معین رضیئی، روزنامه‌نگار: مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین معتقد است سهم ایران از تجارت جهانی باید افزایش پیدا کند تا اثر تحریم‌ها بر اقتصاد داخلی ایران به حداقل برسد. با وی در شماره امروز «فرهیختگان» پیرامون اهمیت دیپلماسی اقتصادی برای دولت سیزدهم به گفتوگو نشسته‌ایم. متن این گفتوگو را در ادامه می‌خوانید.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد را فرصت خوبی برای تحقق اهداف دیپلماسی اقتصادی ایران می‌دانید؟
در پاسخ به این سوال باید ابتدا بگویم تعریف دیپلماسی اقتصادی این‌گونه نیست که یک مسئول برود درمورد اقتصاد صحبت کند. دیپلماسی اقتصادی یعنی مجموع رفتار دستگاه سیاست خارجه ایران در خدمت پیشرفت اقتصادی قرار بگیرد. بنابراین قبل از اینکه از فرصت بزرگ جلسات مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای اقتصاد ایران صحبت کنیم، این سوال را بپرسیم که آیا اقتصاد اولویت نخست دستگاه دیپلماسی ما هست یا خیر؟
به‌نظر می‌رسد گسترش روابط اقتصادی با کشورهای دنیا جزء اولویت‌های دولت سیزدهم باشد، این مساله حتی مورد تاکید رهبر انقلاب هم در نخستین دیدارشان با اعضای دولت جدید قرار گرفت، نظر شما چیست؟
این نخستین‌بار نیست که رهبر انقلاب بر مساله ارتباطات اقتصادی ما با سایر کشورهای جهان تاکید می‌کنند، اما متاسفانه ساختار دستگاه دیپلماسی ایران براساس آموزه‌های سیاسی قرن بیستم شکل گرفته است، درحالی‌که الان مفاهیم دیپلماسی در دنیا عوض شده است. ما سفرای بسیار خوبی داریم که علاقه‌مند به توسعه اقتصادی ایران هستند، اما چون سیستم و چارچوب دستگاه دیپلماسی ما تغییر نکرده است، کاری از پیش نمی‌برند. البته ممکن است تاجران ایران کارهای مثبتی برای اقتصاد ایران هم در فضای بین‌الملل انجام دهند، اما این اقدامات مثبت نیز خارج از چارچوب دستگاه سیاست خارجه انجام می‌شود. به‌طورکلی اگر می‌خواهیم در این زمینه موفق شویم، باید کاری کنیم که تمام رفتارهای دیپلماتیک ایران، نتیجه‌اش هم‌راستا با توسعه اقتصادی و بهبود معیشت مردم باشد، در این صورت است که می‌توان ادعا کرد مفهوم دیپلماسی اقتصادی در وزارت خارجه جا افتاده است، وگرنه طی این سال‌ها در ساختار وزارت خارجه هم معاون اقتصادی و هم معاونت دیپلماسی اقتصادی داشته‌ایم، اما آیا وجود این معاونت‌ها توانسته است تاثیر مثبتی بر مساله دیپلماسی اقتصادی بگذارد؟ امیدواریم با تغییرات جدیدی که در وزارت خارجه رخ داده، به‌ویژه حضور صفری در سمت معاونت دیپلماسی اقتصادی وزیر و تاکیداتی هم که رهبر معظم انقلاب در جلسه نخست‌شان با اعضای هیات دولت مبنی‌بر ارتقای روابط اقتصادی با دنیا داشتند شاهد اتفاقات مثبتی برای کشورمان در این رابطه باشیم.
امیر عبداللهیان وزیر خارجه دولت سیزدهم در این مدت تاکید زیادی به احیای روابط تجاری ایران با همسایگانش داشته است. فکر می‌کنید برای احیای این روابط وزارت خارجه باید چه راهبردی را درپیش بگیرد و چه کشورهایی در اولویت اقتصادی ایران قرار می‌گیرند؟
کشورمان ۱۵ همسایه دارد که از این میان بهترین بازار برای ایران در کشورهای جنوبی خلیج‌فارس وجود دارد، اما متاسفانه باوجود این بازار خوب و پولدار به‌دلیل برخی مسائل سیاسی، ایران مبادلات تجاری بالایی با این کشورهای حاشیه‌نشین خلیج‌فارس ندارد، بنابراین اگر تغییر مثبتی بخواهد در فضای دولت جدید به‌منظور تحقق دیپلماسی اقتصادی با همسایگان ایجاد شود نمودش می‌تواند در همین بهبود ارتباطات ایران با کشورهای جنوبی حاشیه خلیج‌فارس باشد. باوجود تمام اختلافات سیاسی این بهبود ارتباط نشدنی نیست، هم‌اکنون در دنیا کشورهایی وجود دارند که حتی باوجود منازعات مرزی روابط تجاری خود را ادامه می‌دهند.
