مجتبی اردشیری، خبرنگار: شهید بهشتی ازجمله شخصیت‌هایی است که هم به‌واسطه روحیات منعطف و شخصیت کاریزماتیکی که داشت و هم به‌دلیل قرار گرفتن در برهه‌ای حساس از تاریخ اجتماعی و سیاسی کشورمان، همواره مورد توجه طیف گسترده‌ای از مردم جامعه قرار دارد.
نکته قابل‌تامل دراین‌باره اینکه تاکنون هیچ‌اثر مستقل سینمایی، به تصویرگری از اندیشه‌ها و برهه‌های زندگی این شهید والامقام نپرداخته و تمام آنچه به‌عنوان داشته‌های سینمایی ما از شهید بهشتی است، در قالب چند مستند و البته اشاراتی محدود در معدود آثار سینمایی است که تمام این اشارات و پرداخت‌های مستندگونه، با استقبال قابل‌توجهی از جانب مخاطبان مواجه شده است.
این فقدان حتی مورد اعتراض رهبری نیز قرار گرفته است. ایشان در ششم تیرماه 95 عنوان کردند: «بعد از گذشت ۳۵ سال، هنوز یک فیلم سینمایی یا یک نمایش یا یک رمان درباره حادثه هفتم تیر و شهید بهشتی و شهدای این حادثه نداریم و اگر این حادثه تاکنون زنده مانده است، فقط به‌دلیل روحیه انقلابی خود مردم است.» در آخرین روزهای سال 96 بود که مدیر وقت مرکز تولید متن سازمان سینمایی حوزه هنری، با اشتیاق فراوانی از ساخت نخستین اثر مستقل سینمایی با محوریت زندگی شهید بهشتی خبر داد. وی در آن روزهای سرد اسفندماه اعلام کرد که فیلمنامه «بیتا، منیژه و اعظم»، از ابتدای آن سال در دستور کار آنها قرار داشت و به‌جرات می‌توان گفت این کار، در حوزه متن، جزء بهترین کارهای نگارش شده تیمی خواهد بود.
در آن جلسه، اطلاعات دیگری هم راجع این فیلم داده شد. ازجمله اینکه در مرحله نخست، کمیسیونی متشکل از پنج‌‌نفر نویسنده جوان خوش‌آتیه، سیناپس اولیه را آماده کرده و درحال‌حاضر متن آماده شده، توسط دونفر دیگر نگارش نهایی می‌شود. بیتا، منیژه و اعظم، قصه‌ای لطیف و گیرا مربوط به زندگی شهید بهشتی به تهیه‌کنندگی محمدرضا شفیعی است و وی انگیزه بالایی برای تهیه آن دارد و ما فکر می‌کنیم جزء آثار شاخص در سینمای ما ثبت شود.
هم‌اکنون چهارسال از این صحبت‌های مدیر وقت مرکز تولید متن سازمان سینمایی حوزه هنری گذشته است و به‌نظر می‌رسد که فیلمنامه بیتا، منیژه و اعظم بعد از اصلاح نهایی به فیلمنامه «ضد» رسیده است. در فیلمنامه پیشین سه‌کاراکتر زن فیلم جزء شخصیت‌های اصلی بودند و برای فیلمنامه ضد، کاراکتر بدمن فیلم به‌عنوان شخصیت محوری در فیلمنامه طراحی شده است. البته این تمام وعده‌ها با محوریت ساخت فیلمی درباره شهید بهشتی نبود. چندماه پیش نیز مدیرکل امور هنری بنیاد شهید و امور ایثارگران، از تولید سریال شهید بهشتی خبر داد و اینکه درحال‌حاضر تولید این سریال از سیاست‌های تولید آثار هنری در بنیاد است که مقرر شد با مشارکت قوه قضائیه و سیمافیلم تولید شود. خبری که دیگر تداوم پیدا نکرد و بازتاب رسانه‌ای چندانی نیز متوجه آن نشد.
در تابستان 96 انتشار خبری مبنی بر تولید فیلم سینمایی شهید بهشتی توسط بنیاد شهید، فضای رسانه‌ای کشور را پر کرد. فیلمنامه این کار توسط فرهاد توحیدی نگارش یافت و گویا موارد پرداخته‌شده در سناریو چندان با نظر بنیاد شهید مطابق نبود؛ چراکه آنها از لفظ «تحریف» در این فیلمنامه استفاده کردند و خواستار بازنویسی و اصلاح آن شدند؛ اتفاقی که تا امروز مشخص نشده آن نوشته به چه سرنوشتی دچار شده است.
بااین‌حال، تاکنون فیلم‌های سینمایی و مستندهای کم‌تعدادی به ترسیم چهره‌ای از شهید بهشتی پرداخته‌اند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد. آثاری که هم‌اکنون به‌عنوان غنایمی مطرح هستند که تبدیل به راه‌هایی برای شناسایی این شهید والامقام برای جوان‌ها و نسل جدید کشور شده‌اند.
ماجرای نیمروز
با آنکه عنوان شده بود فیلم درباره برخی اتفاقات ملتهب سیاسی کشور در دهه 60 است اما تصویرگری چندثانیه‌ای شهید بهشتی در این فیلم تا قبل از نمایش آن رسانه‌ای نشده بود. به همین دلیل وقتی صحبت‌های شهید بهشتی با یکی از شخصیت‌های فیلم در راهروی قوه قضائیه بر پرده سینما نقش بست، صدای متعجب حضار از این تصویرگری را به‌وضوح می‌شد، شنید. تصویر بسیار مشابه شهید بهشتی درکنار فرم بصری فیلم و زاویه دوربین، شکل مستند کار را بسیار زیاد کرد تا جایی که برخی گمان بردند در طراحی این سکانس، از برخی فیلم‌های آرشیوی و تصاویر واقعی شهید بهشتی بهره گرفته شده است. این ترسیم‌گری به‌اندازه‌ای عالی از آب درآمده بود که رهبر انقلاب در دیدار با عوامل این فیلم فرمودند: «گریم‌ها خیلی خوب بود. شهید بهشتی را خیلی خوب از آب درآوردید.»
همان حضور چندثانیه‌ای که به مساعدت ایشان در امری که کلاف سردرگم می‌نمود، کافی بود تا خاطره شیرینی از دومین ساخته محمدحسین مهدویان به یادگار داشته باشیم.
یک ملت
شاید باورش سخت باشد که یکی از بهترین و کامل‌ترین مستندها راجع به زندگی شهید بهشتی را یک جوان دهه هفتادی جلوی دوربین برده است.
مستند پنج قسمتی «یک ملت» را علی فراهانی با محوریت فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی شهید بهشتی از سال ۱۳۴۲ تا زمان شهادت ایشان با استفاده از تصاویر کمتر دیده‌شده روایت کرده است.
ساختار مستند به‌گونه‌ای است که از جذابیت‌های لازم برای نسل جوان برخوردار است و به‌واسطه اطلاعات دست‌اولی که از برخی لایه‌های زندگی شهید بهشتی می‌دهد، موردپسند طیف‌های مختلف مخاطب قرار می‌گیرد. این مستند سال گذشته تولید و از شبکه سوم سیما روی آنتن رفت و با اقبال قابل‌توجهی همراه بود.
بهشتی برای ملت
این مستند 90 دقیقه‌ای تلاش می‌کند ضمن پاسخگویی به برخی شبهات، ابعاد مغفول‌مانده حیات سیاسی، اجتماعی و علمی شهید بهشتی را از زمان تولد تا شهادت وی بررسی کند.
این مستند با بهره‌مندی از مصاحبه‌های آرشیوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد موجود درباره ایشان، مطبوعات و فایل‌های صوتی سخنرانی شهید بهشتی تلاش کرده تصویری حقیقی از این چهره تاریخی را نشان دهد. مستند در این مسیر از خاطرات افرادی چون رهبر معظم انقلاب، مسیح مهاجری، علی جنتی، محمد پیشگاهی‌فرد، روح‌الله حسینیان، محمد خامنهای، هادی خامنهای، سیدمحمود دعائی، محمد صدر، علیرضا و محمدرضا بهشتی بهره گرفته است.
