یگانه عرب، روزنامه‌نگار: استارتاپ‌ها همیشه نقش مثبت و موثری در حوزه‌های مختلف ایفا کرده و به‌نوعی وارد هر عرصه‌ای شده‌اند در آن نفوذ کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین حوزه‌هایی که استارتاپ‌ها به‌درستی و موفق نقش ایفا کرده‌اند، حوزه کتاب است، به این معنا که توانسته‌اند به نیاز کاربران عصر جدید پاسخ دهند؛ بنابراین امر کتاب و کتابخوانی توانسته مورد توجه بنیانگذاران خلاق و ایده‌پرداز استارتاپ‌ها قرار بگیرد، به‌گونه‌ای که اقدام به راه‌اندازی کسب‌وکارهایی مرتبط با این حوزه کرده‌اند.
در آغاز فعالیت‌های استارتاپی در حوزه کتاب، شاهد فعالیت حداقلی این کسب‌وکارها بودیم که پس از شناخته‌شدن، فعالیت‌های موثر و مثبت، تاثیرگذاری بر امر کتابخوانی متناسب با ذائقه مخاطب امروزی، هزینه کمتر و استفاده بهینه‌تر، قالب کاربردی برای مردمی با مشغله‌های بی‌پایان و لامکان و لازمان بودن این اقدام، روزبه‌روز شاهد حضور پررنگ‌تر و متنوع‌تر استارتاپ‌ها و شرکت‌های خلاق در حوزه کتاب بودیم که هرکدام به‌گونه‌ای توانستند در مسیرهای هموارکردن امر کتابخوانی به مردم کمک کنند و البته هرکدام به ابعاد مختلفی از حوزه کتاب و مستقلات آن پرداختند، از خرید و فروش کتاب تا خوانش رایگان و ایجاد کتابخانه شخصی، خرید مجلات و لوازم‌التحریر گرفته تا امر حمایت از ناشران و کتابفروشان.
استارتاپ‌ها در حضور چندساله خود در عرصه کتاب نشان دادند که ظرفیت بالایی در این عرصه دارند و می‌توانند در حوزه کتاب و صنعت نشر نقش تحول‌آفرینی ایجاد کنند که تاثیرگذاری و نمود بالای این نقش‌آفرینی به‌ویژه در دوساله کرونایی بر همگان واضح و مبرهن است، البته که درحال حاضر از ظرفیت‌های حضور استارتاپی در عرصه کتاب غفلت‌هایی نیز می‌شود و می‌توان گفت با توجه به درآمدزایی بالای حوزه کتاب می‌توان از طریق فعال‌شدن استارتاپ‌ها به اقتصاد صنعت نشر و کتاب نیز کمک کرد که البته این جریان نیازمند سیاستگذاری و تعیین چارچوب‌های مسئولان ذی‌ربط و حمایت‌های دولتی و حاکمیتی است.
با توجه به فلسفه وجود استارتاپ‌ها که خلق و حداکثرکردن سرمایه است، باید گفت که با حمایت‌های جامع و کاربردی از فعالیت‌های حداکثری استارتاپ‌ها و شرکت‌های خلاق در حوزه کتاب می‌توان درآمدزایی بالایی را ایجاد کرد و در کنار این درآمدزایی امر کتابخوانی و در دسترس قراردادن کتاب را برای مخاطب امروزی تسهیل و تاثیرگذار کرد؛ چراکه هر استارتاپی در آغاز راه تلاش می‌کند به‌گونه‌ای فعالیت کند که این فعالیت‌ها دنباله‌دار، پایدار و اثربخش باشد. با توجه به ظرفیت بالقوه‌ای که در فعالیت‌های نوآورانه و خلاقانه استارتاپ‌ها در حوزه کتاب وجود دارد، اما باید گفت که تماما از این ظرفیت‌ها و ایده‌های استارتاپی کاربردی و موفق غافلیم؛ به‌گونه‌ای که با ورود هرچه بیشتر و موثرتر استارتاپ‌ها به حوزه نشر می‌توانیم شاهد ایجاد تغییر و تحولات بسیاری در این عرصه آن‌هم با شکاف‌های قابل توجه در این زمینه باشیم. در آستانه روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار، درخصوص ارزیابی روند فعالیتی استارتاپ‌ها در حوزه کتاب، حمایت و سرمایهگذاری دولتی در این زمینه، نقش اپیدمی کرونا بر روند افزایشی و یا کاهشی درآمدزایی و اقبال مخاطب به استارتاپ‌های حوزه کتاب با علی‌اصغر سعدآبادی، سرپرست مدیریت امور فناوری پارک علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی و عضو افتخاری مرکز نوآوری اجتماعی استنفورد و حمیدرضا شربتیان، مدیرعامل شرکت و اپلیکیشن صوتی «نوار» گفت‌وگوهایی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
استارتاپ‌های حوزه کتاب برخلاف دیگر حوزه‌ها در کرونا رشد چشمگیری داشتند
علی‌اصغر سعدآبادی، سرپرست مدیریت امور فناوری پارک علم و فناوری دانشگاه شهید بهشتی و عضو افتخاری مرکز نوآوری اجتماعی استنفورد با اشاره به ارزیابی روند فعالیتی استارتاپ‌ها و شرکت‌های خلاق در صنعت نشر و کتاب در دوساله شرایط کرونایی در کشور گفت: «اگر بخواهیم به نقش استارتاپ‌ها در حوزه کتاب بپردازیم، باید گفت که در این زمینه حداقل می‌توان سه حوزه را نام برد؛ نخست آنکه استارتاپ‌ها وارد دنیای کتاب شدند که در یک بخشی هزینه‌های کتاب را کاهش دادند، مثلا وقتی قیمت کتابی ۱۶۰ هزار تومان است، استارتاپ‌ها، کتاب‌ها را به گونه‌ای ارائه کردند که قیمت آن ۲۰ هزار تومان باشد، یعنی به‌همان اندازه‌ای که کتاب می‌خوانی، پول پرداخت می‌کنی، برخی استارتاپ‌ها در این زمینه این نیاز را برطرف کردند.»