به‌نظر می‌رسد دیپلماسی اقتصادی دولت سیزدهم بیشترین تمرکزش بر کشورهای شرقی و متحدانی چون روسیه و چین باشد. نظر شما در این رابطه چیست؟
در مسائل اقتصادی، تقسیم‌بندی شرق و غرب آن‌گونه که در سیاست مرسوم شده، چندان مطرح نیست، به‌عنوان مثال مبادلات تجاری ایران و روسیه طی این سال‌ها از حدود ۲ میلیارد دلار در سال بالاتر نرفته، زیرا اقتصاد روسیه با اقتصاد ایران هم در صادرات و هم در واردات رقیب است. ما صادرکننده نفت و گاز و انرژی و فولاد هستیم، درحالی‌که روسیه نیز همین موارد را صادر می‌کند، بنابراین در سیاست هرچقدر با روسیه رفیق باشیم، در تجارت و اقتصاد رقیبیم، اما نسبت ایران با چین کاملا متفاوت است. اقتصاد این دو کشور با هم مکملند؛ به این معنا که چین بزرگ‌ترین خریدار انرژی و مواد خام در دنیا است. ایران هم جزء صادرکنندگان بزرگ انرژی و نفت‌خام در جهان است. همچنین ایران درحال توسعه بیش از هرچیز به واردات ماشین‌آلات و تکنولوژی نیاز دارد و چین نیز جزء بزرگ‌ترین صادرکنندگان ماشین‌آلات و تکنولوژی کنونی در جهان است. 120 کشور در دنیا شریک اول تجاری‌شان چین است و ما هم یکی از این 120 کشور هستیم که البته امکان توسعه تجارت با چین را به چندبرابر ظرفیت کنونی داریم. البته حجم تجارت ایران با چین به‌دلیل تحریم‌ها کاملا طی 6 سال گذشته کاهش یافته است. در سال 2014 ایران با چین 51.8 میلیارد دلار مبادلات داشته که این رقم در سال 2020 به 16 میلیارد دلار رسیده است. اثر تحریم‌ها بر جهانی ایران بسیار جدی است، چون تا زمانی که تحریم هستیم، نمی‌توانیم نفت بفروشیم و به تبع این اتفاق پولی هم به خزانه کشور وارد نمی‌شود.
باتوجه به توضیحاتی که ارائه دادید، دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم چه رویکردی را باید درپیش بگیرد تا اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران کم شود؟
اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران هیچ‌وقت صفر نمی‌شود، بنابراین وزارت خارجه باید حداکثر سعی خود را بکند تا اقتصاد ایران حداقل تاثیر را از تحریم‌ها بپذیرد. در این رابطه دو راه کلی پیش‌روی ماست؛ نخستین راه انجام مذاکره برای رفع تحریم‌ها است. نتیجه مذاکره به‌طور کامل دست ما نیست و حتی اگر همین امروز ایران با آمریکا به توافق برسد که تحریم‌های اقتصادی رفع شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که در آینده یک فرد دیوانه مثل ترامپ در آمریکا قدرت را برعهده بگیرد و به تبع آن دوباره ایران تحریم شود.
اما راه دوم که به‌نظرم عملیاتی‌تر است، گسترده‌تر کردن اقتصاد ایران در دنیا است. در شرایط فعلی بیش از 80 درصد مبادلات تجاری ایران با حدود 10 کشور دنیا انجام می‌شود که این عدد مطلوب نیست. ما باید سهم‌مان را از تجارت جهانی افزایش دهیم. هرچقدر شرکای تجاری ما در دنیا بیشتر شود، اثر تحریم‌ها نیز خنثی‌تر می‌شود. دولت سیزدهم باید دغدغه‌اش این باشد که چگونه می‌تواند مبادلات تجاری ما را با دنیا افزایش دهد.