ورود هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و طرف‌های 1+4 به جزئیات و مسائل پیچیده‌تر موجود در متن‌های پیش‌نویس در وین، نشان می‌دهد گفت‌وگوها بیش از هر زمان به موارد اصلی مورد مطالبه ایران نزدیک شده است و می‌توان پیش‌بینی کرد پیچیدگی‌های احتمالی، تحت‌تاثیر جزئیات موارد مربوط به متن توافق خواهد بود. درباره کیفیت تغییرات متن توافق احتمالی نسبت به متن برجام و میزان جدیت و عزم طرف غربی برای ارائه تضمین به جمهوری اسلامی ایران، گفت‌وگویی با عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل داشته‌ایم که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
به‌طورکلی سرعت روند مذاکرات را چطور ارزیابی می‌کنید؟ درصورت حل شدن مسائل اختلافی در کلیات، پیش‌بینی می‌کنید تا چه میزان شاهد اعمال تغییراتی در مفاد توافقنامه نسبت به متن برجام خواهیم بود؟
باید گفت درمجموع همه طرف‌ها، هم شرق و هم غرب معتقدند مذاکرات دارد پیش می‌رود. خود آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها هم به این مساله معتقدند و در این‌باره نیز بیانیه صادر کرده‌اند. آن مساله‌ای که خیلی روی آن حساس هستند، بحث زمان است. مساله زمان که آنها به آن اشاره می‌کنند و مدنظر دارند از این لحاظ موجب نگرانی‌شان شده است که می‌گویند اگر مذاکرات طولانی شود، ایران به گریز هسته‌ای می‌رسد. آنها زمانی که برجام امضا شد، می‌گفتند گریز هسته‌ای ایران 1.5 سال است؛ یعنی یک سال‌و‌نیم زمان می‌برد تا به اعتقاد آنان ایران به نقطه گریز هسته‌ای برسد. درحال‌حاضر می‌گویند این فاصله به 6 تا 9 ماه رسیده است و این است که آنها را نگران می‌کند. نمی‌خواهند ایران به مساله‌ای که می‌گویند، نزدیک شود. درنتیجه، به این دلیل است که بحث زمان را مطرح می‌کنند. البته به‌مدت 5، 6 ماه است که همین‌طور دارند اعلام می‌کنند زمان زیادی نمانده است، یک ماه بیشتر وقت نداریم، 20روز فرصت باقی مانده و از این‌دست گفته‌هایی که با ادامه مذاکرات دیدیم زمان، از موعدهایی که چندبار اعلام کردند هم گذشته است. طرف‌ها به این مساله امیدوار شده‌اند که مذاکرات بالاخره پیش می‌رود. درباره نتیجه هر مذاکره‌ای پیش‌بینی‌هایی وجود دارد. به‌نظر من، مسیر مذاکرات فعلی، دارد راحت‌تر از مذاکرات 5 سال قبل پیش می‌رود و به‌نظر می‌رسد زمانی که برای رسیدن به نتیجه برای آن صرف خواهد شد هم زمان کمتری باشد. به‌شخصه فکر می‌کنم می‌توان پیش‌بینی کرد گفت‌وگوها تا آخر سال شمسی به نتیجه برسد؛ یعنی چیزی بیش از یک ماه. درباره اینکه آیا در این گفت‌وگوها به متنی که در برجام مورد توافق قرار گرفت، چیزی افزوده یا کم خواهد شد یا تغییرات جدی‌ای در محدودیت‌ها و امتیازات شاهد خواهیم بود یا خیر، تصور نمی‌کنم این اتفاقات به‌صورت جدی رخ دهد. نه طرف ایرانی، نه طرف غربی نمی‌خواهند تغییرات جالب‌توجهی صورت گیرد. پیش‌تر هم گفتم، تیم ترامپ و جمهوری‌خواهان در 2019، قانونی را در کنگره تصویب کردند که اگر برجام تغییر کند یا زمانی آمریکا به این توافق بازگردد، لازم است این توافق دوباره به کنگره برگردد. تیم بایدن هم می‌داند اگر این توافق به کنگره برگردد چالش‌های خاص خود را دارد. نکته جالب‌توجه این است که اعمال یک‌سری تغییرات در توافق، اجتناب‌ناپذیر است. مثلا ایران به یک توان هسته‌ای بالاتری رسیده است و نمی‌شود در این‌باره کاری کرد. توانایی‌های سانتریفیوژی کشورمان بالا رفته است و در تکنولوژی وابسته به این مسائل از قبل جلوتر هستیم و میزان غنی‌سازی نیز افزایش داشته است. این احتمال وجود دارد که آمریکایی‌ها درباره تضمین موافقت کنند و آن‌چیزی که ایران غنی‌سازی کرده است، زیرنظر و دراختیار آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مدتی در ایران بماند. پیشنهادی که بارها مطرح کرده‌ام. اگر این اتفاق بیفتد، آمریکایی‌ها دیگر از برجام خارج نمی‌شوند، چون همان‌طور که پیش‌تر گفته شد به قول خودشان نگران این هستند که ایران به نقطه گریز هسته‌ای نزدیک شده است. ایران هم خیالش راحت می‌شود که اگر رئیس‌جمهور آمریکا یا کنگره این کشور خواست از توافق خارج شود، بتوانیم فوری و ظرف کمتر از یک هفته دنباله کار غنی‌سازی‌‌ای را که الان دارد انجام می‌شود، ادامه دهیم. این خیلی در مذاکرات این دور مهم است. این بزرگ‌ترین امتیازی است که ایران می‌تواند داشته باشد. البته صحبت‌هایی هم پیش‌تر درباره این موارد بین طرفین صورت گرفته است که باعث شد گمانه‌زنی‌هایی هم در رسانه‌ها درباره به‌نتیجه رسیدن مذاکرات و نزدیک بودن توافق نهایی بشود. که البته همان‌طور که می‌دانید هنوز خبر جدی و تاییدشده‌ای در این‌باره از سوی طرفین بیرون نیامده است. گمانه‌زنی‌ها در این‌باره بود که مثلا قرار است ایران اورانیوم غنی‌شده‌اش را به روسیه ارسال کند و چنانچه بعد از توافق هریک از طرفین مجدد از برجام خارج شدند، روس‌ها این محموله را به‌ایران پس دهند که درحد گمانه‌زنی بود و البته خیلی هم به آن اطمینانی نیست.
