کیانا تصدیق‌مقدم، خبرنگار: جنگل‌های هیرکانی، بخش مهمی از نوارسبز بالای سر ایران را تشکیل می‌دهند. این جنگل نه‌فقط به‌خاطر زیبایی و اهمیت زیست‌محیطی‌اش بلکه به‌خاطر قدمت میلیون‌ساله‌اش ازجمله گنجینه‌های ملی و طبیعی ایران محسوب می‌شود. بخشی از این جنگل بزرگ در مازندران، قسمتی در گیلان و بخشی دیگر آن در گلستان قرار دارد. در این جنگل پوشش‌های گیاهی و گونه‌های جانوری بسیاری وجود دارد. علی احمدی‌زرین‌کلایی بخش مهمی از زندگی خود را در نقاط بکر این جنگل بزرگ گذرانده است و مستندی هم ساخته که به معرفی گونه‌های جانوری این جنگل می‌پردازد. برای شناخت فرآیند تولید و نمایش مستند «جنگل‌های هیرکانی» با کارگردان آن گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
یافتن جانورانی که می‌گفتند منقرض شدند
خطر انقراض گونه‌های جانوری، شاید یکی از مهم‌ترین دلایل برای رفتن سراغ ساخت مستندهایی اینچنینی است اما زرین‌کلایی در پاسخ به اینکه کدام گونه‌های جانوری در این منطقه درحال انقراض هستند و هدفش از ساخت مستند چه بوده است، گفت: «بخش کمی از هدف من به‌دلیل در خطر بودن گونه‌های جانوری بود. وقتی ما جست‌وجو کردیم متوجه شدیم همه این گونه‌ها در خطر انقراض نیستند، درنتیجه بیشترین تلاشی که داشتیم برای کشف و مشاهده این جانوران بود. ما شاید اطلاعات جزئی از بعضی جانوران داشته باشیم یا آنها را دیده باشیم اما اطلاعات کافی درباره آنها نداریم. مثلا درمورد سمور جنگلی گفته بودند در گورستان دیده شده و دیگر وجود ندارد، اما ما آن را در مازندران پیدا کردیم. حین تولید این مستند هم به تجربه ما اضافه شد و هم گونه‌هایی را پیدا کردیم که متوجه شدیم هنوز هستند اما ما نمی‌توانیم آنها را ببینیم. درواقع با زمان 10 ساله‌ای که ما برای پیدا کردن این جانوران گذاشتیم برخی از آنها را مشاهده کردیم و متوجه شدیم هنوز منقرض نشدند.»
عامدانه تصاویر کشتن خرس‌ها را نشان ندادیم
این مستندساز درباره دلیل پرداختن به موضوع گونه‌های جانوری که تنها یکی از ابعاد جنگل‌های هیرکانی است و اشاره نکردن به تهدیدهای زیست‌محیطی که برای از بین رفتن این جنگل وجود دارد، گفت: «ما نخواستیم اغراق کنیم و قصد داشتیم بیشتر زیبایی‌هایی را که در این جنگل وجود دارد به نمایش بگذاریم اما خیلی کوتاه و گذرا به مساله انقراض هم پرداختیم. هدف‌مان این بود که موضوعاتی که زیبا نیستند را نشان ندهیم. ما تصاویری از کشتن خرس داشتیم اما نخواستیم مخاطب را آزار دهیم. قصد داشتیم 90 درصد تصاویرمان زیبایی‌های این جنگل باشد. از بخش دیگرش که تهدیدهایی برای نابودی این جنگل است همه مطلع هستند. ما در مجموعه جدیدمان که درحال تولید است هم، از زیبایی‌ها گفتیم اما به‌صورت دقیق‌تر. ما نمی‌خواهیم بگوییم فقط شکارچی‌ها وجود دارند و دلایل مختلفی برای از بین بردن جنگل وجود دارد. واقعا خواستیم آنها را پیدا کنیم. بخشی را گفتیم و بخشی را به‌خاطر اینکه زیبا نبود، نگفتیم. مجموعه ما از نظر خودمان قوی است و ما از اتفاقات اطراف اطلاعات داشتیم. هدف‌مان این بود که بیشتر مشاهده کنیم و موضع محیط‌بانان را نگیریم که بگوییم چه کاری درست است و چه کاری اشتباه، خواستیم جانوران را به تصویر بکشیم تا مخاطب خودش قضاوت کند.»
گنجینه‌ای که از آن غافلیم
زرین‌کلایی در رابطه با انتخاب نام گنجینه برای این جنگل گفت: «این ایده را موقعی که داشتم فیلم می‌گرفتم به ذهنم رسید. در برخی مکان‌ها چاله‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد مردم دنبال گنج هستند، اما از نظر من گنج‌های ما همین درختانی هستند که در جنگل می‌بینیم. تصاویری از گونه‌های گیاهی و حیات‌وحش برای من گنج بود و از این موضوع ایده گرفتم. جنگل‌ها سرمایه‌های ما هستند و ما از آنها غافل ماندیم و به آنها توجهی نداریم. اگر شما وارد جنگل بشوید و فقط سکوت را بشنوید این بی‌ارزش است، اگر پرنده‌ای نباشد، بلبلی آواز نخواند این جنگل بی‌معناست. به همین دلیل همه ما باید مراقب این منابع و گنجینه باشیم. ما خواستیم به مخاطبان‌مان این را بگوییم که همگی باید از جنگل‌ها و گونه‌های گیاهی و جانوری محافظت کنیم. این موضوعات خیلی مهم هستند و من خواستم به آن توجه ویژه‌ای داشته باشم.»
درنا پرنده‌ای نادر در ایران
این مستندساز درمورد گونه‌های جانوری این منطقه که درحال انقراض هستند، گفت: «من دقیق نمی‌دانم که چند درصد از گونه‌های جانوری این منطقه منقرض شده است. اما می‌دانم یک گونه ببر در این جنگل‌ها بوده که درحال حاضر منقرض شده و مدت‌هاست دیده نشده است. عده‌ای در خاطرات‌شان می‌گویند گاوهایمان آسیب دیدند و کمین کردیم تا دلیلش را بفهمیم و شلیک کردیم، بعد متوجه شدیم که ببر را زدیم و از این موضوع ناراحت هستیم. اما به غیر از ببر، باقی گونه‌ها در این جنگل هستند و منقرض نشدند شاید کم باشند اما منقرض نشدند. برای مثال ما پرنده درنا که بسیار گونه نادری هم است در این جنگل مشاهده کردیم و بسیار منحصربه‌فرد بود. تعداد آنها در گذشته بیشتر بود اما درحال حاضر تعدادشان بسیار کم است. جز من کسی نتوانست از آنها فیلم بگیرد، زیرا پرندگانی هستند که در شب دیده می‌شوند. عده‌ای می‌گفتند این گونه از پرندگان منقرض شدند و دلیلش این بود که وقت زیادی نگذاشتند تا بتوانند آنها را مشاهده کنند.»
طبیعت هرچه وحشی‌تر شانس شکار لحظات بیشتر
زرین‌کلایی در پاسخ به اینکه وجه‌تمایز این مستند با سایر مستندهای حیات‌وحش چیست، گفت: «مستندهای دیگر گونه‌های جانواران را بسیار محدود معرفی می‌کردند اما ما وقتی متوجه گونه‌ای می‌شدیم دائما سراغ آن بودیم و وقت بیشتری می‌گذاشتیم تا جانوران را رفتار‌شناسی کنیم. در مجموعه اول‌مان که مستند «گنجینه‌های هیرکانی» بود این کار را کمتر انجام دادیم اما در مجموعه دوم‌مان که درحال تدوین آن هستیم و در ادامه همین مستند هم است، با تجهیزات بهتر و به‌روزتری سراغ کار رفتیم بیشتر روی رفتار حیوانات تمرکز کردیم و تلاش کردیم همه موضوعات را فیلمبرداری کنیم آن هم به صورت دقیق و حرفه‌ای. وقتی تصاویر را برای کارشناسان یا دوستان‌مان ارسال می‌کنیم تفاوت را از بازخورد آنها متوجه شدیم که جسارت بیشتری کرده و سعی کردیم در مکان‌های خطرناک‌تری حضور پیدا کنیم.»
وی در ادامه درباره مدت زمانی که در جنگل برای فیلمبرداری ماندگار می‌شدند و دشواری‌هایی که داشت، گفت: «اوایل فیلمبرداری قیمت بنزین کمتر بود و ما هم امکانات کمتری داشتیم و دو روز در جنگل می‌ماندیم و باز می‌گشتیم اما با سختی‌هایی که به مرور زمان و در این 10سال برای ما به وجود آمد مجبور بودیم چهار تا پنج روز در جنگل ماندگار شویم. این ماندگاری در طبیعت اتفاقات خوبی را برای ما رقم زد. ما اوایل فیلمبرداری شرایطی را نداشتیم که هر لحظه از وضعیت آب و هوا باخبر شویم. چهار روز مه می‌شد و شرایط آب‌وهوایی بد‌تر می‌شد و جنگل فرم وحشی بودن را به خود می‌گرفت و جانوران فکر می‌کردند در این شرایط، انسانی در جنگل حضور ندارد و در این وضعیت جانوران بیشتری دیده می‌شد. برای مثال یک روز که برف هم آمده بود پلنگی را مشاهده کردیم و از آن فیلم گرفتیم و این موضوع بسیار زیبا بود. نتیجه‌ای که از این موضوع گرفتیم این بود که طبیعت هرچه وحشی‌تر باشد شانس ضبط فیلم‌هایی از جانوران نادر را برای ما بیشتر می‌کند.»
حوصله فیلمساز حیات‌وحش باید زیاد باشد
این مستندساز در رابطه با حضور محیط‌بانان درکنار تیم فیلمبرداری گفت: «محیط‌بانان ماموریت‌های ویژه‌ای داشتند اما در بخشی از مسیر همراه و راهنمای ما بودند. اما همیشه نمی‌توانند صبــر و حــــوصله‌ای که مــا داریم را داشته باشند و ساعت‌ها در یک مکان بنشینند تا شاید جانوری را مشاهده کنند. در مرحله اول ما را راهنمایی کردند و اطلاعاتی را به ما دادند. همراهی محیط‌بانان برای عکاسی خوب است که عکس را بگیری و بازگردی، اما حوصله و صبر برای فیلمبرداری ندارند. حوصله فیلمساز حیات‌وحش باید زیاد باشد و به صورت مستقل عمل کند زیرا که با صبر کردن می‌توان حیوانات نادری را مشاهده کرد و عکس‌ها و فیلم‌های خوبی را برای دوستداران حیات‌وحش تهیه کرد.»
خودمان باید برای خودمان مستند بسازیم
زرین‌کلایی در پاسخ به اینکه 10 سال برای تولید مستند زمان گذاشتید، به نظر شما ضرورت تولید مستندهایی با موضوع حیات‌وحش چیست، گفت: «بخشی از این مربوط به مساله علمی و علاقه به حیات‌وحش است و مستندسازی در کشور ما جوان است و بعضی‌ها از کشورهای دیگر پول می‌گیرند تا برای ما مستند بسازند و به دلیل زمان کمی که دارند خوب به موضوع نمی‌پردازند. یعنی قرارداد می‌بندند اما وقت نمی‌گذارند. ما باید خودمان وقت بگذاریم و مستند درست کنیم. دیگران نمی‌توانند برای ما مستند بسازند. استاد من همیشه می‌گفت حیات‌وحش دو اتفاق را ایجاد می‌کند؛ اول حس پرستش در انسان‌ها را تقویت می‌کند و دوم انسان با فهمیدن این ظرفیت‌ها حس میهن‌پرستی بیشتری پیدا می‌کند.»
وی در ادامه درباره میزان مخاطب این مستند گفت: «بازخوردهایی که مستند داشت بسیار خوب و زیاد بود. ضعف‌هایی هم در نویسندگی و تدوین آن وجود داشته اما کلیات مستند ضعف‌ها را پوشش داد و ما سعی کردیم در مجموعه جدیدمان این ضعف‌ها را از بین ببریم و آنها را پوشش دهیم.»
همچنین در ادامه درباره تقدیم این مستند به شهدای محیط‌بان گفت: «بخشی از این مستند را به شهدای محیط‌بان و بخش دیگر را به شهدای جنگلبان تقدیم کردیم. در حوزه محیط‌زیست تلاش آنها را دیدیم. من به کلمه شهید اعتقاد دارم و برای این شهدا ارزش ویژه‌ای قائل هستم و سعی می‌کنم به آنها ادای احترام کنم. امنیتی که آنها در طبیعت برای ما فراهم کردند را من از نزدیک مشاهده کردم.» گفتنی است عوامل این برنامه عبارتند از: علی احمدی‌زرین‌کلایی، مدیر فیلمبرداری، کارگردان و تهیه‌کننده، رحمان اسحاقی، رحمان نعیمایی، علی غلامرضاپور، رضا غلامرضاپور و جبرئیل شعبانی، گروه تصویربرداری، محمد قاسمی، زهرا اکبری و صادق رضانیا، گروه تدوین، ماهان احمدی، مشاور هنری و بهادر آراسته و کورس ربیعی، گروه کارشناسی.
در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید:
حمید قریشی /