یگانه عرب - راضیه فلاح، گروه دانشگاه: دانشگاه آزاد اسلامی در راستای رسالت خود و رسیدن به دانشگاه کارآفرین و دانشگاه نسل سوم، افق و ریل‌گذاری مشخص و روشنی را برای خود مشخص کرده و در این راه از ابزارهای علمی- پژوهشی و فرهنگی همچون برگزاری همایش‌ها، جشنواره‌های تخصصی و وبینارها استفاده می‌کند تا به هدف اصلی خود در رویداد ملی گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی دست پیدا کند. یکی از رویدادهایی که چندسالی است در این مسیر برگزار می‌شود، جشنواره ملی فناوری نانو است که از اوایل دهه90 در راستای حمایت از پژوهشگران، محققان و فعالان حوزه فناوری نانو دانشگاه آزاد اسلامی آغاز شد و به‌منظور حرکت از فعالیت‌های فناورانه به‌سمت خروجی‌های نوآورانه مسیر خود را می‌پیماید.
این جشنواره در تلاش است تا پتانسیل‌های تحقیقاتی حوزه نانو در دانشگاه آزاد را بشناسد و به فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری نانو جهت بدهد. همچنین در تلاش است تا توان علمی دانشگاه در حوزه فناوری نانو را نشان بدهد. نمایشگاه توانمندی‌های فناوری نانو روز سوم بهمن آغاز به‌کار کرد و 75 محصول حوزه فناوری نانو در این نمایشگاه برای آشنایی پژوهشگران و مسئولان رونمایی شد. در ششمین دوره جشنواره ملی فناوری نانو، 936 اثر به دبیرخانه ششمین جشنواره ارسال شد که از این میان 460 مقاله، 18 اختراع، 21 ابتکار و نوآوری، 22 تحقیق، 292 پایان‌نامه، 26 ایده، 18 طرح پژوهشی و دانش‌بنیان، 25 کتاب، 6 مرکز تحقیقات، 44 محصول و 4 مورد مرتبط بود. درخصوص برگزاری ششمین دوره این رویداد، بررسی کمی و کیفیت آثار ارسالی، حمایت از برگزیدگان ششمین دوره جشنواره، حضور برگزیدگان در رویداد ملی گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی و... با حسین کلانتریخلیلآباد، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج استان البرز و حامد ثابت، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج و دبیر ششمین جشنواره ملی فناوری نانو دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
برگزاری ششمین جشنواره ملی فناوری نانو دانشگاه آزاد اسلامی تا چه اندازه بر افزایش فعالیت‌های پژوهشی فناورانه و نوآورانه دانشگاهی در عرصه نانو تاثیر مثبت دارد؟
کلانتریخلیلآباد: این رویداد با هدف ارتقای کیفیت زندگی مردم برگزار شده‌است؛ چراکه فناوری نانو در حوزه‌های کشاورزی، انرژی، صنعت و پزشکی معمولا تاثیر بسیار بالایی دارد و قطعا در سیستم دانشگاه آزاد، جامعه استان البرز و به‌تبع آن تمام کشور دارای تاثیر بسیاری است. ایران در فناوری نانو پس از کشورهای چین، هند و آمریکا رتبه چهارم را در جهان دارد که این نقش‌آفرینی هر روز بیشتر می‌شود. هرچند کیفیت مقالات پایین آمده و نسبت‌به گذشته افت کرده است، اما با برگزاری این همایش‌ها، رویدادها و ایجاد زمینه‌های فکری می‌توانیم تحول اساسی در جامعه ایجاد کنیم. فناوری نانو در زندگی مردم اهمیت بالایی دارد. پیشرفت فعالیت‌ها بر محور نانو کم شده و اگر تلاشی صورت بگیرد که فعالیت‌های بیشتر، باکیفیت‌تر و قوی‌تری در این زمینه صورت بگیرد، سطح تاثیرگذاری این رویداد نیز بیشتر خواهد شد.
