ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه: صنایع کشتیرانی نقش اساسی در حمل‌ونقل بار در دنیا ایفا می‌کند و ایجاد اختلالی کوچک در این بخش، می‌تواند بسیاری از فعالیت‌ها را با اختلال مواجه کند. مساله‌ای که در حمل‌ونقل و انتقال بارهایی ازجمله نفت، موادمعدنی و کانتینرها توسط کشتی‌ها مطرح می‌شود، بهره‌مندی از سیستم‌هایی است که بتوانند ثبات کشتی را در آب و قابلیت مانور آن را برقرار کنند. یکی از این سیستم‌ها، سیستم «آب توازن» است. کشتی‌ها باید در دو شرایط بدون حمل بار و تخلیه بار، آب توازن را برای عملکرد بهتر و بی‌خطرتر کشتی برداشت کنند. درواقع آب توازن، به آبی اطلاق می‌شود که برای کنترل فشارها و نوسانات وارده بر کشتی و برقراری ثبات، توسط مجرای آبگیری که در کناره‌ها و انتهای کشتی قرار دارد، به کمک پمپ‌های مخصوصی برداشت می‌شود. آب توازن معمولا حاوی ارگانیسم‌ها و میکروارگانیسم‌هایی شامل باکتری‌ها، ویروس‌ها، گیاهان و موجودات ساحلی است که اغلب تا مسافت‌های طولانی در داخل کشتی‌ها حمل می‌شود و زمانی که از کشتی تخلیه می‌شوند، این باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها وارد اکوسیستم‌های دیگر می‌شوند که گاه آلودگی آب‌ها را به دنبال دارند.
معمولا آب‌های سطحی که وارد کشتی‌ها می‌شوند و نیز سیستم‌های دریایی، صدمات غیرقابل جبرانی را به محیط‌زیست وارد می‌کنند که هزینه‌های هنگفتی را روی دست دولت‌ها و شرکت‌ها می‌گذارند. علاوه‌بر این، توجه به ایمنی محیط‌زیست به‌ویژه اکوسیستم دریاها و اقیانوس‌ها هم از اهمیت بالایی برخوردار است و بی‌توجهی به آن می‌تواند حیات گیاهی و جانوری دریاها را به نابودی بکشاند، بنابراین این امر را می‌توان پدیده‌ای دانست که از نظر ملی و بین‌المللی از اهمیت برخوردار است و باید با آن مقابله کرد و راهکاری برای مدیریت این شرایط ارائه داد. در سال‌های اخیر مبادلات کالایی از دریاها و اقیانوس‌ها افزایش یافته و تخلیه مواد آلاینده به دریاها هم نگران‌کننده شده است، به‌طوری‌که باعث شده سازمان‌های جهانی قوانینی را برای مقابله با این مساله و کاهش هرچه بیشتر آن در نظر بگیرند. سال‌هاست سازمان‌های کشتیرانی در دنیا مجهز به سیستم‌های تصفیه آب توازن کشتی هستند که به‌واسطه آن، آبی که وارد کشتی‌ها شده، پس از تخلیه در آب دریاها و اقیانوس‌ها اکوسیستم آنها را آلوده نکند اما ایران تاکنون از وجود چنین سیستمی محروم بوده و شرکت «ره‌آوران آینده دریا» نخستین شرکت داخلی و جزء معدود شرکت‌ها در دنیاست که توانسته به فناوری تولید این سیستم‌های «تصفیه آب توازن کشتی» دست پیدا کند. این سیستم‌ها تا پیش از این با هزینه‌های بالایی خریداری می‌شدند یا روی کشتی‌های خریداری‌شده نصب بودند اما در سال‌های اخیر به‌واسطه تحریم‌ها، دستیابی شرکت‌های ایرانی به این سیستم بسیار دشوار بوده و محققان داخلی توانسته‌اند راه‌حلی برای این مشکل اساسی ارائه دهند. این شرکت دانش‌بنیان با شناسایی گلوگاهی در صنعت دریایی موسوم به «آب توازن» وارد این حوزه شده است.