در این مستند تلاش شده ضمن بهره‌گیری تصویرگری درستی از شهید بهشتی، از خاطرات و روایت‌های منتشرنشده درباره ایشان استفاده شود و همین عامل سبب شده این مستند، جاذبه‌های بسیاری برای مخاطبش داشته باشد.
مستند «بهشتی برای ملت» به تهیه‌کنندگی مهدی رمضانی و کارگردانی محمدرضا هراتی، محصول موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی است.
ترور سرچشمه
مستند محمدحسین مهدویان، شاید معروف‌ترین و البته پرحاشیه‌ترین کار تصویری با محوریت شهید بهشتی باشد.
این فیلم به ساعات پایانی عمر شهید بهشتی و درنهایت انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی اشاره دارد. فیلم برای رسیدن به اطلاعات بیشتری از وقایع آن روز به گفت‌وگو با افراد کمتر شناخته‌شده‌ای می‌پردازد که از نزدیک این انفجار را لمس کرده‌اند و در جریان جزئیات بیشتری از این واقعه هستند.
ازجمله این افراد می‌توان به فرمانده میدان آتش‌نشانی در روز حادثه، مسئول حفاظت و امنیت حزب جمهوری، نماینده کمیته، نماینده دادستانی و بازپرس پرونده حزب جمهوری، آتش‌نشان‌های مستقر، مسئولان کمیته‌های مردمی و مسئول چک و خنثی‌سازی بمب‌ها اشاره کرد.
تمامی این گفت‌وگوها در اتاقی با دکوراسیون قدیمی مملو از کتاب، جزوه، اسناد، تصاویر و بریده‌های روزنامه‌ها انجام شده است. مصاحبه‌شونده‌ها پشت میزی می‌نشینند که روی آن یک دستگاه ضبط‌صوت قدیمی قرار دارد و همه حرف‌ها را ضبط می‌کند. مصاحبه‌ها، مستقیما رو به دوربین انجام می‌شود. نوع سوال‌ها و لحن صدای مهدویان به‌عنوان پرسشگر، چیزی شبیه بازجویی از افرادی است که پس از ۳۶ سال مقابل دوربین و قضاوت عمومی قرار گرفته‌اند. نیمه نخست فیلم به این گفت‌وگوها می‌پردازد و در نیمه دوم سراغ شهید بهشتی می‌رود، البته فیلم لایه‌های چندانی از آن روز به مخاطب ارائه نمی‌دهد و بیشتر تکرار همان حرف‌هایی است که تا پیش از آن در جراید و دیگر رسانه‌ها منتشر شده بود.
نخستین نمایش فیلم در جشنواره سینماحقیقت به حواشی بسیاری دامن زد و برخی رسانه‌ها نسبت به رویکرد فیلم در طراحی این پرسش که علاوه‌بر گروهک منافقین، چه گروه‌هایی در داخل، از این ترور ذی‌نفع شده‌اند، جنجال‌های زیادی را به‌راه انداخت. در مستند از این گروه‌ها -که به اعتقاد مهدویان، از سوی میهمانان دستچین‌شده- «روحانیون سنتی» خوانده می‌شوند؛ روحانیونی که به ادعای کارگردان نمی‌توانند حضور یک انقلابی روشنفکر، مترقی و رو به جلو همچون شهید بهشتی را تحمل کنند.
تمامی این حواشی سبب شده منتقدان این حرکت و نگاه، تیغ را به‌سمت حیدریان رئیس سازمان سینمایی ببرند که چرا فردی مانند طباطبایی‌نژاد را به‌عنوان دبیر این رویداد انتخاب کرده که براساس ادعای خودش، این مستند را بدون نمایش برای هیات انتخاب با اذن خودش در جشنواره به‌نمایش گذاشته است. بنابراین «ترور سرچشمه» بیش از آنکه رهاوردی تصویری از شهید بهشتی باشد و داده‌های مهمی در اختیار مخاطب قرار دهد، در خدمت حاشیه است و تا توانسته نام مهدویان جوان را بر سر زبان‌ها انداخته است.