ثابت: هدف از برگزاری جشنواره فناوری نانو تاثیرگذاری هر فناوری در زندگی بشر بوده تا انسان با کمک ابزار فناوری به آسایش و رفاه برسد. فناوری نانو به‌صورت غیرمستقیم در محصولات نانویی به بهبود زندگی بشر و استفاده انسان از فناوری کمک می‌کند. سوال اینجاست که چه‌اندازه می‌توانیم مقالات تولیدی را تبدیل به فناوری کنیم؛ یعنی تبدیل ایده به فناوری و ثروت. ویژگی خاص فناوری نانو این است که تبدیل علم به فناوری به‌دلیل ماهیت این نوع فناوری باید در برهه زمانی کوتاه صورت بگیرد. به این معنا که عمدتا مقالاتی که در این زمینه نوشته می‌شود، در کوتاه‌ترین زمان کاربردی شده و به نتیجه‌ای در علوم مختلف می‌رسد. این جشنواره نیز کمک می‌کند تا پژوهشگران دانشگاه را شناخته و شبکه پژوهشی و بانک اطلاعاتی از مقالات و طرح‌های برتر پژوهشگران داشته و بتوانیم به توسعه فناوری نانو شتاب بیشتری بدهیم.
آماری از دوره‌های گذشته مبتنی‌بر تعداد کاربردی‌شدن پروژه‌ها و مقاله‌های برگزیده جشنواره در دست هست؟
ثابت: شاخصی برای تبدیل علم به فناوری به‌شکل عام داریم و عدد شاخص تبدیل علم به فناوری در شکل عام بین 20 تا 25 درصد در یک فاصله زمانی یک تا پنج ساله است. در حوزه فناوری نانو این زمان به یک تا سه سال و 50 تا 70 درصد می‌رسد. اگر این نگاه را نسبت‌به جشنواره قبلی داشته باشیم، می‌توان گفت حدود 50 درصد از مقالات، پایان‌نامه و پژوهش‌ها خواه‌وناخواه در پروسه علم به فناوری تمام اکوسیستم دانشگاه آزاد اسلامی قرار گرفته و به محصول فناورانه قابل کاربرد رسیده است.
برای کاربردی‌شدن پژوهش‌ها و مقالات برگزیده ششمین جشنواره فناوری نانو اقدامی در دست انجام دارید؟
کلانتری خلیل‌آباد: در کل 936 اثر به ششمین دبیرخانه جشنواره فناوری نانو ارسال شد که در بخش مقالات 460 اثر، 18 اختراع، 21 ابتکار و نوآوری، 22 تحقیق، 292 پایان‌نامه و 26 ایده و... به دبیرخانه جشنواره رسید. دانشگاه آزاد اسلامی استان البرز آمادگی دارد از برترین ایده‌ها حمایت کرده و بر ایده‌هایی که امکان تبدیل به محصول دارد، سرمایه‌گذاری کند. همچنین اگر محصولی از میان محصولات برگزیده جشنواره نیازمند سرمایه‌گذاری برای تولید انبوه است، حاضر به انجام آن هستیم. رئیس دانشگاه اختیار دارد برای سرمایه‌گذاری بر هر محصول تا دو میلیارد تومان هزینه کند و پس از انعقاد تفاهم‌نامه به شرکت‌های تولیدکننده محصولات تخصیص بدهد؛ البته لازمه سرمایه‌گذاری بر محصولات برتر جشنواره نیز بررسی محصول و آورده‌هایی است که برای دانشگاه دارد. این قول را می‌دهم که از 44 محصول و 26 ایده فناورانه ششمین دوره جشنواره فناوری نانو حمایت کنم. در دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج استان البرز، تمام دانشکده‌ها را مکلف کرده‌ایم که هر دانشکده‌ای باید یک همایش بین‌المللی برگزار کند و خود نهاد دانشگاه نیز حمایت مالی و مادی از برگزاری این رویداد نخواهد داشت و هر دانشکده برای برپایی همایش خود باید به‌دنبال اسپانسر و تامین‌کننده منابع مالی باشد و شرکت‌ها و نهادهای مرتبط با جریان را پای کار می‌آوریم و خروجی یک پژوهش و مقاله را با حمایت نهادهای ذی‌ربط به یک محصول تجاری‌سازی شده می‌رسانیم و دانشگاه باید از این جریان حمایت کند.
برگزیدگان ششمین جشنواره فناوری نانو پس از برگزیده‌شدن شامل چه حمایت‌هایی ازسوی دانشگاه آزاد خواهند شد؟
ثابت: نخستین حمایت از برگزیدگان ششمین دوره جشنواره این است که می‌توانند از گرنت پژوهشی ستاد نانو کشور استفاده کنند و بلافاصله از هفته آتی طی گفتمان با برگزیدگان تلاش خواهیم کرد ایده‌هایشان را احصا کنیم و مورد حمایت‌هایی چون سرمایه‌گذاری بر طرح، تخصیص منابع و فضا برای فعالیت و جلسات منتورینگ قرار بدهیم تا برای رویداد گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی آماده شوند. برای حضور در گام دوم دانشگاه، برگزیدگان باید از ایده‌هایشان دفاع کنند که قابل ارزیابی باشد تا به مرکز رشد دانشگاه معرفی شده و برای حضور در رویداد ملی گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی حاضر شوند و به رقابت بپردازند.
چشم‌انداز فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه آزاد استان البرز در حوزه فناوری نانو در سال جدید و ادامه راه چطور خواهد بود؟
کلانتری خلیل‌آباد: یکی از اقداماتی که در دست انجام خواهیم داشت، حمایت و سرمایه‌گذاری بر توسعه ایده‌ها، تولید انبوه محصولات، ویراستاری و تجمیع مقالات خواهد بود که مقالات برتر می‌تواند استخراج شده و به‌عنوان یک سند راهبردی برای کشور اجرایی شود. در حوزه اجرایی‌شدن اختراعات نیز حاضر به سرمایه‌گذاری هستیم و از هرگونه فعالیت و پژوهش فناورانه که درنهایت خروجی آن یک فناوری و محصول خواهد بود یا ایجاد مرکز تحقیقاتی، آماده حمایت از پژوهشگران، دانشجویان و اعضای هیات علمی هستیم. همچنین یکی دیگر از اقداماتی که تا پایان سال مدنظر داریم، کلنگ‌زنی زمینی برای راه‌اندازی چهار سرای نوآوری در حوزه‌های کشاورزی و محصولات ارگانیک، حوزه نانو، حوزه مواد و دیگری حوزه صنایع خلاق فرهنگی و هنری است.
ثابت: بسترها و پتانسیل‌های اولیه لازم برای فعالیت پژوهشگران و دانشجویان در دانشگاه آزاد اسلامی فراهم است؛ به‌طور مثال مرکز تحقیقات مواد پیشرفته حوزه نانو را داریم و یکی از محصولات برتر ششمین دوره جشنواره خروجی همین مرکز بود. سرای نوآوری فناوری مواد داریم که یکی از فعالیت سرای فناوری مواد، بر حوزه نانو بوده. همچنین مرکز تحقیقاتی بیوتکنولوژی داریم که یک گروه پژوهشی نانوبیوتکنولوژی بر آن کار می‌کنند.
اگر بتوانیم تمام بخش‌های مرتبط با حوزه فناوری نانو را یک‌جا تجمیع کنیم، می‌توانیم سرای فناوری و نوآوری نانو را راه‌اندازی کنیم و از توانمندی‌های فعالان و دانشجویان در این حوزه بهره‌مند شویم.
برگزیدگان جشنواره چه انتظاراتی دارند؟
تقدیر مالی از برگزیدگان درکنار تقدیر معنوی مدنظر قرار گیرد
محمدرضا کلایی، دانشیار واحد پلیمر دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب و رئیس مرکز تحقیقات نانو دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب برگزیده بخش مقالات برتر از ششمین دوره جشنواره فناوری نانوتکنولوژی درخصوص فعالیت‌های خود عنوان کرد: «هشت مقاله بین‌المللی (ISI)، پنج مقاله علمی پژوهشی، 9 مقاله علمی ترویجی و شرکت در چندین همایش ملی و بین‌المللی ازجمله فعالیت‌هایی بود که باعث شد به‌عنوان برگزیده در جشنواره معرفی شوم. »
به گفته او تعداد و ضریب تاثیر مقالات برای انتخاب در این جشنواره در بخش برگزیدگان اهمیت داشته است. کلایی درخصوص اهمیت برگزاری جشنواره فناوری نانوتکنولوژی بین جوانان و دانشجویان اظهار کرد: «به‌طورکلی رویدادها و رقابت‌های علمی مانند این جشنواره با ایجاد یک فضای رقابتی سالم به دانشجویان و به‌طور خاص دانشجویان تحصیلات تکمیلی کمک می‌کند تا توسط مسئولان دیده شوند و بتوانند در بخش‌های علمی و صنعتی به هدف‌های بزرگ‌تری برسند و در مسیر خود پیشرفت کنند.» او درخصوص چالش‌های احتمالی برای برگزیدگان این قبیل جشنواره‌ها گفت: «برگزاری این قبیل جشنواره‌ها با توجه به شرایط کرونایی کشور بسیار سخت است، برای مثال اطلاع‌رسانی در زمانی که کرونا نبود، با نصب یک بنر ساده در فضای دانشگاه صورت می‌گرفت اما درحال‌حاضر که به‌صورت مجازی دانشگاه‌ها برگزار می‌شود، اطلاع‌رسانی‌ها با سختی همراه بوده است. مساله دیگری که اهمیت دارد تقدیر مالی از برگزیدگان درکنار تقدیر معنوی و فرهنگی است. من معتقدم اگر تقدیر مادی نیز در جشنواره انجام شود، احساس مثبت مضاعفی را برای دانشجویان خواهد داشت و عامل تشویقی بالایی دارد.»