قانونی که منجر به تولید داخل شد
عمید حسینی، مدیرعامل شرکت «راه آوران آینده دریا» به «فرهیختگان» می‌گوید: «سازمان بین‌المللی دریانوردی قانونی را وضع کرده که طبق آن از سال 2024 تمام شناورهایی که در اقیانوس‌ها رفت‌وآمد می‌کنند باید مجهز به سیستم «تصفیه آب توازن» باشند و در غیر این صورت تمام شناورها ازجمله کشتی‌ها و نفتکش‌های ما توقیف می‌شوند. ما هم با توجه به تحریم‌هایی که سال‌هاست با آن دست‌به‌گریبان هستیم، خرید این سیستم برای شناورها از کشورهای دیگر امکان‌پذیر نیست. از این رو ما با شناسایی این گلوگاه کشوری وارد این حوزه شدیم و شروع به تولید این سیستم در داخل کشور کردیم. البته باید مجوزهای مشخصی هم از سازمان بین‌المللی دریافت کنیم که درحال گذراندن این مراحل هستیم؛ یک مرحله از این مجوزها را دریافت کرده‌ایم و تلاش می‌کنیم مراحل بعدی را هم اخذ کنیم. همچنین درحال‌حاضر به‌طور همزمان مشغول نصب این سیستم روی یکی از شناورها هستیم که تا سه، چهارماه آینده به اتمام می‌رسد.»
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان اشاره می‌کند: «زمانی که شناورها در آب اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند به‌منظور حفظ تعادل و همزمان هنگام بارگیری و تخلیه بار به‌تناسب وزنی که تغییر می‌کنند، آبی را وارد مخازن موجود در بدن شناور می‌کنند که این باعث برقراری و حفظ تعادل شناور می‌شود. حجم این آب زیاد است و به‌نظر می‌رسد سالیانه چندمیلیارد تن آب در دنیا جابه‌جا می‌شود. با جابه‌جایی این حجم آب، به‌دلیل وجود میکروارگانیسم‌های مختلف در اکوسیستم‌های دنیا، این میکروارگانیسم‌ها حلقه زنجیره موجودات بالادستی را از بین می‌برند، هم باعث تغییر در اقلیم و هم گونه‌های جانوری می‌شوند، مانند پدیده جلبک‌های قرمز که چندسال پیش در خلیج‌فارس اتفاق افتاد. به‌دلیل اهمیت این سیستم برای محیط‌زیست، قانون مجهز بودن شناورها به سیستم «تصفیه آب توازن کشتی»ها وضع شده و ما هم به سبب این قانون به این حوزه ورود پیدا کرده‌ایم.»
صرفه‌جویی 140 میلیون دلاری
او ادامه می‌دهد: «ما تا پیش از این چنین سیستمی را در اختیار نداشتیم و شرکت‌های کشتیرانی برای استفاده از آن در شناورهای خود باید این سیستم را از خارج از کشور وارد می‌کردند که به‌دلیل تحریم‌ها با مشکل مواجه بودند. به‌طورکلی 50 شرکت در کل دنیا این سیستم آب توازن کشتی را در اختیار دارند که به 10 کشور محدود می‌شود. در حوزه‌های دریایی، کشورهای حوزه اسکاندیناوی خیلی مطرح هستند که می‌توان به نروژ، دانمارک و کشورهایی چون چین، ژاپن و آمریکا اشاره کرد. به‌دلیل اعمال قوانین سختگیرانه در استفاده از چنین سیستم‌هایی، مجوزهای لازم باید حتما از مراکز مورد تایید آنها اخذ شود. طبق این مجوزها دستگاه‌ها باید طی بازه‌ای حدود دوسال از سوی مراکزی خاص ارزیابی عملکرد شوند و مجوزی ارائه دهند که این حرکت تنها پنج‌میلیون دلار هزینه دارد. غیر از آن با حدود تعداد تناژ شناورهایی که در داخل کشور داریم، چنانچه این مسائل در داخل کشور تامین شوند، حدود 130 تا 140 میلیون دلار هم مانع از خروج ارز می‌شود. این سیستم کاملا بومی‌سازی شده و طراحی آن توسط محققان شرکت انجام شده است.»
