موضوع نگاه دستگاه‌های فرهنگی به موسیقی و خاصه موسیقی رپ مساله مهم سالیان اخیر است. موسیقی رپ با توجه به ملاحظاتی که وجود دارد بیشتر جلوی دید بوده و حساسیت‌ها هم روی آن بیشتر بوده است. با رضا مهدوی، کارشناس و پژوهشگر موسیقی هم‌صحبت شدیم تا وضعیت موسیقی رپ را بررسی کنیم.
زاویه دید مدیران فرهنگی به موسیقی رپ کمی متفاوت‌تر از سبک‌های دیگر است. حتی می‌توان گفت بیشتر از کمی. دلیل اینکه رپ در کشور ما وضعیت مشخص و باثباتی ندارد، چیست؟
درباره موسیقی رپ با دودسته در کشورمان مواجهیم. عده‌ای در ایران این‌طور فکر می‌کنند که رپ همان بحر طویل است که مداحان قدیم می‌خواندند، که چندین الفاظ مقدس و اسماء الله را پشت‌هم می‌گویند تا نفس تمام شود. الان هم در برخی مراسم حضور دارند. عده‌ای نیز این را قبول ندارند و می‌گویند ارتباطی با هم ندارد، ذات رپ حرف‌های ناشایست و اعتراض‌های شدید است، ذات آن گریز از موسیقی‌های متداول است و کلام و حنجره را به‌گونه‌ای استفاده می‌کند که نمونه آن در هیچ دوره تاریخی‌ای وجود ندارد و منحصر بوده است و خواهد بود. با این نگاه‌ها می‌خواهیم ببینیم اگر بخواهیم در کشور خود رپ را داشته باشیم که بین جوانان استقبال می‌شود، یعنی چه بخواهیم، چه نخواهیم، چه مجوز بدهیم و چه ندهیم، جوانان رپ گوش می‌کنند و وقتی فضا اعتراضی است، اعتراض هم برای نسل جوان است، به‌خصوص گروه‌های سنی نوجوان تا جوانی دنبال چیزهای متفاوت می‌گردند، رپ آنها را اغنا و ارضا می‌کند، به‌خاطر پوشش‌هایی که دیدند، ویدئوهایی که دیدند و اینکه افسارگسیخته است و تابع هیچ نظمی نیست، مقید به هیچ اخلاقی نیست. طبیعی است گروه‌های زیادی استقبال می‌کنند ولی به این معنا نیست که ادامه‌دهنده آن باشند یا الگوپذیری کنند. ولیکن عده قلیلی در کشور هستند که دوست دارند بتوانند با همان شرایطی که در مغرب‌زمین وجود دارد اینجا اجرا کنند که طبیعتا شرایط به‌صورت مجوزدار مهیا نخواهد بود. به همین دلیل در فضای مجازی می‌بینیم هر یک از این جوانان و نوجوانان تستی می‌زنند و نمونه کاری ارائه می‌دهند؛ استقبال می‌شود یا نمی‌شود یا آن‌ور مرزها می‌روند و پرورش می‌دهند و در کلیپ‌های مختلف کار می‌کنند. در هر صورت چیزی است که نمی‌توان انکار کرد و باید هدایت شده باشد. به‌نظر من کارشناسان وزارت ارشاد و صداوسیما نباید از این موضوع بترسند؛ چراکه قبلا هم این را در دهه ابتدای 80 داشتیم مثلا در سریالی که آقای عطاران ساخته بود. گفته می‌شود اینها رپ ملایم است، رپی که آن‌ور مرزها خشن است در اینجا نیست. نمونه‌هایی در صداوسیما داشتیم و تست‌هایی زده‌اند که چه از جانب مدیران در نهادهای مختلف بود و بازخورد را سنجیده‌اند که اگر یک روز بخواهند این موضوع را داشته باشند چه آسیب‌هایی را از چه سمت و سوهایی دارند. در حد اینکه سبک و سنگین کنند که چه اتفاق‌ها و رخدادهایی در پی خواهد داشت، هنوز دست به عصا انجام می‌دهند. من فکر می‌کنم اگر چهره‌های معروف موسیقی ما به این موضوع مبادرت ورزند، دولتمردان راحت‌تر می‌توانند اعتماد کنند تا جوانانی که نمی‌شناسند و شاید تخصص آنها بهتر از پیشکسوت‌های اهل فن خوانندگی و موسیقی باشد. طبیعتا به آنها اعتماد نمی‌کنند و به آنها اعتماد می‌کنند که اینها هم علاقه‌ای نشان نمی‌دهند. خوانندگان چهره پاپ بعد از انقلاب ما و سنتی بعد از انقلاب با این موسیقی مخالف هستند و نه‌تنها دفاع نمی‌کنند که شاید نقدهایی داشته باشند، علنی نیست ولی غیرعلنی را بارها در جلسات مختلف دیده‌ام و خواسته‌اند این موسیقی میدان پیدا نکند ولی واقعیت این است دنیای تکنولوژی امروز این‌گونه نیست که با بخشنامه و دستورالعمل، باید و نباید کار را پیش ببریم. بهتر است این مساله را مدیریت کنیم و برای آن برنامه‌ریزی داشته باشیم.