جشنواره‌ها پل ارتباطی بین دانشگاه و محققان کشور هستند
امید مرادی، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس و مدیرمسئول مجله نانو ساختار در شیمی برگزیده بخش مجله در ششمین جشنواره فناوری نانو در معرفی نشریه خود عنوان کرد: «این مجله در سال 2010 در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس با یک کادر متشکل از متخصصان خارجی شروع به کار کرد و در سال 2012 در پلتفرم اشپیرینگر چاپ شد. نشریه نانو ساختار در شیمی، اولین ضریب اثربخشی را در سال 2020 با رتبه 4.77 از آن خود کرد. همچنین سال گذشته به‌عنوان بالاترین ضریب اثربخشی بین همه مجلات دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت علوم انتخاب شد. در جشنواره فرهیختگان امسال نیز به‌عنوان مجله سرآمد دانشگاه معرفی شد. ضریب اثربخشی که امسال کسب کردیم، رتبه 6.391 بود که باعث شد برای دوسال عنوان بالاترین مجله اثربخش را در تمام کشور کسب کنیم.»
او درخصوص تاثیرات برگزاری جشنواره فناوری نانوتکنولوژی، اظهار کرد: «برگزاری جشنواره باعث می‌شود افراد فعال در این حوزه معرفی شوند و مسیر و راه برای افرادی که تصمیم دارند در این شاخه علمی فعالیت کنند، هموار شود.» مرادی درخصوص عملکرد مثبت دانشگاه آزاد اسلامی برای برگزاری این نوع از جشنواره‌ها گفت: «شرکت دانشجویان در این جشنواره‌ها و سمینارهای تخصصی بسیار حائز اهمیت است و باعث می‌شود نتایج مثبتی بر عملکرد دانشجویان داشته باشد. به‌نظر من این جشنواره‌ها پل ارتباطی بین دانشگاه و محققان کشور محسوب می‌شوند.»
بستر تبدیل فعالیت‌های علمی برگزیدگان به تکنولوژی فراهم شود
کاوه کلاه‌گرآذری، دکتری مهندسی مواد و برگزیده بخش مقاله برتر در ششمین دوره جشنواره فناوری نانوتکنولوژی درخصوص عملکرد این جشنواره اظهار کرد: «حوزه فناوری نانو یک حوزه پیشرو در فناوری به‌حساب می‌آیند. درحال‌حاضر فناوریهای همگرا که تحت‌عنوان N-BIC در دنیا شناخته می‌شوند، شامل فناوری نانوتکنولوژی و IT بایو تکنولوژی هستند. همان‌گونه که از اسم فناوریهای همگرا معلوم است، علم نانوتکنولوژی تاثیر شگرفی در آینده دنیا می‌گذارد. من بر این باورم در این جشنواره‌ها که برگزیدگان حوزه نانو در آن معرفی می‌شوند، به‌نوعی باعث می‌شود افراد توانا با مقاله، اختراع و ایده خود شناخته شوند.»
او درخصوص حمایت‌های مورد نیاز از این قبیل جشنواره‌ها عنوان کرد: «همان‌گونه که دهقانی‌فیروزآبادی، معاون تحقیقات، فناوری و نوآوری بیان کرد در دنیای امروز علم صرف و تنها کافی نیست، بلکه باید در یک پروسه مشخص به فناوری و در ادامه این فناوری به ارزش و کسب منابع مالی برسد تا به‌درستی اثرگذاری خود را در جامعه داشته باشد. کشورهای توسعه‌یافته یا پیشرفته نیز از همین مسیر کسب درآمد از علم به توسعه امروز خود رسیده‌اند.»
