مجتبی اردشیری، خبرنگارگروه فرهنگ: یکی از دلایلی که سبب می‌شود تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران آثار تولیدی، فیلم خود را تا زمان جشنواره فجر، نگه دارند تا نخستین رونمایی از آن، در این رویداد باشد، فارغ از وجوه رقابتی و افتخارهایی که برای فیلم به‌همراه دارد، وجه مالی و اقتصادی قضیه است.
فیلم‌های حاضر در جشنواره فجر، طی 10 روز در تهران و مراکز تمامی استان‌ها نمایش داده می‌شوند و این یعنی آنکه، گیشه‌ای پررونق برای این آثار در این مدت کوتاه فراهم می‌شود. تجربه نشان داده که رونق این گیشه، به اندازه‌ای است که حتی بیشتر از فروش نرمال آن آثار در اکران عمومی بوده است. اتفاقی که هرساله برای چند فیلم بخش رقابتی جشنواره رخ داده و به همین دلیل، شاهد تقاضای بسیاری از صاحبان آثار برای حضور در این جشنواره هستیم.
نکته جالب‌توجه درمورد استقبال مردم از آثار جشنواره این است که آنها در هر شرایطی، از این فیلم‌ها استقبال می‌کنند. بزرگ‌ترین مصداق این مدعا، بررسی روند سه دوره اخیر جشنواره است. در سال 98، فاجعه هواپیمای اوکراینی، موجی از حواشی و تحریم‌ها را برای جشنواره به‌همراه داشت. در سال 99 بحث کرونا بسیار جدی‌تر و خطرناک‌تر از امروز فرض می‌شد و برای امسال هم کیفیت فیلم‌ها و نبود نام‌های آشنا سبب شد خیلی‌ها، یک پسوند «شکست‌خورده» را به انتهای جشنواره بیفزایند اما در هر سه دوره، میزان استقبال، فراتر از انتظار بود.
رویکردی که نخستین نشانه‌های آن در پیش‌فروش بلیت‌ها و ساعات ابتدایی فروش بود که طی آن، چند ده هزار قطعه بلیت فروخته می‌شد. این جریان، در طول برگزاری جشنواره و با تعدد سانس‌های فوق‌العاده، خود را نشان می‌داد. برخی هم که زیرک‌تر بودند تا روز آخر منتظر می‌ماندند و با مطالعه نقدها و واکنش‌ها و البته فهرست نامزدها، به تماشای چند فیلم به‌زعم خود، مهم آن دوره در روز پایانی می‌نشستند.
به این ترتیب، اکران مردمی آثار جشنواره در هر دوره‌ای، با استقبال زایدالوصفی از سوی مخاطبان همراه بود و در هیچ دوره‌ای دیده نشده که این میزان استقبال، تحت‌تاثیر عامل یا عواملی به سردی بگراید و آمار آن تنزل پیدا کند.
22 فیلم جشنواره امسال چقدر فروختند؟
برای جشنواره امسال، کمتر کسی تصور می‌کرد که با شروع موج ششم کرونا و ظرفیت 70درصدی سینماها، میزان استقبال تا این اندازه باشد.
22 فیلم حاضر در جشنواره امسال، 9 میلیارد و 741 میلیون و 660 هزار تومان فروختند. این میزان فروش درنتیجه استقبال 342 هزار و 828 مخاطب در 4205 سانس نمایش بوده است که آمار نسبتا خوبی محسوب می‌شود.
البته که از این میزان، 7 میلیارد و 424 میلیون و 755 میلیون آن متعلق به تهران و مابقی متعلق به دیگر استان‌های کشور است.
تعداد مخاطبان تهرانی، 250 هزار و 734 نفر است که نشان می‌دهد مخاطبان استان‌های دیگر، بسیار پایین و در اندازه‌های 92 هزار نفر بوده است. این تعداد مخاطب شهرستانی، در شرایطی کمتر از حد انتظار تصور می‌شود که سانس‌های مربوط به آنها، بیش از 1500 مورد بوده و بیش از یک‌سوم تمامی سانس‌های نمایش جشنواره است.
در این زمینه باید به این نکته توجه داشت که اولا، تنها 16 فیلم از جشنواره این دوره در استان‌ها به نمایش درآمد و ثانیا، تعدد روزهای جشنواره در استان‌ها، 6 تا 7 روز بود، درحالی‌که تعداد روزهای نمایش 22 فیلم در تهران، 11 روز بود.