وی افزود: «دسته دوم استارتاپ‌ها در حوزه کتاب، استارتاپ‌هایی هستند که شکل استفاده از کتاب را متفاوت کرده‌اند، به‌طور مثال، ترکیب متن، تصویر و صوت که در کنار آنها حتی موشن‌گرافیک نیز استفاده شده سهولت استفاده از کتاب و دسترسی به آن را افزایش داده است. دسته سوم نیز که درواقع نظام و چاپ صنعت نشر دنیا را عوض کرده است، مثلا استارتاپ‌هایی در حوزه تکنولوژی‌های چاپ کتاب، کاغذهای چاپ و... ورود کرده‌اند. حال با توجه به این دسته‌بندی که از استارتاپ‌های حوزه کتاب داشتیم، جریانی برای تمام بشریت پیش آمد، تحت عنوان ویروس کووید-۱۹.»
به‌گفته سرپرست مدیریت امور فناوری پارک علم‌وفناوری دانشگاه شهید بهشتی، استارتاپ‌هایی که در حوزه کتاب هستند، برخلاف استارتاپ‌هایی که در دیگر حوزه‌ها فعال بودند و به‌لحاظ مسائل اقتصادی آسیب دیدند، اما استارتاپ‌های کتاب رشد چشمگیری داشتند؛ چراکه مردم در این دوران از بسیاری از مشغله‌ها و کارهایی که انجام می‌دادند، به دور مانده بودند و تعدادی از مردم به دنیای امن کتاب پناه آوردند، استارتاپ‌هایی که باعث می‌شدند کتاب‌ها به‌صورت ورد و با کیفیت مناسب و با شکل‌های متنوع به‌دست مخاطب برسند، رشد قابل توجهی در ایران و جهان داشتند. به‌طور مثال اپلیکیشن فیدیبو رشد قابل توجهی در این زمینه داشت و مردم از فضایی که هر روز درگیر آن بودند، خارج‌شده و به فضای فیدیبو پناه آوردند تا کتاب مطالعه کنند.
دولت همچنان به تاثیرگذاری فعالیت استارتاپ‌های حوزه کتاب ایمان نیاورده است
سعدآبادی در ادامه با اشاره به معیارهای موفقیت استارتاپ‌های حوزه کتاب برای تحول و نقش‌آفرینی در این حوزه عنوان کرد: «با توجه به دسته‌بندی ذکر شده، استارتاپ‌هایی که در حوزه کتاب بتوانند آن سه مشخصه، عرضه کتاب با قیمت پایین، دسترسی آسان به کتاب در زمان کم و سطح‌های دسترسی به محتوا درقالب‌های مختلف چون پادکست و... را به مخاطب ارائه کنند، استارتاپ‌های موفقی در حوزه کتاب خواهند بود که قطعا در این عرصه تحول‌آفرینی خواهند کرد.»
عضو افتخاری مرکز نوآوری اجتماعی استنفورد همچنین با اشاره به علل بی‌توجهی و عدم‌حمایت‌های دولت و حاکمیت از افزایش فعالیت‌های استارتاپ‌های حوزه کتاب گفت: «واقعیت مطلب این است که به‌دلیل اینکه حاکمیت درگیر مسائل دیگری چون مباحث سیاسی، اقتصادی و بحران‌های بین‌المللی است، به‌طور کلی به دغدغه‌های فرهنگی به‌ویژه حوزه کتاب بی‌توجهی می‌شود، یعنی بخشی از این بی‌توجهی بنیادی است و بخشی دیگر نیز این است که ما دوره‌های طلایی‌ای در کشور داشتیم که بودجه‌های بسیاری برای فرهنگ کشور تخصیص داده شده که نتیجه‌بخش نبوده و به‌صورت دولتی هزینه شده است. از طرفی دیگر دولت همچنان به تاثیرگذاری استارتاپ‌های فرهنگی به‌ویژه حوزه کتاب ایمان نیاورده است که اگر این‌طور باشد می‌تواند وارد میدان شود؛ اما از طرفی ممکن است خیلی دیر باشد.»