او یک معلم بود
برخلاف بسیاری از مستندها که به نقش مبارزاتی شهید بهشتی و تاثیر وی در جریان پس از انقلاب اشاره می‌کنند، این مستند 40 دقیقه، تنها روی وجه تدریس و معلم بودن این شهید معطوف است. این مستند که به کارگردانی سیدمصطفی موسوی‌تبار به تولید رسیده است، به تبیین نقش شهید بهشتی در تدوین کتب درسی پیش از انقلاب می‌پردازد. همچنین اشاره‌های مستقیمی به شخصیت فرهنگی شهید بهشتی و نقش وی در شکل‌گیری فرهنگ انقلاب اسلامی و دوران حضورش در آموزش‌وپرورش به‌عنوان معلم می‌شود. یکی از حرف‌های فیلم این است که شهید بهشتی در متن بسیاری از این اتفاقات بوده اما هیچ‌گاه تمایلی نداشته که معرفی شود. یکی از قسمت‌های بسیار جذاب این مستند، نشان دادن شهید بهشتی به‌عنوان معلم در دوران پیش از انقلاب و حضور به‌عنوان مدیر در مدرسه دین و دانش قم، معلم زبان انگلیسی در مدرسه حکیم نظامی قم و انتقال به تهران و حضور در مدرسه کمال به‌عنوان دبیر زبان انگلیسی است. فیلم در روند کامل‌تری، برای نخستین‌بار به جزئیات دلیل سفر شهید بهشتی به آلمان، اقامت در شهر هامبورگ و فعالیت در مرکز اسلامی این شهر اشاره می‌کند.
کیف
موسسه هنری رسانه‌ای هانا مدیا، امسال و در سالروز شهادت شهید بهشتی، از فیلم کوتاه پنج دقیقه‌ای «کیف» رونمایی کرد.در این فیلم که مهدی راوش کارگردان آن است، روایتی از اخطار شهید بهشتی به یکی از کارکنان قوه قضائیه مطرح می‌شود که با توجه به ساختار جالب و همچنین استانداردهای بسیار خوب یک فیلم کوتاه، تاثیرگذاری‌های بسیاری داشته و می‌تواند در آشنایی نسل جدید با این شهید، گام مثبت و روبه‌جلویی تلقی شود.
تنهاترین مظلوم، مظلوم‌ترین تنها
نصرالله قادری، هفتم تیر امسال از نمایشنامه عظیم خود رونمایی کرد. این نمایشنامه با محوریت زندگی شهید بهشتی به نگارش درآمده و برای آن، تمام اسناد، نوشته‌ها و سخنرانی‌های شهید بهشتی از لحظه تولد تا شهادت ایشان، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است.
این نمایشنامه در هفت‌پرده و توسط سه‌زن ازجمله مادر و همسر شهید بهشتی روایت می‌شود و هنوز فرصتی پیش نیامده تا روی صحنه برود.
ضد
امیرعباس ربیعی در جدیدترین ساخته سینمایی خود، گوشه‌هایی از حوادث ملتهب سال‌های 59 و 60 را به‌تصویر کشیده است. آنچه اما اهمیت فیلم ضد را بیشتر می‌کند، نه یک داستان ملتهب و استقبالی است که مخاطبان از این فیلم به عمل آورده‌اند، بلکه در این فیلم به شهید بهشتی آن هم در چهلمین سال شهادت ایشان پرداخته می‌شود. این اتفاق که از هر سو به حوادث مهم اواخر دهه 50 و سال 60 نگاه می‌کنیم، ردپایی از این شهید والامقام پیدا می‌شود، سبب می‌شود توفیق اجباری تصویرگری ایشان در آثار سینمایی و مستند به‌وجود بیاید، ازجمله مواردی که این بار در فیلم ضد نیز اتفاق افتاده تا به این ترتیب سینمای ایران، در اثری دیگر تصویر دیگری از این چهره محبوب و مردمی را به‌نمایش بگذارد.