جدای از دو نوع مواجهه انکار یا تمسخر در قبال موسیقی رپ، آیا آماری وجود دارد که چقدر رپر داریم و چه میزان موسیقی رپ شنیده می‌شود؟
آمار دقیقی ندارد. وقتی در کشور ما بیش از اندازه هندوانه کاشت می‌شود و درنهایت اضافه می‌آید، دولت نمی‌تواند بخرد و اینها را منهدم می‌کنند، نشان می‌دهد وزارتخانه‌های ما که مباحث مایحتاج مردم را مدیریت می‌کنند و باید سیاستگذاری کنند، نظارت در آمارگیری ندارند. موضوعی که وجود دارد آمارگیری سخت است و به رسمیت شناخته نشده، برای آن ارزشی قائل نیستند که بخواهند آماری بگیرند ولی آنچه مسلم است وقتی می‌بینید 6 هزار نفر برای کنسرت امیر مقصودلو به ترکیه می‌روند و پروازهای ترکیه از ایران چه سرمایه و ارزی را از کشور خارج می‌کند، برای کنسرت غیراخلاقی چنین استقبالی می‌شود، طبیعتا رپ باید در گونه‌های مختلف کمتر نباشد و بیشتر شود. اینچنین می‌توان بر این مساله صحه گذاشت و این مطلب را پذیرفت.
با این شرایط از لحاظ درآمد و اقتصادی چطور مدیریت می‌شوند؟
اینها طبیعتا از بخش‌های دولتی و کانال‌های رسمی تامین نمی‌شوند. اینها را بخش‌های خصوصی به‌صورت مویرگی و غیررسمی در محافل و میهمانی‌ها و مناسبت‌های خصوصی حمایت می‌کنند. در این محافل اعداد و ارقام درشتی ردوبدل می‌شود.
می‌توانید عدد بدهید؟
من واقعا عددی ندارم که بیان کنم.
حدودی هم نمی‌دانید؟
خیر، واقعا اطلاعی ندارم. اعداد و ارقام درشت است. حرف از میلیارد است، میلیون شوخی است. کنسرت‌هایی که برگزار می‌شود یک میلیارد به بالاست. با توجه به 400-300 هزار تومان پول بلیت، وقتی هزینه سالنی 100 میلیون می‌شود، شما خنده‌دار است برای 500 میلیون کنسرت برگزار کنید.
در محافل خصوصی هم اعداد روی میلیارد است؟
بله، یک‌سری سرمایه‌دارهای خاص هستند، ایرانی‌ها یا ترک‌هایی که فارسی آموخته‌اند، ایرانی‌ها را مجاب می‌کنند آنجا خانه بخرند و سرمایه‌گذاری کنند و اقتصاد ایران را به‌نحوی فلج کنند، بدون اینکه دولت متوجه شود یا دیر متوجه می‌شود که رکب از کجا خورده، در محافل خصوصی و رفت‌وآمدهایی می‌شود که این‌طور موسیقی‌ها را در امور جانبی که در این محافل وجود دارد، استقبال می‌کنند. به همین منظور این افراد را وارد سایت‌های شرط‌بندی می‌کنند، وارد کلیپ‌ها و شبکه‌هایی می‌کنند، استفاده‌های خود را می‌برند و سروصدای این دیر بلند می‌شود و بعد ما متوجه می‌شویم چه اتفاقی می‌افتد. در هر صورت چون در کانال رسمی نیست و هیچ نهادی متهم نمی‌شود طبیعتا اجازه می‌دهند فعالیت خود را داشته باشند، تا جایی که لطمه شدیدی نزند، رها کرده‌اند.