بنابراین با توجه به 1500 سانس در استان‌ها که بیش از یک‌سوم تمام سانس‌های جشنواره است، حدود یک‌چهارم مخاطبان کل به استقبال آن رفته‌اند که نمی‌تواند آمار درخورتوجهی باشد.
پرفروش‌ترین فیلم‌های این دوره جشنواره
برخلاف آنچه انتظار می‌رفت، در این دوره، رقابت بسیار تنگاتنگی میان 6 فیلم نخست شکل گرفته بود. به‌طوری‌که تنها چند بلیت، رده این آثار را بالا و پایین می‌کرد.
پرفروش‌ترین فیلم این دوره جشنواره، «ملاقات خصوصی» بود که با 29 هزار و 586 بلیت، 818 میلیون و 625 هزارتومان فروش کرد.
رتبه دوم پرفروش‌ترین فیلم این دوره، به «مرد بازنده» می‌رسد که حدود 3 میلیون کمتر از ملاقات خصوصی فروخت. فیلم محمدحسین مهدویان موفق شد با 29 هزار و 433 بلیت، 814 میلیون و 20 هزارتومان فروش داشته باشد.
«شادروان» فراتر از انتظار ظاهر شد و توانست با 26 هزار و 735 بلیت، فروش معادل 745 میلیون و 125 هزارتومان را کسب کند و در رتبه سوم بنشیند.
چهارمین فیلم پرفروش جشنواره چهلم هم «خائن‌کشی» بود که موفق شد با 26 هزار و 89 بلیت، 730 میلیون و 680 هزارتومان فروش در گیشه را تجربه کند.
«علف‌زار» تنها 8 میلیون کمتر از خائن‌کشی فروخت و در رده پنجم فروش قرار گرفت. فیلم کاظم دانشی با 25 هزار و 821 بلیت، فروشی معادل 722 میلیون و 745 هزارتومان را به دست آورد.
ششمین فیلم، به «موقعیت مهدی» اختصاص دارد. فیلم هادی حجازی‌فر موفق شد با 24 هزار و 701 بلیت، به فروشی معادل 690 میلیون و 275 هزارتومان دست یابد.
رقابت 2 فیلم انتهایی جدول
6 فیلم جشنواره این دوره، گیشه‌هایی پایین‌تر از 200 میلیون را تجربه کردند. 4 فیلم، بین 100 تا 200 میلیون فروختند و 2 فیلم هم زیر 100 میلیون.
فیلم‌های «2888» با 168 میلیون، «بیرو» با 152 میلیون، «لایه‌های دروغ» با 125 میلیون و «نمور» هم با 45 هزارتومان کمتر از لایه‌های دروغ، در رده‌های هفده تا 20 جدول پرفروش‌ها قرار گرفتند.
رتبه بیست‌ویکمین فروش جشنواره امسال در اختیار فیلم «ماهان»، نخستین تجربه حمید شاه‌حاتمی قرار دارد که 2 هزار و 681 قطعه بلیت فروخت و 77 میلیون و 990 هزارتومان فروش کرد.
آخرین فیلم جدول فروش جشنواره چهلم، در اختیار فیلم شریف و سلامت «درب» قرار دارد که بدون هیچ تبلیغات و حاشیه‌ای، موفق به فروش 2 هزار و 520 بلیت به ارزش 74 میلیون و 405 هزارتومان شد.
عملکردی بهتر از جشنواره سال گذشته
با مقایسه عملکرد دو دوره اخیر جشنواره فجر که در اوج کرونا برگزار شد، متوجه می‌شویم که جشنواره چهلم، با استقبال بیشتری مواجه شده است. البته که باید به این نکته توجه داشت که جشنواره سال گذشته، با 50درصد ظرفیت سینماها و جشنواره امسال، با 70درصد ظرفیت، به نمایش آثار پرداخت. ضمن اینکه ترکیب فیلم‌های جشنواره سال گذشته و پیش‌زمینه‌ای که نسبت به نام کارگردانان و سابقه آنها وجود داشت، به‌مراتب بهتر و امیدوارکننده از آثار و چهره‌های امسال (روی کاغذ) بود.
در سال گذشته، کل بلیت‌های مردمی جشنواره، 136 هزار و 862 قطعه بود که در مقایسه با 342 هزار و 828 بلیت جشنواره امسال، افزایش 2.5 برابری را برای دوره چهلم نشان می‌دهد.
مطابق با این گزارش، پرمخاطب‌ترین فیلم جشنواره سال گذشته، «شیشلیک» بود که 17 هزار و 927 قطعه بلیت برای آن فروخته شد، حال آنکه پرمخاطب‌ترین فیلم جشنواره امسال (ملاقات خصوصی)، 29 هزار و 586 قطعه بلیت فروخت که 65درصد رشد را در مقایسه با سال گذشته نشان می‌دهد. این میزان آمار همین‌طور به‌شکلی تصاعدی، تا فیلم آخر امتداد یافته و هرچه پایین‌تر می‌رود، بر درصد اختلاف آن افزوده می‌شود. بنابراین به این نتیجه می‌رسیم که دوره چهلم جشنواره فجر که در موقعیتی نسبتا مشابه با جشنواره سال گذشته برگزار شد، در تمامی شاخص‌ها، با رشد و برتری نسبت به جشنواره سال گذشته همراه بود.
نشانه‌های بقا
جشنواره فجر در طول سالیان اخیر، همواره با این شائبه مواجه بود که سیاستگذاری‌هایی خارج از فضای سینمایی و هنری کشور، درصدد کوچک‌تر کردن زمینه‌ها و اثرگذاری‌های این رویداد به‌عنوان بزرگ‌ترین اتفاق سینمایی خاورمیانه است. این نشانه‌ها، از محل برگزاری جشنواره گرفته تا فیلم‌هایی که به این رقابت وارد می‌شدند و البته شکل داوری نهایی، ملموس بود. امسال اما این نشانه‌ها تا حدی رنگ باخت و با بازگشت جشنواره به برج میلاد، ترکیب نسبتا سینمایی هیات داوران و البته داوری‌های سینمایی‌تر پایانی سبب شد شکلی از امیدواری نسبت به تغییر رویکرد در جشنواره فجر احساس شود.
به هرحال مدیران این دوره جشنواره، از نگاه و بافت سینمایی‌تری به نسبت مدیران قبلی برخوردار بوده و این میزان تغییر در بدنه و پوسته جشنواره تا حد زیادی قابل‌حدس بود. میزان استقبال از فیلم‌های جشنواره نیز در راستای فضا و بستر خوبی بوده که مدیران این دوره فراهم کرده‌اند.
با وجود تمامی حواشی‌ای که دوره چهلم جشنواره با آن مواجه بود، شاید کمتر کسی تصور می‌کرد که میزان مخاطبان آثار حاضر در این دوره که چندان برای مخاطب، آشنا و حتی کنجکاوی‌برانگیز نبودند، اینچنین جهش 2.5 برابری را به‌نسبت مخاطبان سال گذشته شاهد باشد.
سینمادوستان به‌خوبی به یاد دارند که در اثنای جشنواره سال گذشته، این گزاره که فیلم‌های جشنواره سی‌و‌نهم، مشکلات جدی در زمینه جذب مخاطب دارند، به‌کرات در رسانه‌ها و از زبان منتقدان و کارشناسان بیان می‌شد. برای امسال اما این رویکرد، تقریبا در هیچ رسانه‌‌ای منعکس نشد. علت این توفیق، استقبال از آثار جشنواره این دوره بود؛ آثاری که شاید کمتر کسی تصور می‌کرد با اقبال ولو حداقلی مواجه شود، توانستند خود را تا نیمه‌ها و حتی یک‌سوم ابتدایی جدول فروش بالا کشیده و عطش‌ها برای تماشا را تا حد جالب‌توجهی بالا ببرند.
کل فروش امسال سینمای ایران تا امروز، 140 میلیاردتومان بوده است. یعنی 140 میلیارد حدود 11 ماه؛ از آن‌طرف در روزهای شیوع کرونا، جشنواره توانست در 11 روز تهران و 6، 7 روز مراکز استان‌ها، فروشی حدود 10 میلیارد را تجربه کند. با مقایسه این نسبت می‌توان بیش از هر زمان دیگری امیدوار بود که سینما درحال بازگشت به دوران طبیعی خود است.
البته که 91 میلیارد از 140 میلیارد فروش امسال سینمای ایران متعلق به دو کمدی «دینامیت» و «گشت3» است. این آمار به ما نشان می‌دهد که درصورت یک مهندسی درست در زمینه نمایش آثار جشنواره با کمدی‌های بدنه، به‌خوبی می‌توان تراز نابرابر میان این دو قطب نمایش را بازطراحی کرد و آن را در مسیر رونق طلایی گیشه و اقبال باشکوه مخاطب تنظیم کرد.