ایمان صمدی‌‌نیا، پژوهشگر اقتصاد: یکی از ابزارهای نوین، کارآمد و قدرتمند دولت‌ها برای کنش در فضای بین‌المللی و دستیابی به موقعیت بهتر در اقتصاد جهانی، «دیپلماسی اقتصادی» است. این نوع دیپلماسی عبارت است از: اقدامات رسمی دیپلماتیکی که اولا دسترسی به بازارهای خارجی را برای کسب‌وکارهای ملی تسهیل می‌کنند، ثانیا در تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی هستند و ثالثا بر اثرگذاری روی قوانین بین‌المللی در راستای پیشبرد منافع ملی تاکید می‌کنند. دیپلماسی اقتصادی، به مفهوم اولویت یافتن اهداف و موضوعات اقتصادی درسیاست خارجی، یکی از ابزارهای مهم در پیشبرد اهداف بلندمدت رشد و توسعه اقتصادی کشورها به‌حساب می‌آید و به‌عنوان نقطه تلاقی دیپلماسی و فعالیت‌های اقتصاد ملی و بین‌المللی و فصل مشترک بین منافع اقتصاد ملی و سایر منافع سیاسی، امنیتی و فرهنگی یک کشور در سطح نظام اقتصاد سیاسی جهان تعبیر می‌شود.
اقتصاد ازبکستان
ازبکستان، از کشورهای آسیای مرکزی، با کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان همسایه است. ازبکستان کشوری خشک و محصور در خشکی است. مساحت این کشور حدود 449 هزار کیلومترمربع و جمعیت آن در سال 2017 بالغ‌بر 33 میلیون نفر برآورد شده است. برخلاف دیدگاه عموم که تنها افغانستان و تاجیکستان را فارسی‌زبان می‌دانند، ازبکستان نیز یکی از کشورهای فارسی‌زبان محسوب می‌شود. آمارها، فارسی‌زبانان این کشور را حدود 30 تا 40 درصد برآورد کرده‌اند. تولید ناخالص داخلی ازبکستان، 49 میلیارد دلار آمریکا (2017) و سرانه تولید ناخالص داخلی این کشور حدود 1500 دلار است. واحد پول کشور ازبکستان، سوم (UZS) نامیده می‌شود که معادل 4.43 ریال ایران است. ازبکستان دارای چهارمین ذخیره بزرگ طلا در جهان است. این کشور سالانه ۸۰ تن طلا از معادن استخراج می‌کند که در دنیا هفتم است. ذخایر مس ازبکستان در جهان دهم و ذخایر اورانیوم آن دوازدهم است. تولید اورانیوم این کشور در دنیا هفتم است. ازبکستان، امتیاز 57.2 را ازلحاظ آزادی اقتصادی در جهان دارد که صدوچهاردهمین اقتصاد جهان ازنظر آزادی اقتصادی است. از زمان قدرت‌گرفتن شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور جدید ازبکستان از دسامبر سال2016 میلادی، تلاش‌هایی برای گسترش روابط اقتصادی و حل‌وفصل مسائل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ازبکستان انجام شد که چشم‌انداز اقتصادی و سیاسی این کشور را تغییر داد. تبدیل ارز ملی در بانک‌ها و ممنوعیت کار اجباری در مزارع پنبه برای آموزگاران و کارمندان بهداشت، لغو فروش اجباری 25درصد از درآمد صادرکنندگان ازبک به ارزخارجی، حل‌وفصل مسائل و مشکلات مرزی و آبی با کشورهای همسایه، سرمایه‌گذاری 12میلیارد دلاری روسیه، بهبود روابط با تاجیکستان و افزایش 10 برابری حجم تبادلات دو کشور ازجمله مهم‌ترین تغییرات پس از ریاست‌جمهوری آقای میرضیایف است. براساس گزارش بانک جهانی، اقتصاد ازبکستان شاهد یک تغییر ساختاری عظیم و گذر به‌سوی یک اقتصاد آزاد است و شاخص‌های آزادی اقتصادی این کشور از سال 2017 جهش بزرگی داشته است. شاخص پیچیدگی بازار ازبکستان 0.83- است و رتبه 96ام را در این شاخص دارد؛ بدین‌معنا که ساختار بازار این کشور، ساختاری ساده و غیرپیچیده است. دقیقا همانند کشورهایی چون افغانستان و عراق که بیشترین میزان صادرات را به آنها داریم.
پیشنهادها:
1 افزایش تعداد رایزنان بازرگانی در پرجمعیت‌ترین کشور آسیای میانه با 5 همسایه علاوه‌بر اینکه به شناسایی ظرفیت‌های همکاری‌های اقتصادی هر دو کشور کمک شایانی خواهد کرد، می‌تواند جهش تجارت بینابین را به‌همراه داشته باشد.
2 ازبکستان با نگاهی راهبردی به بندرچابهار، معتقد است با اتصال راه‌آهن حیرتان - مزارشریف - هرات به ایران، ازبکستان می‌تواند از ظرفیت‌های چابهار در ترانزیت کالاهای موردنیاز استفاده کند. درکنار این نیز باید توجه داشت که میزان مبادلات تجاری ازبکستان و هندوستان قرار است به 2میلیارد دلار در سال برسد. چابهار می‌تواند مسیری خوب برای افزایش این مبادلات باشد. ایران باید سعی کند با استفاده از قدرت نفوذ سیاسی خویش در افغانستان این فرصت را برای ازبکستان فراهم کرده و همچنین از این خواست ازبکستان به‌عنوان اهرمی برای توسعه روابط خود با این کشور استفاده کند.
