حمیدرضا ندیری: شما هم ممکن است حداقل یک‌بار در عمرتان بازی‌های ویدئویی را تجربه کرده باشید. اگر متولد دهه هفتاد به بعد باشید، شاید سیر صعودی رشد طرفداران بازی‌های رایانه‌ای را به چشم دیده و حس کرده باشید. البته رشد تعداد طرفداران بازی‌ها صرفا به نسل جدید مرتبط نیست و پیشرفت تکنولوژی ساخت بازی نیز در این امر دخیل بوده است. از دیگر دلایل همه‌گیر شدن بازی، می‌توان به دسترسی راحت‌تر نسبت به زمان گذشته نیز اشاره کرد. بازی‌ها از ابتدایی‌ترین شکل خود، که می‌توان به ماربازی یا همان Snake اشاره کرد تا به الان که گرافیک بازی‌ها شبیه فیلم‌های سینمایی شده، رشد چشمگیر و فراوانی داشته و به یک صنعت تبدیل شده‌اند. با این حال، بازی‌های ویدئویی چه قدیمی و ساده و چه جدید و پیچیده همچنان قابل‌استفاده هستند. این تنوع‌طلبی را بیشتر می‌توان در سنین پایین‌تر جست‌وجو کرد اما محدوده سنی قطعی ندارد. شاید شما هم دیده باشید کودکانی را که با وجود گوشی‌های هوشمند و سیستم‌عامل اندروید، هنوز هم به بازی با گوشی‌های قدیمی علاقه نشان می‌دهند. این مساله مختص به سنین پایین نیست و بزرگ‌ترها هم ممکن است با بازی‌های قدیمی، خاطرات خود را زنده کنند. حتی نسل جدید نیز ممکن است به بازی‌های ساده و پیکسلی زمان قدیم علاقه نشان دهند. بنابراین نمی‌توان عمر قطعی برای بازی‌ها در نظر گرفت، مگر اینکه دیگر کسی نتواند آن را بازی کند. بازی‌ها در هر صورت قابلیت ارتباط گرفتن دارند.
آفلاین می‌خواهید یا آنلاین؟
یک ویژگی جالبی که بازی‌های ویدئویی دارند، نوع بستری است که روی آن اجرا می‌شوند. کاربر می‌تواند انفرادی یا گروهی، آفلاین یا حتی آنلاین بازی کند. مخاطب می‌تواند یک کنسول بازی تهیه کرده و در خانه خود به‌صورت آفلاین یا آنلاین به بازی مشغول شود. می‌تواند به کلوپ بازی رفته و آنجا درمیان دیگران بازی کند. این انتخاب بستگی به خود مخاطب دارد. بازیکن حین بازی گروهی می‌تواند با هم‌تیمی‌های خود ارتباط کلامی بگیرد. در این میان، اینترنت توانسته این بستر را دگرگون سازد. با اینترنت می‌توان تک‌نفره اما گروهی بازی کرد! بازیکن می‌تواند از راه دور و حتی حین بازی، با یک نرم‌افزار خارج از بازی با دیگران ارتباط بگیرد و هنگام بازی تعاملاتی داشته باشد. بازی می‌تواند آنلاین بوده و این ارتباط، صوتی و از راه دور باشد. یعنی مخاطب با اینکه در خانه تنهاست، اما می‌تواند با دیگران از طریق اینترنت ارتباط بگیرد. اگر بازی آفلاین باشد، می‌تواند به‌صورت یک دورهمی در خانه یکی از بازیکنان یا در کلوپ برگزار شود. بازیکن حتی می‌تواند آنلاین اما انفرادی بازی کند و با کسی ارتباط برقرار نکند. اگر آفلاین هم باشد، تنها ارتباطی که می‌تواند برقرار کند، با داستان بازی است. یعنی دست بازیکن در انتخاب این حالت‌ها، کاملا باز است. این نوع ارتباط برقرار کردن با دیگر افراد، می‌تواند تاثیر مثبتی بر زندگی انسان بگذارد. هرچه باشد، از فواید ارتباط با دیگران نمی‌توان چشم‌پوشی کرد و این نکته که انسان موجودی اجتماعی است.
نه‌فقط برای سرگرمی
شاید در نگاه اول، بازی‌ها هیچ فایده‌ای جز سرگرم‌کردن بازیکن نداشته باشند. اما اگر کمی با دقت به مساله نگاه کنیم، بازی‌ها قطعا فواید دیگری هم دارند، ولی نه لزوما برای بازیکن. بازی‌ها می‌توانند در رشد ذهنیت و یادگیری کودک فایده‌ای داشته باشند، اما این تمامی فایده بازی‌ها نیست. از بازی‌ها می‌توان استفاده ایدئولوژیک و تبلیغاتی کرد و با آن یک محتوای خاص را، چه مضر یا چه مفید، نشر داد. به وسیله بازی می‌توان فرهنگ‌سازی کرد یا یک مقوله خاصی را به مخاطبان آن بازی، آموزش داد. به‌عنوان مثال در سری بازی‌های Dynasty Warriors می‌توانیم ببینیم که به چه زیبایی و خلاقیتی، بخشی از تاریخ کشور چین و سلسله هان در قالب یک بازی مبارزه‌ای و اکشن و یک روایت جذاب و دنبال‌کردنی آموزش داده می‌شود. لازم نیست کتاب‌های ملال‌آور تاریخ را بخوانید. کافی است داستان جذاب این بازی را دنبال کنید و آن را به‌راحتی داستان هر فیلم و بازی دیگر به خاطر بسپارید. آن وقت شما به بخشی از تاریخ یک کشور واقف و حتی به تاریخ نیز علاقه‌مند می‌شوید. به‌عنوان مثال دیگر می‌توانیم به مجموعه بازی wolfenstein اشاره کنیم. داستان این مجموعه روایت جذابی دارد. در داستان این بازی، هیتلر شکست نخورده است و نازیسم همچنان پس از سال‌ها به پیشرفت‌های خود ادامه می‌دهد. ما می‌توانیم هیتلر و نازیسم را ببینیم که به چه هیولاهای قدرتمندی تبدیل شده‌اند و به پیشرفت‌های تکنولوژی ترسناکی دست پیدا کرده‌اند. مشاهده می‌کنیم در قالب یک بازی، چهره ترسناک هیتلر و نازیسم به تصویر کشیده می‌شود. از طریق یک بازی می‌توان یک دیدگاه سیاسی را مورد هجمه قرار داد یا از بازی‌ها استفاده‌های متعدد فرهنگی و آموزشی داشت.
ژاپنی‌ها بازی‌سازان حرفه‌ای
رابطه بازی در ایران و کشورهای خارج قابل‌توجه است. بیشترین درآمد بازی‌های رایانه‌ای در دنیا، در رتبه اول به چین و در رتبه‌های بعد به آمریکا و ژاپن تعلق دارد. ایران در رتبه 35 این جدول قرار دارد و با عدم‌وجود قانون کپی‌رایت و تحریم‌ها این رتبه قابل‌توجه است. درآمد حاصل از فروش بازی‌ها در چین را می‌توان مدیون جمعیت زیاد آن دانست. در آمریکا نیز، جمعیت قابل‌توجه و شرکت‌های بازی‌سازی بزرگی در آن قرار دارد. اما فروش ژاپن را می‌توان به دلیل وجود معروف‌ترین شرکت‌های بازی‌سازی در آن دانست. اگر دقت کنیم، بیشتر بازی‌هایی که در دنیا مورد توجه خاص قرار می‌گیرند، برای کشور ژاپن هستند؛ از بازی PES فوتبال معروف گرفته که برای شرکت کونامی است تا بازی فاینتال‌فانتزی و رزیدنت اویل که برای شرکت اسکوئر انیکس هستند. از دیگر شرکت‌های ژاپنی معروف می‌توان به باندای نامکو سازنده بازی Tekken و همچنین شرکت نینتندو اشاره کرد. شرکت کوجیما پروداکشن نیز چندسال پیش بر اثر درگیری‌های بین هیدئو کوجیما بازی‌ساز معروف ژاپنی و شرکت کونامی، به‌عنوان شرکت خصوصی او تاسیس شد. شرکت کوئی و تکمو نیز دو شرکت معروف و پرکار دیگر از این کشور هستند. از خاصیت روایتگری در بازی‌سازی می‌توان به این اشاره کرد که محصولات فرهنگی این صنعت آنچنان معروف و گسترده می‌شوند که به یک برند برای درآمد‌زایی دوچندان تبدیل می‌شوند. عروسک‌ها، لباس‌ها و هرگونه وسیله‌ای که به هر نحوی بتوان به یک بازی ربط داد، تبدیل به یک منبع درآمد برای شرکت‌های بازی‌سازی می‌شود.
چند ژانر دارد؟
بازی‌های ویدئویی همانند فیلم‌های سینمایی و کتاب‌های داستانی، هرکدام ژانر متفاوتی دارند. بازی‌های رایانه‌ای به‌طور کل هفت ژانر اصلی دارند؛ اکشن، اکشن ماجراجویی، ماجراجویی، نقش‌آفرینی، شبیه‌سازی، استراتژی و ورزشی. ژانر اکشن همان‌طور که از اسمش پیداست، دارای تحرکات بسیار و سریع است و معمولا بازی‌های این ژانر شامل مبارزات و دعواهای سنگین هستند. این مبارزات می‌توانند با سلاح سرد یا گرم، تن به تن یا از راه دور نیز باشد. نظیر بازی‌های مورتال کمبت یا کال آف دیوتی. ژانر ماجراجویی به مجموعه بازی‌هایی اطلاق می‌شود که در آن، بازیکن باید با کشف معماهای متفاوت و پیدا کردن اشیای مختلف و گاه ترکیب آنها باهم، داستان بازی را پیش ببرد. ژانر اکشن ماجراجویی، ترکیبی از دو ژانری است که نام بردیم. یعنی در آن، بازیکن هم باید معماهای مختلف را حل کند، هم اشیای متفاوت را پیدا کند و هم برای پیش‌بردن مراحل، مبارزات سنگینی انجام دهد. نظیر بازی‌های رزیدنت اویل. ژانر نقش‌آفرینی، ژانری است که در آن بازیکن روایت داستان را برعهده دارد و هر بازیکن می‌تواند پایان متفاوتی را در آن رقم بزند. در این ژانر بازیکن قابلیت ویرایش ظاهر و تقویت قدرت کاراکتر قابل بازی را برعهده دارد. بازی‌های ژانر شبیه‌سازی نیز بازی‌هایی هستند که در آن می‌توان یک زندگی متفاوت را شبیه‌سازی و تجربه کرد. شما می‌توانید در دنیای ژانر شبیه‌سازی به‌عنوان یک مربی فوتبال، به‌عنوان یک راننده ماشین‌های سنگین، به‌عنوان یک کشاورز و حتی به‌عنوان حیوانات نیز زندگی کنید. محبوب‌ترین بازی این ژانر، معمولا بازی‌های مربوط به کشاورزی و ماشین‌های مربوط به آن است. بازی‌های استراتژی همان‌طور که از اسم ژانر آنها پیداست، مربوط به نقشه کشیدن و استفاده صحیح از منابع داخل بازی است. معمولا بازی‌های مدیریت کشاورزی یا جنگ‌های قبایل، از این نوع بازی هستند. ژانر ورزشی همان‌طور که از نامش پیداست، به بازی‌هایی می‌گویند که در آن بازیکن می‌تواند یک ورزش یا یک مسابقه را تجربه کند. معروف‌ترین بازی‌های این ژانر PES و FIFA هستند که در ایران هم طرفداران بسیاری دارند. به بازی‌های مسابقه‌ای ماشینی نیز می‌توان اشاره کرد که معروف‌ترین آن مجموعه‌بازی‌های Need For Speed هستند. بازی‌های مبارزه‌ای رسمی و حتی ورزش بسکتبال NBA نیز در این ژانر دسته‌بندی می‌شوند. این ژانر هفت ژانر اصلی و کلی بازی‌های رایانه‌ای بودند و اگر بخواهیم به انواع بازی‌ها بپردازیم، می‌توانیم به بیش از 50 سبک و ژانر اشاره کنیم. این یکی‌دیگر از خاصیت بازی‌های ویدئویی است که ژانرها و سبک‌های فراوانی دارد. از دیگر نکات باقی‌مانده باید به این اشاره کرد که دسته‌بندی بازی‌ها و فیلم‌ها همیشه کار سختی بوده و نمی‌توان صرفا یک ژانر را به یک بازی اختصاص داد. یعنی اکثر بازی‌ها ترکیبی از چند ژانر هستند.
بازی نمی‌سازیم
ایران اما وضعیت قشنگی از لحاظ درآمد از بازی‌های رایانه‌ای ندارد. عوامل این درآمد پایین را می‌توان در قالب چند نکته بیان کرد. اول اینکه کشور ما از لحاظ تکنولوژی به حدی نرسیده که بازی‌های آن بتوانند جایگزین بازی‌های خارجی در نگاه مردم ما شوند. بازی‌های خارجی به قدری جذاب و پیشرفته هستند که کسی به خودش اجازه فکر کردن به بازی‌های ایرانی را نمی‌دهد. دومین مساله را می‌توان مساله بودجه دانست. متاسفانه نه در انیمیشن و نه در صنعت بازی‌سازی، بودجه و توجه مناسبی به بازی‌سازان تعلق نمی‌گیرد. در ایران هنوز اهمیت انیمیشن و بازی‌سازی به قدر لازم جا نیفتاده است. صنعت بازی‌سازی در ایران تقریبا از سال 85 شروع به کار کرد. از آن موقع تاکنون بازی‌های کنسول PC یا کامپیوتر، بازی‌هایی هستند که یا کیفیت مناسبی ندارند یا از مشابه خارجی کپی شده و ایرانیزه شده‌اند. به‌عنوان مثال بازی خلیج عدن که یک بازی تفنگی و با کیفیت بالا بود، در خارج به کال آف دیوتی ایرانی معروف شده بود و یک نسخه بازسازی‌شده از همان بازی بود یا به‌عنوان یک مثال جدیدتر، گیم‌پلی بازی مختارنامه که امروزه تبلیغات گسترده‌ای در رابطه با آن می‌شود، شبیه نسخه‌های مشابه خارجی همچون اساسینز کرید است و بیشتر به خاطر روایتش معروف شده است. اما صنعت بازی‌سازی ایران در پلتفرم اندروید، حضور بهتر و بسیار باکیفیت‌تری داشته است. این را هم می‌توان به چند علت بیان کرد؛ اول اینکه بسیاری از مردم گوشی هوشمند دارند. در زمانی که این گوشی‌ها درحال همه‌گیر‌شدن بود، بازی‌ها و اپلیکیشن‌های ایرانی هم بهتر دیده شدند. دوم اینکه، ساخت بازی‌های اندروید به‌مراتب راحت‌تر از بازی‌های کامپیوتر یا دیگر کنسول‌های سنگین بازی است. در بازی‌های اندروید ما پیشرفت فراوانی داشتیم و بازی‌های خوبی تولید کردیم.