فرستاده شده است تا هرچه زودتر به امضای ریاست‌جمهوری برسد و ابلاغ شود. اما فعالیت اجرایی مصوبه درحال پیگیری است و متوقف نشده و منتظر ابلاغ نماندیم. حتی بعضی از زیرساخت‌های آن را آماده کردیم. برای مثال آموزش واسطه‌ها و مشاوران را آماده و سامانه‌ای یکپارچه ایجاد کردیم. خوشبختانه شروع و ایجاد زیرساخت‌ها خوب پیش رفته است. زمانی‌که مصوبه ابلاغ شود، فعالیت‌های اجرایی و... را با تمام توان پیش خواهیم برد.
طبیعتا با اجرایی‌شدن این مصوبه، در سال اول نمی‌توان توقع زیادی داشت تا دستگاه‌ها وارد عمل شوند و خدماتی را پای کار بیاورند. این موضوع زمانبر است ولی برای سال‌های بعد یقینا در بحث ترویج ازدواج دانشگاهیان 20 تا 30 درصد اثربخش خواهد بود و هرچه جلوتر برود درصد اثربخشی و اثرگذاری آن به‌مراتب بیشتر خواهد شد؛ چراکه ما بستری بسیار مهیا و آماده در دانشگاه داریم. قطعا حضور سه‌میلیون و 300دانشجو آن هم با این فرض که از سه‌میلیون دانشجو، یک‌میلیون آنها متقاضی ازدواج باشند که درنهایت 100هزار زوج ازدواج خواهند کرد، نشان‌دهنده ظرفیت بالای دانشگاه‌ها در این حوزه است. یعنی 10درصد از کل جمعیت دانشجویی درحال حاضر امکان ازدواج دارند. درحالی که ما می‌توانیم این 10درصد را به 20درصد برسانیم. یعنی میزان ازدواج را با رشد 100درصدی، دوبرابر کنیم. درکمترین صورت حتی اگر چهار درصد، آمار ازدواج بالا رود 40هزار ازدواج بیشتر اتفاق می‌افتد. افزایش آمار ازدواج درمیان دانشجویان آثار فرهنگی خوبی دارد؛ چراکه به صورت خودکار وقتی این موضوع در فرهنگ رواج پیدا کند، خانواده‌ها و دانشجویان ترغیب می‌شوند تا به سمت ازدواج اسان حرکت کنند. از طرفی نیز دانشگاه تبدیل به یک مرکز خانواده و آموزشی می‌شود. این موضوع نوید داشتن یک دانشگاه سالم و تراز انقلاب و تمدن‌ساز را می‌دهد. نمی‌توان این مهم را کتمان کرد که تمدن بدون خانواده معنا ندارد و یقینا ترویج فرهنگ ازدواج دانشجویی در تحقق این مساله اثربخش خواهد بود.
چرا با وجود تصویب سند ازدواج دانشجویی در تیرماه هنوز مصوبه آن جهت اجرا ابلاغ نشده است؟
توسط شورای اسلامی دانشگاه‌ها ابلاغ شده است، وقتی به امضای رئیس‌جمهور برسد از طرف شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز ابلاغ می‌شود. ولی اینکه سند ابلاغ رسمی شود، هنوز اتفاق نیفتاده است. برنامه ترویجی خوبی برای آن در نظر گرفته‌ایم که از طریق آن رسانه ملی و رسانه‌های مکتوب و رسانه‌های غیرمکتوب به عرصه عمل وارد می‌شوند و از ظرفیت رسانه‌ها نیز در این حوزه استفاده می‌شود تا ستاد بتواند به نحو احسن کار خود را شروع کند.
راه‌اندازی سامانه برای دریافت خدمات مربوط به ازدواج دانشجویی
رئیس نهاد رهبری در دانشگاه‌ها خردادماه امسال از تشکیل ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان خبر داد، این ستاد چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
در این سال‌ها، مسائل مختلفی در ارتباط با ازدواج در دانشگاه جمع‌آوری شد و درنهایت به یک طرح جامع که همان تشکیل ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان است، رسیدیم. این طرح به شورای انقلاب فرهنگی ارائه شده است. روی این طرح یک‌سال کار پژوهشی انجام شده و حدود ۲۰ دستگاه ملی در آن عضو هستند؛ همچنین این طرح دو لایحه ملی و لایحه استانی هم دارد. یکی از نکات مثبت این طرح آن است که پنج وزارتخانه در آن عضو هستند.
در بخش ستاد استانی استاندار، شهردار، امام‌جمعه و خیرین و اوقاف وارد عمل می‌شوند. درحقیقت ما دایره بحث ازدواج دانشجویی را بزرگ‌تر کردیم و به دانشگاهیان تغییر دادیم و دلیل این کار هم آن بود که ما در دانشگاه‌ها، اساتید را هم داریم. طبیعتا درست نیست دانشجو ازدواج کند اما استاد مجرد بماند. درمقابل هم مگر چه اشکالی دارد که استاد اگر هیات‌علمی است و دکتری دارد با دانشجوی دکتری همان دانشگاه ازدواج کند؟ در گام سوم نیز ستاد ازدواج دانشگاهیان، فراهم‌سازی ازدواج آسان برای کارکنان دانشگاه را هدف گرفته است. همچنین بناست آسیب‌ها شناسایی شود تا بتوانیم ازدواج را به‌صورت فرآیندی پیگیری کنیم. یعنی هدف‌مان آن است دانشجو وقتی به دانشگاه می‌آید بتواند از همان ابتدا که در سامانه برای آموزش و خدمات دانشجویی و خوابگاه و... ثبت‌نام می‌کند، در سامانه‌ای هم ثبت‌نام کند تا بتواند در جریان خدمات ازدواج دانشجویی قرار گیرد تا وقتی متقاضی ازدواج می‌شود، بتواند زیر چتر این ستاد قرار بگیرد.
در این سامانه قرار است چه اتفاقاتی دنبال شود؟
در این سامانه، بحث‌های مربوط به قبل از ازدواج و مباحث ترویجی و آموزشی مرتبط با این حوزه وجود دارد. همچنین مباحث توانمندی انتخاب همسر تا بحث همرسانی و کمک‌رسانی در یک سیستم یکپارچه، در سال ۱۴۰۱ رونمایی می‌شود تا بتوان در بحث همسریابی به دانشجو کمک کرد. البته این مهم با فرمتی ساده و علمی و متناسب با فرهنگ و سنت خودمان ارائه می‌شود. در مرحله بعد فعالیت‌های مرتبط با آموزش‌های زوجین و سفر مشهد مقدس را داریم.
سعی می‌کنیم با توجه به تفاهم‌هایی که با بخش‌های مختلف، اعم از بخش‌های سیاستگذار، بخش‌های خدمت‌رسان، بخش تجاری و بخش فرهنگی اعم از سالن‌ها تا کارخانه‌ها و... داریم؛ بتوانیم هزینه ازدواج دانشجو را کاهش دهیم. یعنی اگر به‌طور مثال هزینه ازدواج یک زوج 100 خواهد بود، با این کار آن را به 70 رسانده و ۳۰درصد هزینه ازدواج را کاهش دهیم. البته قبل از آن کمک به پیداکردن همسر مناسب و آموزش زوج‌ها هم دنبال می‌شود.
در بخش خدماتی این طرح هم برای دانشجو محل سکونتی در نظر گرفته شده است. امسال در طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده دانشگاه‌ها موظف شدند خوابگاه‌های متاهلی را ایجاد کنند. خوابگاه‌های متاهلی به این صورت است که به دلیل ازدواج، دانشجو می‌تواند سه سال رایگان در خوابگاه متاهلی با همسر و بچه زندگی کند. این افراد نیاز به خدماتی ازجمله مهدکودک، مشاوره و... دارند که امکان آن فراهم می‌شود. البته مقوله خوابگاه یک بخش ماجراست، قطعا وقتی خوابگاه حل شود باید به سراغ مهدکودک برویم و بعد از آن زوجین نیازمند شغل هستند. همچنین مقوله جابه‌جایی زوجین از محل تحصیل به محل زندگی را هم داریم، اما حل چنین مساله‌ای در رشته‌های پزشکی به راحتی امکان‌پذیر نیست. نباید فراموش کرد نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها، یک نهاد فرهنگی است اما این توان را دارد که ظرفیت دستگاه‌های مختلف را پای کار بیاورد تا ذیل ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان بتوان به نیازها پاسخ داد. خوشبختانه اکثر دستگاه‌ها هم استقبال خوبی داشته و قول دادند توانمندی‌هایشان را پای کار بیاورند.
همچنین در بخش آموزش‌های کارآفرینی، اقتصادی و مهارت‌های اقتصادی نیز ما با استفاده از ظرفیت‌هایی که در کشور است، اقدام به برگزاری کارگاه‌هایی می‌کنیم. البته قرار بر این نیست که نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها تنها مجری باشد، بلکه نهاد هدایتگر ظرفیت‌ها به سمت ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان خواهد بود.
از سوی دیگر برای مسکن دائمی نیز وزارت مسکن طرحی ویژه برای کسانی که از طریق ستاد این مراحل را طی می‌کنند، دارد. یعنی قرار است اگر فردی در دوران دانشجوی متاهل شد، بتواند در این مسکن ثبت‌نام کرده و بازپرداخت اقساط برای بعد از فارغ‌التحصیلی باشد، درعمل حدود سه سال به این زوج تنفس داده می‌شود تا بتوانند درس بخوانند و بحث شغل را آرام‌آرام پیگیری کنند و دغدغه‌ای در این‌باره نداشته باشند. قطعا کسی که ازدواج می‌کند درآمد‌زایی خواهد داشت.
همان‌طور که ذکر کردم، ازدواج یک فرآیند است و ازدواج دانشجویی به‌تنهایی نمی‌تواند تمامی مراحل را تامین کند. اما اگر طی فرآیندی بتوان دستگاه‌های مختلف را به سمت ازدواج دانشگاهیان هدایت کرد، کار آسان‌تر خواهد شد. طرح کلانی در مصوبه شورای انقلاب فرهنگی مصوب شد که براساس دبیرخانه‌ای در نهاد تشکیل شده و دستگاه‌های اثرگذار و سیاستگذار در آن عضو هستند؛ همچنین تا امروز جلسات متعددی برای به‌کارگیری ظرفیت‌ها داشتیم.
بیمه مشاوره برای ازدواج دانشجویی در راه است
با راه‌اندازی ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان چه اتفاقی در دل دانشگاه‌ها رقم می‌خورد؟
در وهله اول باید بگویم تحقق اهداف این ستاد نیاز به زمان یک‌ساله دارد تا ستادها راه‌اندازی شوند و طرح به مرحله اجرا برسد. باید مراکز مشاوره خانواده‌ای با همین عنوان در دانشگاه‌ها راه‌اندازی شود تا از دانشجویان حمایت کند. از طریق مراکز بیمه مشاوره را نیز پیگیری می‌کنیم؛ چراکه وقتی دانشجویی ازدواج می‌کند قطعا به مشاوره نیاز پیدا می‌کند اما هزینه هر جلسه مشاوره حدودا 300 تا 400 هزار تومان است که همین موضوع باعث می‌شود دانشجویان خیلی سمت جلسات مشاوره نروند. به همین دلیل ستاد پیگیری می‌کند تا دانشجویانی که ازدواج دانشجویی داشته‌اند برای مشاوره بیمه شوند. دانشجویان 10 جلسه مشاوره رایگان دریافت کنند و این کار تا حد زیادی امیدبخش است و از استرس زوجین می‌کاهد.
البته اعتقادمان طبق آیات قرآن این است که ما تنها سعی می‌کنیم ازدواج صورت بگیرد. به‌عبارت دیگر در امر ازدواج تنها تسهیلگری می‌کنیم و در آن تصدی‌گری نداریم، تصدی امر ازدواج با خداست، مجری امر ازدواج نیز جوان‌ها هستند. هرکسی که ادعا کند، شما ازدواج کنید بقیهاش با من در اشتباه است. تنها می‌توان گفت شما ازدواج کنید ما کمک‌تان خواهیم کرد و بقیهاش با خداست. اصل و چهارچوب سیاست‌های نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها در خانواده، ازدواج و رفع نیازمندی‌های خانواده نوپاست و از طرفی هم نباید فراموش کرد که حیطه ما دانشگاهی است.
اگر بتوانیم طرح ازدواج دانشگاهیان را اجرایی کنیم و موفق شود، می‌تواند در خارج از دانشگاه نیز اجرایی شود. یعنی ستاد ملی ازدواج دانشگاهیان تبدیل به ستاد ملی ازدواج شود و دانشگاهش هم زیرمجموعه آن قرار گیرد. انجام فعالیت‌هایی از این دست زمانبر است، ایجاد ساختاری که کارکرد خوب و مفیدی داشته باشد هم زمانبر است ولی با تمام وجود معتقدم امکان‌پذیر است. کار سخت و سنگینی نیست اما گسترده است، تلاش می‌خواهد ولی نشدنی نیست. کاری نتیجه‌بخش خواهد بود.
سایت همرسان به‌صورت پایلوت به اجرا درآمده است
سایت همرسان که برای ازدواج دانشجویان راه‌اندازی شده تا چه میزان توانسته اثربخشی داشته باشد؟
ما بحث واسطه‌گری و مشاوران پیش از ازدواج و در یک کلام سامانه همرسان را داریم که باید یکپارچه عمل کنند. البته این سامانه به‌صورت آزمایشی راه‌اندازی شده و درحال رفع مشکلات هستیم. قطعا برایمان مهم است که منزلت یک دختر دانشجو یا استاد حفظ شود و در بحث انتخاب همسر نیز تسهیلگری صورت گیرد. بحث واسطه‌گری در سال 1399 در 15 استان اجرایی شد و امسال نیز در 16 استان باقی‌مانده انجام شده است. هدف‌مان این است که امسال اجرای پایلوت آن تمام شود اما این امکان هم وجود دارد تا نزدیک خردادماه سال آینده ادامه داشته باشد تا بعد از آن بتوانیم در سطح کشور حداقل 20 تا 30 مرکز واسط‌گری و مشاور را داشته باشیم تا بتوانند در امر همرسانی و مشاوره پیش از ازدواج کمک کنند.