چگونه آب را تصفیه می‌کند؟
حسینی درباره عملکرد این سیستم داخلی به «فرهیختگان» می‌گوید: «عملکرد سیستم «تصفیه آب توازن کشتی» نوعی سیستم تصفیه‌کننده آب است. این دستگاه مجموعه‌ای از سیستم‌های مختلف است که درکنار هم چیده می‌شوند و مکانیسم‌های مختلفی در آن اتفاق می‌افتاد که بحث‌های شیمیایی، مکانیکی و... را شامل می‌شود. زمانی که آب وارد کشتی می‌شود، یک‌سری ابعاد میکروارگانیسم‌ها با تکه‌های ذرات هستند که به‌واسطه فیلتر مکانیکی گرفته می‌شوند و سپس بخشی از این آب وارد سیستم گندزدایی ما می‌شود. ما ماده‌ای گندزدا را تولید می‌کنیم که پوشش الکترولایزر از نانو تولید شده است. این پوشش‌ها از جنس نانویی MMO هستند که ماده گندزدا تولید می‌کنند و سپس به آب تزریق می‌شود. همزمان با آن، تعدادی نانوذرات هم به آب تزریق می‌شود که ماده گندزدای اضافی را حذف کنند. سیستم مدیریت آب توازنی که از سوی این شرکت تولید شده، می‌تواند با کیفیت بالایی گندزدایی و ضدعفونی ارگانیسم‌های مهاجم در آب ذخیره و انباشته‌شده در کشتی را به کمک محلول‌های زیست‌کُش انجام می‌دهد. این عملکرد به‌واسطه فرآیندهای الکتروشیمیایی که در محلول ایجاد می‌شوند، می‌توانند گندزدایی را انجام دهند.»
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان در تشریح این سیستم تصفیه‌کننده می‌گوید: «سیستم تصفیه آب توازن کشتی مجهز به سیستم «الکتروکلرینیشن» است. این فرآیند با عبور یک جریان الکتریکی در آب دریا یا هر نوع محلول نمکی سدیم هیپوکلریت تولید می‌شود. این سیستم از چهار بخش فیلتراسیون، الکترولیز، تزریق و خنثی‌سازی تشکیل شده که هرکدام از این مراحل، وظیفه خاصی را دنبال می‌کنند؛ ابتدا آب دریا از واحد فیلتراسیون عبور می‌کند تا طی آن ذرات جامدی که در آب حضور دارند، جداسازی شوند. پس از آن آب وارد واحد الکترولیز می‌شود که در این واحد، از یک صافی استفاده شده است. قسمت الکترولایزر به‌گونه‌ای طراحی شده که به‌طور پیوسته و محصول آن یعنی سدیم هیپوکلریت با فشار آب ورودی، به‌سمت تانک گاززدایی و ذخیره جاری می‌شود. در انتها آب‌ژاول خروجی با پمپ‌های تزریق به محل تزریق و پمپ می‌شود.»
او همچنین اظهار می‌کند: «با توجه به نوع آب توازنی که وارد تانکرها می‌شود، می‌توان از برنامه‌های مختلفی استفاده و فرآیند تزریق پیوسته را کنترل کرد. آب دریا را می‌توان با اعمال جریان الکتریکی تجزیه کرد که بسته به PH آب دریا، گاز کلر با حل شدن در آب، باعث تولید «سدیم هیپوکلریت» می‌شود که یکی از گندزداهای قدرتمند است. او ازجمله مزایای استفاده از این سیستم تصفیه‌کننده آب توازن را مدیریت ایمن هیدروژن، اتوماتیک بودن تمام این فرآیند و سهولت در تعمیر و نگهداری بودن این سیستم عنوان کرد.»
تولید داخلی با نصف قیمت نمونه خارجی
به گفته حسینی، یک‌سری کشتی‌هایی که تا پیش از این خریداری شده بود، این سیستم تصفیه آب توازن کشتی روی آنها نصب بود که البته تعداد آنها محدود است و شاید حدود 10 کشتی را دربرمی‌گیرد. مهم‌ترین فایده‌ای که کشور از تولید این سیستم‌های تصفیه آب از آن بهره‌مند می‌شود، درحال‌حاضر در دوران تحریم‌هاست که می‌تواند نیاز داخل را برطرف کند. متفاوت بودن تناژ شناورها باعث شده قیمت دستگاه‌های تصفیه آب توازن کشتی هم قیمت‌های متفاوتی داشته باشند اما اگر به‌طور متوسط خود دستگاه یک‌میلیون دلار قیمت داشته باشد، نمونه دستگاه تولید داخل با نصف قیمت، یعنی نیم‌میلیون دلار (500 هزار دلار) در اختیار شرکت‌های داخلی قرار دارد و دیگر برای تامین نیاز خود به شرکت‌های خارجی احتیاج ندارند.
در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید: