مهسا شمس، روزنامه‌نگار: روز نیروی انتظامی برای نخستین‌بار در زمان سردار سیف‌اللهی دومین فرمانده ناجا، به تقویم راه یافت. در آن زمان بیست‌وهفتم تیرماه به‌نام روز نیروی انتظامی در کشور معرفی و هفته‌ای هم که این روز در آن قرار داشت به نام هفته ناجا اعلام شد. از سال ۱۳۷۸ با درخواست نیروی انتظامی و تصویب فرمانده کل‌قوا زمان برگزاری هفته نیروی انتظامی از تیرماه به مهرماه انتقال یافت. پلیس در این یک هفته سعی می‌کند خود را بهتر به مردم نشان دهد و مردم را با وظایف خود بیشتر آشنا کند، البته به مناسبت این هفته پلیس برای مردم طرح‌های تشویقی ازجمله بخشودگی جرایم درنظر گرفته بود. با همه‌گیر شدن رسانه‌ها به‌ویژه فضای مجازی پلیس برنامه‌های گوناگونی برای مردم درنظر گرفت و دیگر بخشودگی جرایم به فراموشی سپرده شد، ویژه‌برنامه‌ها، تله‌فیلم‌ها، ویدئوکلیپ‌ها، اعطای تشویقی و مرخصی یا بخشودگی غیبت مشمولان و... جای خود را به قالب‌های کلیشه‌ای پلیس-مردم داد. البته امسال مبلغ دوبرابری جریمه‌ها در بازه هفته ناجا خبر خوبی بود که در روزهای سخت کرونایی می‌توانست کمک مالی برای رانندگانی باشد که جریمه‌هایشان دوبرابر شده است. نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران از پلیس‌های تخصصی مختلفی تشکیل شده است که هر پلیس وظیفه منحصربه‌فردی دارد؛ مانند پلیس آگاهی، پلیس راهنمایی و رانندگی، پلیس بین‌الملل، پلیس گذرنامه، پلیس یگان ویژه و... . در صفحه‌ای که پیش‌روی شما است سعی کردیم مطالبی از پلیس‌های مختلف را کنار هم قرار دهیم تا هم معرفی از یکی از پلیس‌های تخصصی داشته باشیم و هم نظرات کارشناسان پلیس در بحث‌های مختلف را اعلام کنیم. چندوقتی است که بحث برگ سبز خودرو دوباره بر سر زبان‌ها افتاده است، در این صفحه یادداشتی از پلیس راهنمایی و رانندگی آورده‌ایم تا دیگر خریداران و فروشندگان خودرو در دوراهی تعویض پلاک و دفترخانه‌ها گیر نکنند، همچنین در یادداشتی دیگر یکی از کارشناسان پلیس به تحلیل و بررسی و تاثیر قتل‌های خانوادگی روی مردم و جامعه پرداخته است. و در مهم‌ترین بخش صفحه به معرفی یگان‌های ویژه که شاید مردم بیشتر در اغتشاشات آنها را دیده‌اند پرداختیم. در این مطلب سعی کردیم یگان ویژه را از اسب‌سواران و نوپویی‌ها گرفته تا آنهایی که در اغتشاشات به میدان می‌آیند، معرفی کنیم.
تاریخچه تشکیل یگان‌های ویژه
نیروهای داوطلب مردمی و کمیته‌های انقلابی که در زمان جنگ به جبهه‌ها سرازیر شدند پایه‌گذاران اصلی یگان‌های ویژه شدند. آنها درقالب «لشکر ۲۸ روح‌الله» فعالیت می‌کردند و حدود هزار و ۲۰۰ شهید هم در زمان دفاع‌مقدس داده‌اند. بعد از جنگ حدود دوسال این یگان در جنوب شرق کشور در مبارزه با قاچاق و مواد مخدر مشغول ماموریت شد، اما در سال ۷۰ رسما به‌صورت یگان ویژه‌ای که الان می‌بینید، تشکیل ماهیت دادند. مهم‌ترین ماموریت این یگان بحث ضداغتشاش و ماموریت کنترل اغتشاشات است. همچنین یک واحد ویژه و تخصصی در داخل یگان ویژه است به‌نام نوپو که برای ماموریت‌های تروریستی و رهایی گروگان آموزش دیده‌اند و تجهیزات خوب و مهارت بالایی ازنظر تیراندازی و آمادگی جسمانی و قدرت بدنی دارند. در مرحله اول اغتشاشات و درگیری‌ها کلانتری‌ها ورود می‌کنند. کلانتری محل باید اینها را توجیه و راهنمایی کند و تذکر بدهد. گام دوم یگان امداد است که در کنترل انتظامی استان‌ها بوده و لباس آبی‌رنگ دارند. اگر از عهده آنها خارج شد و نتوانستند کنترل کنند، در گام سوم یگان ویژه می‌آید و ماموریت را برعهده می‌گیرد. ماموران نوپو به هیچ عنوان در اغتشاشات به‌کارگیری نمی‌شوند و تنها در عملیات تروریستی این ماموران به میدان می‌آیند.
سلسله‌مراتب یگان‌های ویژه
یگان‌های ویژه به‌لحاظ سلسله‌مراتب نظامی، زیرمجموعه ستاد فرماندهی یگان‌های ویژه ناجا اداره می‌شوند. قرارگاه اصلی یگان‌های ویژه در تهران است.
یگان ویژه ناجا شامل تیپ‌های عملیاتی و احتیاط در تهران و سایر استان‌های کشور است:
یگان یکم (تیپ امیرالمؤمنین)؛ قرارگاه آن در تهران و حوزه عملیاتی آن سراسر کشور است.
یگان دوم (تیپ موسی‌بن جعفر)؛ قرارگاه آن در تهران و حوزه عملیاتی آن سراسر کشور است.
یگان سوم (تیپ امام‌حسین)؛ قرارگاه آن در تهران و حوزه عملیاتی آن سراسر کشور است.
یگان تهران بزرگ (تیپ امام‌خمینی)؛ قرارگاه آن در تهران و حوزه عملیاتی آن تهران بزرگ است
یگان ویژه فرماندهی انتظامی ویژه غرب استان تهران
یگان ویژه فرماندهی انتظامی ویژه شرق استان تهران
یگان ویژه در مرکز تمامی استان‌های کشور
روش‌های ورود یگان ویژه به اغتشاشات
روش یگان‌های ویژه برای مقابله الگوی هوشمندانه‌ای است، یعنی فرماندهان میدانی یکی از سه مرحله زیر را بهکار می‌گیرند؛ مرحله اول مرحله بازدارنده است. در این مرحله تلاش می‌شود از روش‌های بازدارنده و جایگزین درگیری اوضاع تحت کنترل قرار بگیرد. مرحله بازدارنده مهم‌ترین مرحله در چهار گام تا موفقیت است. فرماندهان و نیروها با صبر و حوصله و با استفاده از خلاف قانون بودن کار اغتشاشگران تلاش می‌کنند تا آنها را متفرق کنند. مرحله دوم، مرحله نرم است. در این مرحله شرایط صحنه ملتهب شده و اقدامات بازدارنده موثر واقع نشده و فرمانده به‌صورت موردی و محدود از تجهیزاتی مانند پینت‌بال، ساچمه‌زن پلاستکی، آب‌پاش و رنگ استفاده می‌کند. مرحله سوم مرحله تمام‌کننده است. باتوجه به اینکه اقدامات مراحل قبل موثر واقع نشده، فرمانده به‌صورت برق‌آسا با استفاده از تجهیزات با رعایت ترتیب و توالی هسته اصلی را مورد هدف قرار داده و صحنه را کنترل می‌کند. در ماموریت‌های یگان‌های ویژه تاکید بر این است که اولا آسیب نبینیم و سپس آسیب نرسانیم؛ یعنی با کمترین هزینه و کمترین خسارت جانی و مالی صحنه مدیریت شود.
«نوپو» دوست‌داشتنی‌ترین نیروی پلیس
در داخل یگان ویژه واحدی‌های مختلفی برای ماموریت‌های خاص سازماندهی شده‌اند، اما از بین این واحدها، نوپو از زبده‌ترین واحدهای یگان ویژه است که برای دو عملیات ضدتروریستی یا رهایی گروگان سازماندهی و تجهیز شده‌اند. از سال ۹۴ حدود ۵۰ عملیات رهایی گروگان توسط این واحد انجام شد، اما سیاسی و امنیتی نبوده، بلکه به‌دلیل اختلافات مالی، خانوادگی، قاچاق وموادمخدر بوده است که در هریک از این عملیات‌ها گروگانگیرها و افرادی که به گروگان گرفته شده بودند، آسیبی ندیدند. افرادی که تمایل دارند در این واحد خدمت کنند، باید از مهارت بالایی برخوردار باشند و فیزیک بدنی قوی داشته باشند که درصورت نیاز درگیری تن‌به‌تن نیازی به سلاح نباشد و در عین‌حال قادر باشند روش‌های خاصی را که در فنون رزمی یاد گرفته‌اند در شرایط خاص بهکار گیرند که این قابلیت نیازمند قدرت بدنی بالایی است. ازنظر به‌کارگیری تجهیزات نیز باید در استفاده از انواع سلاح‌ها مهارت داشته باشند، نه‌تنها سلاح سازمانی بلکه باید نحوه استفاده از هرگونه سلاح را در صحنه عملیات به‌دست آورند، باید قادر باشند درصورت نیاز از آن مهارت استفاده کنند؛ چراکه یک زمانی ممکن است سلاح سازمانی به دلایلی دراختیار نیرو قرار نگیرد، بنابراین باید بتوانند درصورت مواجه شدن با سلاح‌های دیگر بلافاصله از آن استفاده کنند.
ازسوی دیگر ماموران نوپو باید نحوه خنثی کردن مواد منفجره را بدانند، براین اساس باید با سیستم‌های الکترونیکی آشنا باشند. آنها باید از چنان مهارتی برخوردار باشند که در صحنه عملیات با هر وسیله و تجهیزاتی مواجه می‌شوند، نحوه به‌کارگیری یا خنثی کردن آن را بلد باشند.
یک مامور واحد نوپو باید در تیراندازی مهارت داشته باشد که چنانچه لازم بود هدف خود را دقیق بزند، تیرش به خطا نرود و در عین حال از تیر زیادی نیز استفاده نکند.
تجهیزات یگان ویژه تماما ایرانی است
سردار حسن کرمی در گفت‌وگو با خبرنگار «فرهیختگان» با اشاره به موضوع اراذل و اوباش که مهم‌ترین دغدغه پلیس است، اظهار کرد: «یگان‌های ویژه در زمینه برخورد با اراذل و اوباش مستقیما ماموریتی ندارند، مگر اینکه فرمانده انتظامی استان‌ها از یگان‌های ویژه درخواستی داشته باشند.»
وی به نحوه بالابردن صبر و استقامت فرماندهان و ماموران یگان ویژه اشاره کرد و گفت: «اردوهای جهادی که یگان‌ها در سطح کشور انجام می‌دهند مثل توسعه روستاها، طرح واکسیناسیون و... صبر و حوصله ماموران را بالا می‌برد. یگان‌های ویژه مدافع حقوق شهروندان هستند و در بحران‌های اجتماعی مثل زلزله و سیل جزء اولین نفراتی بودند که پا به میدان گذاشته‌اند. تاکید ما در اردوهای جهادی و مراسم‌های مذهبی و فرهنگی بر بالا بردن صبر بوده است و فرماندهان از روش‌های مختلفی برای این مهم استفاده کرده‌اند.» سردار کرمی در پاسخ به سوالی مبنی‌بر اینکه آیا در یگان ویژه کمبود نیروی انسانی یا تجهیزات داریم یا خیر، گفت: «یگان‌های ویژه همیشه در اولویت نیروهای مسلح بوده است. تجهیزات به‌موقع تهیه می‌شود، تجهیزات یگان ویژه کاملا ایرانی است و به خارج وابستگی نداریم. همچنین هیچ زمانی کمبود نیروی انسانی نداشته‌ایم. درحال حاضر در 21 نقطه کشور پادگان‌سازی برای یگان‌های ویژه در دستورکار قرار گرفته است.»