هیچ شتاب‌دهنده تخصصی کتاب برای حمایت از استارتاپ‌های این حوزه وجود ندارد
وی در ادامه درخصوص روند سرمایهگذاری داخلی و خارجی و تخصیص سرمایه به فعالیت‌های استارتاپی و شرکت‌های خلاق در حوزه کتاب عنوان کرد: «برای پاسخ به این سوال باید گفت که ما در حوزه کتاب شتاب‌دهنده تخصصی نداریم؛ چراکه اگر شتاب‌دهنده در این زمینه ایجاد شود، این شتاب‌دهنده‌ها از استارتاپ‌های حوزه کتاب حمایت می‌کنند. البته مدتی است در دانشگاه‌ها مراکزی مثل مرکز نوآوری دانشگاه شهید بهشتی و یا مرکز رشد دانشگاه علامه طباطبایی از فعالیت استارتاپ‌ها حمایت می‌کنند، به‌طور مثال دانشگاه شهید بهشتی سال گذشته رویداد تخصصی «کتاب کودک» را برگزار کرد که به‌نوعی می‌تواند در جذب سرمایه و یا حمایت از استارتاپ‌های فرهنگی به‌ویژه حوزه کتاب موثر باشد.»
به‌گفته سرپرست مدیریت امور فناوری پارک علم‌وفناوری دانشگاه شهید بهشتی، این حمایت‌ها موثر است؛ اما با آنچه در ایده‌آل‌ها وجود دارد، فاصله بسیاری داریم. در بخش خصوصی نیز کسانی هستند که استارتاپ‌های حوزه کتاب را راه‌اندازی کردند، همچون فیدیبو؛ اما اینکه دولت بتواند حمایت‌های چشمگیری داشته باشد، تاکنون وجود نداشته است.
دانشجویان علوم انسانی رغبت کمتری نسبت به دیگر رشته‌ها برای راه‌اندازی استارتاپ‌های کتاب دارند
سعدآبادی با اشاره به فعالیت دانشجویان و دانشگاهیان از راه‌اندازی و یا استقبال از استارتاپ‌های حوزه کتاب توضیح داد: «استقبال یا رغبت دانشجویان از راه‌اندازی استارتاپ‌های حوزه کتاب بسیار کم است، به این معنا که اشتیاق دانشجویان علوم انسانی برای ایجاد استارتاپ کمتر از دیگر رشته‌های فنی-مهندسی، علوم پایه، پزشکی و... است. البته از طرفی دیگر حرکت‌های خوبی دو یا سه سالی می‌شود که در ایران انجام شده است و آن ایجاد مرکز نوآوری علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی و یا تاسیس مرکز رشد علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی است که خود آغازگر جریان‌های خوبی در زمینه فعالیت استارتاپ‌های کتاب خواهد بود، اما زمان‌بر است. طبق آماری که درحال حاضر از دانشگاه شهید بهشتی دارم، باید گفت که این دانشگاه درحال حاضر سه استارتاپ کتاب‌محور دارد که یکی ترکیب هوش مصنوعی و بحث قلم هوشمند است، دیگری در حوزه تنوع‌بخشی به روش‌های دسترسی به کتاب است و سومین استارتاپ نیز در بحث کتاب ویژه سالمندان فعالیت می‌کند.»
عضو افتخاری مرکز نوآوری اجتماعی استنفورد در پایان با اشاره به چشم‌انداز آینده روند کتاب و کتابخوانی درقالب فعالیت‌های استارتاپی در کشور گفت: «دنیا درحال حاضر به‌سمت فعالیت‌های نوآورانه و استارتاپی حرکت می‌کند؛ چراکه استارتاپ‌ها در آینده و در مدت‌زمانی گسترش بسیاری پیدا می‌کنند و قطعا دنیای کتاب و کتابخوانی نیز به‌شدت از این جریان متاثر خواهد شد. استارتاپ‌های خوبی در زمینه کتاب و کتابخوانی راه‌اندازی شده، اما جای خالی استارتاپ‌های کتاب همچنان به‌چشم می‌خورد و فکر می‌کنم در ۴سال آینده ما شاهد فعالیت‌های روزافزون استارتاپ‌های کتاب در کشور باشیم.»
در همین رابطه مطلب زیر را بخوانید: