مهدی هدایتی‌شهیدانی، عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان که خود تحصیلکرده روسیه است، با بیان اینکه در سال‌های اولیه بعد از فروپاشی اتحادیه جماهیر شوروی روابط خوبی با دانشگاه‌های روسی داشتیم، گفت: «دانشجویانی که از 3 دهه قبل برای تحصیل به این کشور اعزام شدند، بعد از بازگشت در رشته‌های فنی به کار گرفته شدند اما هر چه جلوتر آمدیم، لاجرم موضوعات سیاسی حوزه بین‌المللی روی نوسانات همکاری علمی بین دو کشور اثرگذار بود. بالاخص در حوزه تبادل دانشجو که عمده آن نیز از طرف ایران به روسیه اعزام می‌شدند.»
او ادامه داد: «نکته مهم در ارتباط با برقراری تعامل با دانشگاه‌های روسی این است که متاسفانه دو کشور چندان اطلاعی از فضای علمی یکدیگر نداشته و ندارند و در ایران عمده نگاه‌ها به سمت غرب متمایل می‌شود. به‌طوری که حتی وقتی دانشجویی از روسیه به ایران بازمی‌گردد و مدارکش را ارائه می‌دهد، به او عنوان می‌شود که باید دو مقاله isi داشته باشد و این مساله از همان نگاه به غرب می‌آید. البته بخش دانش‌آموختگان وزارت علوم مدارک این فارغ‌التحصیل را قبول می‌کند اما وقتی همان فرد برای فعالیت به دانشگاهی می‌رود، سایر ساختار وزارت علوم او را قبول نمی‌کنند و درنهایت او مجبور می‌شود روندی که در فضای علمی کشور وجود دارد را دنبال کند. وقتی تبادلات علمی این‌چنین انجام می‌شود باید بستر را برای افراد فراهم کرد درحالی که در کشور ما این‌طور نیست. امروز در دانشگاه گیلان حرکتی در این زمینه شکل‌گرفته به‌طوری که گروه زبان روسی این دانشگاه مجلات معتبر کشور روسیه را با دردسرهای زیادی به رسمیت شناخته تا از این طریق بتواند حقوق اعضای هیات‌علمی را که به تدریس زبان روسی مشغول بوده و در این حوزه مقاله می‌نویسند، بپردازد.»
در یک دهه اخیر همکاری با دانشگاه‌های روس بیشتر در حوزه اعزام دانشجو بوده است
عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان تاکید کرد: «همکاری‌های علمی ایران و روسیه به‌خصوص در 10 سال اخیر به‌ویژه در بحث اعزام دانشجو افزایش یافته به‌طوری که از سال 90 که این مهم شروع شد 60 دانشجوی ایرانی در رشته‌های مختلف اعم از هوافضا، کشتی‌سازی، فلسفه، مدیریت آموزشی، روابط بین‌المللی و... در دانشگاه‌های روسیه مشغول به تحصیل شدند. با این حال باز هم متاسفانه با تغییر ذائقه سیاسی در کشور دیدیم که در برهه‌ای به‌طور کلی این مساله منتفی شد. مساله دیگر اینکه بخش مهمی از ظرفیت دانشجویان ایرانی که در روسیه فارغ‌التحصیل شده‌اند در داخل کشور رها شده‌اند.»
هدایتی‌شهیدانی در توضیح بیشتر این مساله افزود: «یعنی دانشجویان بورسیه که در روسیه تحصیل کردند وقتی به دانشگاه بازگشتند به معنای واقعی رها شده و حتی از ظرفیت آنها در وزارت علوم هم استفاده نشد. همچنین هیچ گردهمایی با حضور این فارغ‌التحصیلان صورت نمی‌گیرد که بتوان از تجربیات آنها برای آینده استفاده کرد. در این میان برخی موضوعات سیاسی، اجتماعی و امنیتی هم بعضا بی‌تاثیر نبوده و امروز نیز بهتر است اگر دانشجویی می‌خواهد به این کشور برود این موارد را مدنظر قرار دهد.»
وزارت علوم نتوانسته ظرفیت اتحادیه دانشگاه‌های دولتی کشورهای حاشیه دریای خزر را فعال کند
او گفت: «دانشگاه‌های شمال و دیگر دانشگاه‌های کشور با عمده دانشگاه‌های کشورهای حاشیه دریای خزر اقدام به راه‌اندازی اتحادیه‌ای کرده‌اند و این اتحادیه فرصت بسیار غنی در اختیار فضای علمی کشور گذاشته است. حتی امروز دانشگاه گیلان به صورت مشترک با همکاری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی کشور آخرین مرحله امضا و تصویب موافقتنامه علمی کشورهای حاشیه دریای خزر را به صورت مجازی انجام می‌دهد. کشورهای حاضر در این اتحادیه دستاوردهای بسیار خوبی داشته‌اند، اما هنوز وزارت علوم نتوانسته این ظرفیت را فعال کند.»
باید ماحصل همکاری‌های علمی با روسیه به کتابخانه‌ها بیاید
عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان بیان داشت: «بسیاری از این موافقتنامه‌هایی که تا به امروز به امضا رسیده در مرحله اجراسازی است، اما می‌طلبد وزارت علوم همت بیشتری داشته باشد تا شرایط برای تحقق این مسائل ایجاد شود. درست است که توافقنامه‌های خوبی داشته‌ایم اما عموم آنها به صورت نیمه‌تمام باقی مانده است و نتایج آنها به فضای علمی و پژوهشی کشور منتقل نمی‌شود. قطعا تا زمانی که این اتفاق نیفتد و ماحصل این همکاری را در کتابخانه‌هایمان نبینیم، تصور می‌کنم خیلی این مساله محسوس نخواهد شد.» هدایتی‌شهیدانی با بیان اینکه هر چند وضعیت همکاری‌ها در مجموع روبه جلو است و بستر نرم‌افزاری آن هم فراهم شده و تنها کافی است بستر سخت‌افزاری هم در کنار نرم‌افزاری قرار بگیرد تا دستاورد بزرگی برای فضای علمی کشور رقم بخورد، افزود: «مکاتب علمی در روسیه کاملا با آنچه از مکتب علمی غربی می‌شناسیم، متفاوت است از آنجایی که زبان روسی برای جامعه علمی ایران شناخته نشده و فرصت کافی برای طرح شدن را نداشته است، از این رو نمی‌دانیم تا چه اندازه ظرفیت علمی در مکتب علمی روسیه وجود دارد. نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که روس‌ها بعد از جنگ جهانی دوم به بعد یک طرف علم دنیا در حوزه‌های هوافضا، فناوری‌های تسلیحاتی، صنایع سنگین، کشاورزی و... بوده‌اند.»
دیپلماسی علمی یکی از بازوهای اصلی روس‌ها برای ارتباط با دنیاست
او با تاکید بر اینکه یکی از بخش‌های مختلف دیپلماسی روس‌ها، دیپلماسی علمی آنها است، گفت: «در برخی از حوزه‌های دانشگاه‌های ایران برتر و در برخی دیگر روس‌ها به واسطه سابقه‌ای که در آن دارند، جلوتر از ما هستند. ما در ارتباط با دانشگاه‌های روسیه در حوزه‌های مختلف متفاوت بوده‌ایم. به‌طور مثال در حوزه فنی و مهندسی به تبادل دانشجو محدود شده‌ایم و این کار نیز از طرف ایران بوده و دانشجوی چندانی از روسیه به دانشگاه‌های ما اعزام نشده‌اند. همان دانشجویانی که اعزام می‌شدند هم وقتی به ایران می‌آمدند مجبور می‌شدند به دلیل بروکراسی موجود از فضای علمی روسیه فاصله بگیرند، نباید این مساله را فراموش کرد که مکاتب علمی ما از همان ابتدا براساس مکاتب غربی شکل‌گرفته است.»
دانشگاه‌های ایران چندان پذیرای فارغ‌التحصیلان ایرانی از دانشگاه‌های روس نیستند
عضو هیات‌علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل دانشگاه گیلان افزود: «در یک دهه گذشته بیشترین دانشجویان خود را از مقطع ارشد به روسیه اعزام کرده‌ایم تا در رشته‌های کشتیرانی، محیط‌زیست، نانو، مهندسی پزشکی و... به تحصیل بپردازند. قطعا این مساله دستاورد بسیار بزرگی است اما باز هم تاکید می‌کنم که محیط علمی ایران پذیرای این دانشجویان نیست. در اصل دانشگاه‌های ما از آنها می‌خواهند تا براساس روش‌های غربی به فعالیت پرداخته و کنشگری کنند. ما نتوانستیم ترکیبی از الگوهای مختلف در فضای علمی داشته باشیم تا بتوانیم درنهایت الگوی اصیل بومی خودمان را ارائه دهیم.» هدایتی‌شهیدانی اظهار داشت: «دانشگاه‌های روسی فرصت خوبی را در اختیارمان می‌گذارند تا بتوانیم در حوزه مسائل علمی تحریم‌ها را بی‌اثر کنیم و از این رو قطعا باید همکاری‌های علمی با دانشگاه‌های این کشور را تداوم دهیم، اما نمی‌توان این مساله را نادیده گرفت که برخی از ملاحظات و محدودیت‌ها در برخی رشته‌ها هنوز در بحث همکاری‌های علمی ایفای نقش می‌کند، هر چند این مهم طبیعی است، اما درنهایت بی‌تاثیر نیز نخواهد بود. در مجموع همکاری با روسیه به‌عنوان یکی از کشورهایی که مانند ایران رویکرد انتقادی نسبت به فضای موجود در دنیا دارد، می‌تواند گزینه بسیار خوبی باشد، همان‌طور که در ارتباط با چین این دستاورد را به دست آوردیم.»