فرمانده یگان‌های ویژه به نقش زنان در این پلیس تخصصی اشاره کرد و گفت: «خانم‌هایی که در یگان‌های ویژه هستند، در واحدهای عملیاتی مشغولند. یگان زنان از دو سال قبل راه‌اندازی شده و در 9 استان فعال است. در برخی مواقع که در بحران‌ها خانم‌ها به صحنه می‌آیند، از یگان زنان برای ارشاد و راهنمایی آنها کمک می‌گیریم. در تهران یک گردان داریم که آماده انجام ماموریت‌هایی هستند که مربوط به زنان می‌شود.»
اسواران یگان ویژه
ایجاد پلیس اسب‌سوار (اسواران) از سوی پلیس در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ شروع شد. پلیس ابتدا با خرید 10 اسب از بندر ترکمن فعالیت خود را با آموزش مأموران پلیس شروع کرد. اسب‌های یگان ویژه نیروی انتظامی از نژادهای ترکمن، عرب، کرد و دو اسب از نژاد فیریزین است.
پلیس اسب‌سوار ایران (اسواران) که برای استفاده در «ضدشورش» ایجاد شده، کلاس‌های آموزش اسب‌سواری برای عموم راه‌اندازی کرده است.
وظایف متعددی برعهده این یگان است، اما کنترل اجتماعات، شرکت در مانور و رژه‌ها و همچنین افزایش آمادگی بدنی مأموران ازجمله آن است. از این یگان در سال‌های آینده در رژه‌های تشریفاتی و استادیوم آزادی استفاده می‌شود و فعلا در اغتشاشات استفاده نخواهد شد؛ چراکه اسب‌ها باید تربیت شوند و درحال حاضر اجتماعی کردن اسب‌ها در دستورکار قرار دارد.
وضعیت‌ها
ماموریت‌های نیروهای یگان ویژه به سه بخش مختلف تقسیم شده است:
وضعیت سفید: در وضعیت عادی هیچ‌گونه رویدادی که موجب برهم‌خوردن نظم عمومی جامعه شود، اتفاق نیفتاده است و تمام سازمان‌ها خدمات روزانه خود را ارائه می‌دهند. در این شرایط وظایف این نیرو در برقراری نظم و امنیت مسابقات ورزشی خلاصه می‌شود.
وضعیت خاکستری: در وضعیت غیرعادی، برخی بی‌نظمی‌ها، تخلف‌ها و جرایم مخل نظم و امنیت جامعه در مراحل اولیه هستند و نیروهای این یگان باید به‌عنوان کمک‌رسان و یاری‌دهنده سایر نیروهای درگیر باشند. از مصادیق این وضعیت می‌توان به امدادرسانی به افراد درمعرض بلایای طبیعی، تسهیل ترافیک، رهایی گروگان و مقابله با حملات تروریستی اشاره کرد.
وضعیت زرد و قرمز: در این دو مرحله، وضعیت انتظامی و امنیتی جامعه به‌علت وقوع تخلفات و بی‌نظمی‌های گسترده خارج از کنترل نیروهای انتظامی عادی بوده و جان و مال شهروندان به‌طور گسترده درمعرض تعرض و خطر است. وقوع شورش‌ها و اعتراضات وسیع و برنامه‌ریزی‌شده با هدف مقابله با دولت و حکومت مرکزی ازجمله این موارد است که نیروهای این یگان موظف به دخالت و مقابله هستند.