کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار: درباره دفاع مقدس و موضوعات آن، آثار مختلفی در بسترهای متنوع فرهنگی تولید و عرضه شده است. مستندسازی یکی از انواع پرداخت هنری است که از همان سال‌های دفاع مقدس جان گرفت و آرام‌آرام به بلوغ رسید. معمولا در جنگ‌های مختلف، این مستندسازها هستند که در ثبت و ضبط وقایع و سپس خاطرات جنگ نقش مهمی را ایفا می‌کنند اما نقطه تمایز جنگ ما با دیگر جنگ‌های جهان در پیوند یافتن بین تمام اجزای انسانی و اعتقادی جامعه ایران با حوادث جنگ بوده است. دوران دفاع مقدس به‌عنوان مهم‌ترین دوره تاریخی 40سال گذشته ایران پر است از خاطرات و اتفاقاتی که با مفاهیم انسانی گره خورده. روایات و خاطرات مرتبط با زندگی شهدای مفقودالاثر و چشم‌انتظاری خانواده‌هایشان یکی از جذاب‌ترین مقاطع تاریخی است که از چشم مستندسازان ایرانی دور نمانده است. در گزارش زیر سراغ مستندها و مستندسازانی رفتیم که به موضوع شهدای مفقودالاثر پرداخته‌اند.
مستند «چشم به راه»
این مستند به تهیه‌کنندگی حسین همایونفر، روایتی متفاوت از مادرانی است که سال‌ها در انتظار فرزندانشان بوده‌اند. در این مستند و در هر قسمت، سراغ مادران شهدا در شهرهای ایلام، اصفهان، کاشان، مازندران و قزوین رفتند و رنجی که بر آنان رفته را نشان دادند. در «چشم‌به‌راه» مادران با گویش‌های محلی مختلف برای فرزندانشان لالایی می‌خوانند و عکس‌هایی از آنان را نشان می‌دهند. در این مستند سراغ خانوادههای شهیدان نعمت‌الله جابری، حمید محمدرضایی، سیدجواد اسدی، محمد مهدی و حمیدرضا اسماعیلی و علی قربانی رفتند.
مستند «برادرم نادعلی»
روایتی از خانواده شهید نادعلی دهقان به کارگردانی علی تک‌روستا است. در این مستند نشان می‌دهد که سنگ مزاری به نام این شهید در بهشت‌زهرا پیدا می‌شود و برادرش برای گرفتن اجازه نبش قبر و آزمایش دی‌ان‌ای تلاش می‌کند. درواقع این مستند به تلاش خانوادههای شهدای گمنام هشت سال دفاع مقدس برای پیدا کردن مزار فرزندانشان نیز میپردازد. تلاشی که به‌دلیل بی‌توجهی‌های برخی مسئولان بی‌ثمر مانده است. مستند برادرم نادعلی در چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت حضور داشت و تحسین بسیاری از تماشاگران را به خود برانگیخت.
مستند «پس از 22 سال»
مستند پس از ۲۲سال به کارگردانی محمدعلی یزدانپرست تولید شده و درباره زندگی و نحوه شهادت اسدالله بربری است. این کارگردان برای روایت این مستند، گفتوگو با خانواده شهید بربری و خلبانان هم‌‌دوره وی و برخی تصاویر آرشیوی را کنار هم گذاشته تا مستندش صرفا براساس گفتوگو و تکرار خاطرات نباشد. یزدانپرست در این مستند تلاش کرده فیلمی را به دور از حس ترحم روایت کند و تمام آنچه واقعیت داشته، بیان کند. شهید بربری به‌واسطه مهارتش در خلبانی نامه‌های زیادی از کشورهای مختلف برای همکاری دریافت می‌کرد، اما در کشور خودمان خدمت کرد و سرانجام به شهادت رسید.
مستند «بوی پیراهن یوسف»
مستند بوی پیراهن یوسف به تهیه‌کنندگی امیرحسین نوروزی و کارگردانی احمد شریف‌زاده در سه اپیزود ساخته شده که هر بخش از آن به داستان یک خانواده شهید میپردازد. سه خانواده شهید در جریان سفر رهبر معظم انقلاب به کرمانشاه در سال 90 به گلزار شهدا می‌روند و در آن مکان به انتظار دیدار ایشان هستند. درواقع این مستند روایت دلدادگی خانواده شهدا به رهبر است که در سال 95 برای شبکه افق تولید شد. شریف‌زاده آثار دیگری هم در زمینه شهدای مفقودالاثر به نام «رویای بارانی» تولید کرده که مربوط به مادر شهید صبوری است.
مستند «بانو»
مستند بانو روایتگر زندگی پرفراز و نشیب بانو عصمت احمدیان، مادر شهیدان اسماعیل و ابراهیم فرجوانی است. کسی که هم خود و هم اعضای خانواده‌اش یعنی همسر و سه فرزندش به‌نوعی با جنگ در ارتباط هستند. مستند بانو به کارگردانی و نویسندگی محمد حبیبی‌منصور تولید شده است. این مستند تصویری واقعی از زندگی مادر این شهیدان است. درواقع این خانم یکی از زنان تاثیرگذار اهواز است که شهید اسماعیل فرجوانی فرزند مفقودالاثر اوست. در طول مستند از خاطرات و داستان شهادت فرزندش می‌گوید. یکی از پسران وی پیکرش پیدا شد و دیگری مفقودالاثر است که در مستند به آنها اشاره شده است.