ریحانه جاویدی
خبرنگار گروه ایرانشهر
در خیابان آفریقا از هر کسی سراغ عمارت ثابت پاسال گرفته شود، آدرس کوچه ناهید را میدهند. کوچهای که سالها پیش ایرج ثابت، فرزند حبیبالله ثابت، از چهرههای شناختهشده و ثروتمند دوره پهلوی، تصمیم گرفت عمارت خود را در آن بسازد. عمارتی با الهام از نقشه قصر «لو پتی تریانون» یکی از کاخهای جانبی ورسای در فرانسه که 12 سال طول کشید تا ساخته شود. تمام تزئینات این بنای تاریخی برگرفته از هنر ایرانی _ اسلامی بوده و کاشیکاریها و منبتکاریهایش یادگار باقیمانده از استادکاران ایرانی است اما خاندان ثابت تنها دو سال در این عمارت سکونت داشتند و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران را به مقصد آمریکا ترک کردند. پس از آن این خانه که به بزرگترین و گرانترین خانه پایتخت مشهور شده بود، مصادره شد و تا امروز چند دست چرخیده. سال 1393 بود که برای نخستینبار اخباری مبنیبر تخریب این بنا منتشر شد که با پیگیری رسانهها، این اتفاق رخ نداد. آن زمان مسئولان میراث فرهنگی استان تهران، نهتنها اقدامی برای حفاظت از این خانه نکردند بلکه از وجود آن اطلاع هم نداشتند تا اینکه در چند روز اخیر بار دیگر خبرهایی از شروع پرونده تخریب این بنا منتشر شد. در ماههای آخر کار شورای شهر چهارم، مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران، در مصاحبهای با «تیترشهر» ضمن تاکید بر اینکه این بنا ثبت میراث نشده و ارزش میراثی هم ندارد، گفت: «میخواستند در این عمارت مجتمع تجاری بسازند و بلندمرتبهسازی کنند اما پیشنهاد دادیم این کار صورت نپذیرد و به صورتی این برنامه عوض شد. در حال حاضر یکی از نهادها این عمارت را تملک کرده و به او پیشنهاد دادیم مرکز فرهنگی و مذهبی در آنجا ساخته شود. یعنی مسجد بسازند.»
ساخت مسجد به جای حفاظت
چمران با تاکید بر این نکته که باید این مکان بخش فرهنگی و مذهبی باشد، عنوان کرد: «پیشنهاد شورای شهر به جای حفظ گرانترین خانه تهران، ساخت مسجد است، البته باید در این مکان فرهنگی بخش تجاری فعال شود تا مکان فرهنگی بتواند هزینههای خود را دربیاورد. طرحهایی در این خصوص ارائه دادهاند اما به دلیل اینکه طرح مسجد ضعیف بوده است آن را به یکی از استادان دانشکده معماری تهران ارائه دادم تا با آنها همکاری کند.»
او افزود: «اگر ما طرح را تایید کنیم، معاونت شهرسازی هم آن را تایید خواهد کرد. متولیان امر در حال حاضر در حال تهیه طرح هستند. با توجه به اینکه احساس شد ممکن است به نتیجه خوبی نرسد دو نفر از دوستانی را که تجربه خوبی داشتند و از استادان خوب دانشکده معماری هستند و در ساخت مساجد سابقه خوبی دارند به افراد معرفی کردم تا به جای خوبی برسد.» رئیس شورای شهر چهارم تهران حاضر به بیان نام مالک این بنا نشد و درباره این موضوع اعلام کرد خریدار اگر بخواهد خود را معرفی میکند.
مجوز طرح خلاف ضوابط قانونی
اظهارات چمران در حالی است که مسئولیت تعیین ارزشمند بودن یا نبودن یک بنای تاریخی به عهده شورای شهر نبوده و کارشناسان میراث فرهنگی باید تعیین کنند که یک بنا واجد ارزش ثبت است یا خیر. از طرفی مهرداد زواره محمدی عضو هیات دبیران جامعه مهندسان معمار ایران درباره پرونده این بنا میگوید:«طبق آخرین بررسیها روی پرونده زمین ثابت پاسال، دستور نقشه برای عملیات تخریب و نوسازی در تاریخ 28 اسفند ماه سال 1395، با مهلت زمان ٦ ماهه برای مالک جدید این بنا صادر شده، سال 1393، شرکت صبا میهن مالک این بنا بود اما در حال حاضر مالکیت زمین به بانک آینده واگذار شده که این نهاد هم قصد تخریب خانه را دارد.» او افزود:«فراتر از ضوابط طرح تفصیلی تهران، برای این پروژه دستور نقشه صادر شده و تراکم ٤٤٠ درصد با ١٤ طبقه روی زمین مجاز اعلام شده در حالی که این تعداد طبقات، نیازمند مصوبه کمیسیون ماده ٥ بوده اما هیچ مصوبهای از کمیسیون در پرونده زمین مشاهده نمیشود. »
مسجد یا هتل؟
به گفته زواره محمدی با توجه به نامه شماره ٩٥٢/١٢٦/١٢١١٥ که در تاریخ سه اسفند ماه 1395، از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری درباره ارزش معماری و تاریخی بنا، صادر شد، حفظ ملک الزامی و صدور هرگونه جواز تخریب و نوسازی ممنوع اعلام شد. این در حالی است که رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان تهران، نسبت به موج دوباره اخبار مبتنیبر تخریب این بنا و ساخت مسجد به جای آن واکنش نشان داد و گفت: «ساختمان ثابت پاسال بعد از پیگیریهای فراوان و مذاکره با مالک و حتی با وجود داشتن مجوز قضایی برای عدم حفظ آن با حفظ ساختمان و رعایت حدود ساختمان اصلی در 20 درصد زمین در شمال غرب طرح یک هتل را ارائه کردهاند که طرح در مرحله بررسی در شورای فنی میراث و کمیته سرمایهگذاری است.»
این در حالی است که طبق نامه میراث فرهنگی، تخریب و نوسازی در محوطه این بنا ممنوع بوده اما در عنوان درخواست دستور نقشه صادرشده «تخریب و نوسازی» نوشته شده است.