3 تشویق ازبکستان به امضای موافقتنامه‌های تجاری بیشتر در چارچوب سازمان اکو می‌تواند عمق پیوستگی اقتصادی جمهوری اسلامی ایران و ازبکستان را افزایش دهد و در تبدیل ایران به هاب حمل‌ونقلی بین ازبکستان و دیگر کشورها نقش ویژه‌ای داشته باشد.
4 ایران می‌تواند همکاری‌های هسته‌ای خود را با ازبکستان گسترش داده و کالاهای موردنیاز صنعت هسته‌ای این کشور، ازجمله سانتریفیوژ را تامین کرده و خدمات آموزشی و پژوهشی در حوزه‌های گوناگون صنعت هسته‌ای را به این کشور صادر کند.
5 به‌خاطر گسترش تحریم‌ها و به‌منظور افزایش ذخایر طلا و حفظ ارزش پول کشور، ایران نیازمند واردات مقادیر زیادی طلا است. طلا از مهم‌ترین کالاهای صادراتی ازبکستان است. ایران می‌تواند درمقابل صادرات کالاهای موردنیاز ازبکستان، طلا و نقره موردنیاز خویش را از این کشور وارد کرده و تهاتر کالایی بسیار باارزشی را با این کشور انجام دهد.
6 تولیدات قطعات خودرو به‌دلیل عرضه زیاد و تقاضای نسبتا کم در کشور ما با مازاد ظرفیت بسیاری روبه‌رو است و ازطرفی به‌دلیل اینکه ایران تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای در این زمینه دارد، می‌تواند صنعت قطعات خودروی خود را به‌سمت تامین قطعات خودروهای خارجی پیش ببرد. باتوجه به اینکه ازبکستان بازاری با ارزش تقریبا یک میلیارد دلاری در حوزه خودرو و قطعات آن دارد، می‌تواند بازار مناسبی برای فروش انواع خودرو و ماشین‌های حمل‌ونقلی و قطعات آنها به‌خصوص تایر باشد. به این دلیل که ازبکستان، تابستان‌های بسیار گرم و خشک و زمستان‌های بسیار سردی دارد، فرسودگی تایر در این کشور بسیار بالاست، فلذا بازار مناسبی برای فروش تایر محسوب می‌شود. این شرایط در دیگر کشورهای آسیای میانه ازجمله روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، ترکمنستان و گرجستان حکمفرما است. ایران در تولید انواع تایر دارای مزیت رقابتی ویژه‌ای است و شرکت‌های بسیاری ازجمله ایران‌تایر، کویرتایر، یزدتایر، بارز و... در این حوزه فعال هستند و می‌توانند حضور پررنگی در بازارهای آسیای میانه داشته باشند.
7 کشورهای آسیای میانه به‌خصوص ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان به این دلیل که اقتصادهای کشاورزی‌محورند و کشاورزی و صنایع تبدیلی مرتبط با آن نقش پررنگی در اقتصاد آنها دارد، بازار خوبی برای تجهیزات کشاورزی هستند. برای مثال بنابر آمار سایت oec.world تنها در کشورهای آسیای میانه بالغ‌بر 400 میلیون دلار ظرفیت صادرات وجود دارد که با ارتقای صنعت تراکتورسازی می‌توانیم از این ظرفیت بسیار عالی استفاده کنیم. شایسته است که شرکت تراکتورسازی ایران با ورود به این عرصه رقابتی و تولید محصول باکیفیت در استاندارد جهانی و همچنین انجام فعالیت‌های بازاریابی بین‌الملل از این ظرفیت عظیم و فرصت قابل‌توجه استفاده کرده و صادرات را رونق بخشد.
8باتوجه به ظرفیت بسیار گسترده کشاورزی در آسیای میانه، می‌توان با گسترش صنایع تبدیلی در استان‌های شمالی و خرید محصولات کشاورزی این کشورها و صادرات محصولات تولیدی، مشاغل بسیاری را در این حوزه با هزینه بسیار پایین ایجاد کرد و درآمدهای صادراتی را افزایش داد.
9 ایران دارای ظرفیت عظیمی در تولید انواع پمپ (هوا و مایعات) است. شرکت‌هایی چون پمپ مایه، صنایع وکیوم پارس، گروه صنعتی اسپادان، بهسان ازجمله شرکت‌های فعال در این حوزه‌ها هستند. می‌توانیم از این ظرفیت برای صادرات به کشورهای آسیای میانه که بازار گسترده‌ای در این حوزه دارند و بالغ‌بر یک میلیارد دلار ظرفیت بازار این حوزه است که می‌توان با برنامه‌ریزی سه‌ساله در این حوزه، 20 درصد نیاز بازارهای آسیای میانه را تولید و حداقل 200 میلیون‌دلار ارزآوری برای کشور ایجاد کرد.
10 باتوجه به اینکه در اسناد استراتژیک کشور ازجمله سند چشم‌انداز 1404 بر نقش ایران به‌عنوان هاب انرژی منطقه‌ای تاکید شده است، می‌توان همکاری‌های سرمایه‌گذاری و تولیدی را در حوزه تولید نفت و گاز گسترش داد و با استفاده از خطوط گازی و نفتی میان ایران و ترکیه، نفت و گازهای تولیدی آسیای میانه را به اروپا رساند. از آنجا که اروپا در تلاش است وابستگی گاز و نفت خویش به روسیه را کاهش دهد، این هدف کاملا واقع‌بینانه و شدنی است و تلاش مسئولان امر را می‌طلبد.
11 تاسیس کارخانه تولید پوشاک در ازبکستان و گسترش برند محصولات پوشاک ایران به کشورهای همسایه. ازبکستان به‌دلیل مرز مشترک با بسیاری از کشورهای آسیای میانه می‌تواند دروازه‌ای برای ورود محصولات ایران به تمام کشورهای آسیای میانه و روسیه باشد.