فکر می‌کنید مواردی که ممکن است در آن تغییرات جدی‌تری نسبت به توافق سال 2015 شاهد باشیم بیشتر در کدام حوزه‌ها باشد؟
طبیعتا بحث برداشتن تحریم‌‌های وضع‌شده علیه اشخاص و مجموعه‌هایی که در زمان برجام تحریم نبوده‌اند و سایر تحریم‌هایی که بعد از برجام علیه ایران وضع شده است باید از اصلی‌ترین موارد مورد بحث باشد که مقصر این بحث‌ها و تغییرات احتمالی در متن نهایی هم آمریکایی‌ها هستند. کنگره‌شان هم نمی‌تواند ادعا کند در توافق قبلی تعداد کالاها و اشخاص تحریمی آن میزان بوده و حالا تعداد عوض شده است. خود ترامپ و تیمش این مسائل را به‌وجود آورده‌اند و ایران تقصیری ندارد. یعنی این‌طور نیست که بگوییم 100درصد آنچه در برجام هم درباره آن بحث شد و توافقاتی صورت گرفت، اجرا شود. تغییراتی رخ داده است، مقصر آن هم خود آمریکایی‌ها هستند. این مسائل باید رفع شود تا ایران بتواند خود را در آن شرایطی که در توافق پنج سال قبل منعقد شد، ببیند.
می‌توان درباره این دور از گفت‌وگوها پیش‌بینی کرد مسائلی مثل راستی‌آزمایی و ارائه تضمین از سوی غربی‌ها به ایران حل شود؟
فکر نمی‌کنم درباره راستی‌آزمایی مشکل چندانی وجود داشته باشد. بالاخره در این‌باره راه‌حل‌هایی پیدا می‌شود. می‌توان مدتی موارد مطرح‌شده را درمعرض آزمایش قرار داد. مثلا شرطی گذاشته شود که حتما باید از جانب ایران تست شود تا اطمینان حاصل شود. به‌طور مثال آیا ایران می‌تواند نفت بفروشد و پول آن را برگرداند یا خیر و مسائلی از این‌قبیل. درحال‌حاضر هم فضایی باز شده است تا اطمینانی نسبی به ایران داده شود. بیش از یک میلیون بشکه نفت به‌فروش می‌رسد که بیشترش را هم شرکت‌های چینی می‌خرند. بعد از خرید نفت هم تحریم نشده‌اند. این خود علائم مثبتی در این زمینه است. اگر می‌خواهیم دوباره بحران ایجاد نشود باید بهانه را از رئیس‌جمهور بعدی آمریکا برای جلوگیری از ورود پول به بانک‌هایمان و مسائلی مثل اخلال در صادرات و نمونه‌هایی از این‌دست از دست‌شان بگیریم. اگر این روندهایی که در وین درحال طی شدن است با آن مواردی که پیش‌تر گفته شد، طی شود، فکر نمی‌کنم رئیس‌جمهوری در آمریکا بتواند مجدد بهانه‌هایی بیاورد و به‌راحتی از توافق احتمالی جدید خارج شود. به‌ویژه با توجه به دستاوردها و پیشرفت‌هایی که ایران در تکنولوژی‌هایش در تاسیسات هسته‌ای در این سال‌ها به‌دست آورده که خود غربی‌ها هم در این‌باره می‌گویند مثلا گریز هسته‌ای ایران به چیزی بین 6 تا 9 ماه رسیده و باعث نگرانی‌شان شده است. تا جایی که مطلع هستم، حتی در کنگره هم با وجود اینکه تعدادی دارند فشار می‌آورند تا دولت بایدن بیش از پیش به ایران سخت بگیرد، خیلی‌ها هستند که دارند فشار می‌آورند تا هرچه زودتر توافق جدیدی امضا شود. به‌خاطر همین مساله‌ای که به آن گریز هسته‌ای می‌گویند. همین هم باعث شده صهیونیست‌‌ها دیگر مثل سابق مخالفت جدی‌ای نداشته باشند. آنها درحال‌حاضر با آمریکایی‌ها در این زمینه در تعامل هستند و معتقدند ترامپ و نتانیاهو کار اشتباهی کردند و همین اشتباه آنان باعث شده است توانایی هسته‌ای ایران نسبت به گذشته خیلی بیشتر شود.