کلاه‌گرآذری درخصوص انتظار خود از برگزاری‌های این جشنواره‌ها افزود: «برگزیدگان این جشنواره‌ها نباید تنها با یک تقدیر و لوح در یک مرحله متوقف شوند، بلکه باید بستر مناسبی در نظر گرفته شود تا برگزیدگان بتوانند در آن فعالیت‌های علمی خود را به تکنولوژی تبدیل کنند. برای مثال می‌توان به همین رویداد گام دوم دانشگاه آزاد اسلامی اشاره کرد؛ معتقدم این اقدام بسیار مهم و حائز اهمیت است و افراد می‌توانند از این طریق از علم به کسب درآمد و ثروت برسند.»
او درخصوص میزان توجه جامعه دانشگاهی به این قبیل جشنواره‌ها گفت: «نباید به‌صرف برگزاری این جشنواره‌ها بدون پشتوانه علم امیدوار شد اما اگر یک جشنواره با هدفی مشخص مانند همین تکنولوژی نانو با پشتوانه مشخص علمی، هدف‌گذاری دقیق و سیاستگذاری خوب انجام شود؛ بسیار مهم است و تاثیر مثبت خود را در حوزه علم و تکنولوژی در کشور می‌گذارد.»
کلاه‌گرآذری درخصوص چالش‌های جشنواره نانوتکنولوژی اظهار کرد: «باید در بخش داوری‌ها شاخص‌های ارزیابی به‌درستی بیان می‌شد، زیرا معیار و ملاک دقیق انتخاب‌ها چندان مشخص نبود.»
محققان می‌خواهند تحقیقات خود را در صنعت پیاده‌سازی کنند
لیلا سلیمان‌پور، دانشجوی دکتری دانشگاه تهران برگزیده ششمین دوره جشنواره فناوری نانوتکنولوژی در بخش پایان‌نامه درخصوص اهمیت برگزاری این جشنواره‌ها برای دانشجویان عنوان کرد: «پایان‌نامه‌‌ام با عنوان تهیه و فرمولاسیون نانو کودهای ریزمغذی‌های آهن و روی و بررسی اثرات اکوفیزیولوژی آن در ته‌کشی و کشت مخلوط نخود و گندم در حوزه کشاورزی بوده که توانستم در این جشنواره عنوان برتر پایان‌نامه را کسب کنم.»
او اضافه کرد: «تقدیر نباید تنها به یک قدردانی ساده در جشنواره خلاصه شود؛ هر محققی انتظار دارد عنوان‌های تحقیقی خود را به‌صورت کاربردی در صنعت پیاده سازد. اگر این امر حاصل شود احساس رضایت هر فرد بسیار بیشتر از زمانی است که تنها از او تقدیر شود، البته برگزاری جشنواره نیز به‌خودی‌خود می‌تواند انگیزه و شوقی را در دانشجویان و محققان به‌وجود آورد.»
او درخصوص دغدغه‌ها و چالش‌های احتمالی برگزیدگان این قبیل از جشنواره‌ها گفت: «اگر از برگزیدگان حمایت‌های لازم مادی و معنوی صورت گیرد، موفقیت‌های بیشتری حاصل می‌شود. بهتر است دانشجو بتواند مسیر خود را ادامه دهد و در میان راه متوقف نشود. در بیشتر مواقع با اتمام یک پایان‌نامه و اجرای آن، دانشجو به‌علت نبود امکانات کافی در بهترین شرایط در مسیری دیگر برای اشتغال گام برمی‌دارد یا اگر نتواند موفق شود، بیکار می‌شود.»
سلیمان‌پور درخصوص ادامه هدف و برنامه خود در آینده اظهار کرد: «ادامه تحصیل از اهدافی است که دنبال خواهم کرد و تمایل دارم در زمینه تحصیلی و علاقه خود شاغل شوم، همچنین در حوزه نانوتکنولوژی فعالیت‌های دیگری را دنبال می‌کنم و پژوهشگاه تحقیقات و پروژه‌های دیگر را پیگیری خواهم کرد.»
او درخصوص برگزاری این قبیل جشنواره‌ها در حمایت از جوانان گفت: «برگزاری جشنواره می‌تواند برای افراد علاقه ایجاد کرده تا در آن حوزه مشخص فعالیت‌هایی انجام دهند. بهتر است برخی موسسات و دانشگاه‌های مرتبط با جشنواره بتوانند از دانشجویان حمایت و بعدها این حمایت را ادامه دهند و درنهایت در قالب جشنواره برگزیدگان را به مردم معرفی کنند.»