زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: محمد افکانه، عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد با بیان اینکه حاکمیت باید نسبت‌به مفهوم دانشگاه بالاخره تکلیف خود را مشخص کند، گفت: «بعد از گذشت چهار دهه امروز وارد گام دوم انقلاب شده‌ایم و امروز دیگر زمان آن است که درباره هر پدیده‌ای مانند دانشگاه باید به ادبیات خاص خودمان مراجعه کنیم و آنچه اسناد بالادستی هم از آن پشتیبانی می‌کند، دانشگاهی در تراز گام دوم است. به‌عبارت دیگر در کشورهای خارجی بحث دانشگاه نسل سوم و چهارم مطرح می‌شود و این نسل‌ها بنا به اقتضای اقتصادی و نیازهای خودشان، تعریف شده و ممکن است متناسب با نیازهای داخل کشور ما نباشد.»
او افزود: «ما چه بخواهیم نیازمحور و چه ارزش‌محور به دانشگاه‌ها نگاه کنیم، تحول در آن با آنچه به‌عنوان نسل سوم و چهارم تعریف می‌شود، متفاوت است؛ چراکه اگر قرار به نیازمحوری باشد، باید در وهله اول نیازهای کشور و بعد از آن پاسخ‌های دانشگاه‌ها برای رفع آنها را احصا کرد و طبق همان، حوزه‌های تربیت نیروی انسانی را به‌درستی تعریف کرد. البته اگر قرار باشد نیازمحور به مساله نگاه کنیم، باید بگوییم ما عملا در دوران ماقبل دانشگاه قرار داریم. نمی‌خواهم سیاه‌نمایی کنم؛ اما واقعیت این است علی‌رغم پشتیبانی بیش از 40 ساله از دانشگاه‌ها با بودجه‌های دولتی در نظام اسلامی، می‌بینیم که ابعاد تهدیدی دانشگاه از ابعاد فرصتی آن بیشتر است.»
عده‌ای از تعطیلی فعلی دانشگاه‌ها رضایت دارند
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد اظهار داشت: «باوجود اینکه امروز دو سال از فضای حضوری دانشگاه‌ها دور هستیم، اما هیچگاه ندیدیم که خود دانشگاه به میدان بیاید و درباره بازگشایی و روش‌های بازگشایی‌اش صحبت کند. حتی می‌بینیم بسیاری از دستگاه‌ها از تعطیلی دانشگاه‌ها خوشحال هم هستند؛ چراکه وضعیت فعلی باعث شده نه‌تنها هزینه‌های دانشگاهی کاهش پیدا کند، بلکه دیگر مسائل امنیتی هم در این فضا ایجاد نمی‌شود. معتقدم بخشی از حاکمیت از تعطیلی فعلی دانشگاه‌ها اعلام رضایت دارد.»
دانشگاه امروز با قله‌ای که مدنظر بود، فاصله زیادی دارد
افکانه بیان داشت: «مقام‌معظم‌رهبری در دیداری که با تشکل‌های دانشجویی داشتند، به صراحت اعلام می‌کنند در بحث اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها، ساده‌انگاری شده و امروز دانشگاه به پدیده‌ای تبدیل شده که روی دست نظام مانده است. در اصل ما نتوانستیم از این پدیده بهره‌برداری درستی داشته باشیم؛ تا جایی‌که می‌بینیم هر اتفاق مرتبط با دانشگاه مانند برگزاری کنکور، با حاشیه‌های زیادی همراه می‌شود و امروز هم کار به جایی رسیده که بخش زیادی اصلا تمایلی برای ورود به دانشگاه‌ها ندارند. قطعا نیروهای متخصصی که امروز در جامعه به فعالیت می‌پردازند، از همین دانشگاه‌ها بیرون آمده‌اند، اما دانشگاه امروز با قله‌ای که مدنظر بود، فاصله زیادی دارد.»
چه انتظاری از دانشگاه داریم؟ باید شفاف پاسخ داد
او با بیان اینکه امروز دنیا به‌سمت اقتدار علمی پیش می‌رود، ادامه داد: «باید خروجی دانشگاه‌های ما نیز ایجاد اقتدار علمی برای کشور باشد و این مهم در بیانیه گام دوم هم آمده است. باید به‌جای اینکه درگیر نسل‌بندی‌های دانشگاه‌ها باشیم، این مهم را بررسی کنیم که وضعیت‌مان در اقتدار علمی چگونه است و مسیر رسیدن به آن چیست؟ معتقدم بعد از چهاردهه باید به این سوال کلیدی هم پاسخ دهیم که انتظار نظام جمهوری اسلامی از دانشگاه چیست؟ برای رسیدن به این پاسخ هم باید در ابتدا بررسی کنیم که امروز در چه شرایطی قرار داریم.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد در توضیح بیشتر این مساله گفت: «ما امروز نزدیک به 3.5 میلیون دانشجو در کشور داریم، اما می‌بینیم وقتی امسال کنکور برگزار شد، نیمی از داوطلبان مجازشدگان حتی حاضر به انتخاب رشته هم نشدند. جالب‌تر اینکه وقتی به وزیر علوم سابق می‌گویند نزدیک به 20 درصد از دانش‌آموزان به‌خاطر مجازی شدن ترک تحصیل کرده‌اند، او عنوان می‌کند که این اتفاق خوبی است و این افراد راه‌شان را پیدا کرده‌اند! درحالی‌که نزدیک به چهاردهه است می‌گوییم یکی از شاخص‌های پیشرفت کشور، تعداد دانشجویان است یا تعداد جمعیت دانشجوی دختر را به‌عنوان شاخص حضور زنان در جامعه معرفی می‌کنیم؛ همین دوگانگی مشکلات زیادی را در کشور ایجاد کرده است.»
افکانه با بیان اینکه بسیاری از اثرگذاران در حوزه علم از تعطیلی دانشگاه‌ها استقبال می‌کنند، تصریح کرد: «بخشی از این استقبال به دلایل شخصی است و عده‌ای این‌طور تصور می‌کنند که هرچه دانشجوی کمتری وارد دانشگاه شود، احتمال آنکه آنها در پست‌های خود باقی بمانند بیشتر است. برخی دیگر هم معتقدند افزایش جمعیت دانشجویی به‌معنی بیشتر شدن دغدغه‌ها و درمقابل کاهش جمعیت به‌معنی کاهش هزینه‌ها است. باتوجه به این وضعیت باید در ابتدا تکلیف‌مان را نسبت‌به پدیده دانشگاه مشخص کنیم.»
مهارت در بازار کار جایگزین مدرک دانشگاهی شده است
او ادامه داد: «نفس بازار علم و کسب‌وکارهایی که از این حوزه ارتزاق می‌کنند به نیروی انسانی و ایده‌های جدید نیاز دارد و طبیعتا بازار هیچگاه معطل نمی‌ماند که دانشگاه نیروی انسانی موردنیازش را تامین کند. درمقابل می‌بینیم قانون بازار باعث می‌شود افراد خودشان مهارت‌های لازم را بدون ورود به دانشگاه‌ها کسب کرده و وارد بازار کار شوند. همچنین شرکت‌های فعال هم دیگر چندان توجهی به مدرک دانشگاهی ندارند، بلکه مهارت و سابقه افراد را ملاک اصلی جذب نیروی کار قرار داده‌اند. معتقدم این موج در سال‌های آینده بیش از پیش هم خواهد شد، یعنی دیگر شرط ارائه مدرک دانشگاهی تنها به ارگان‌های دولتی محدود می‌شود، هرچند آنها نیز به‌تدریج مجبور خواهند شد این مهم را از اولویت‌های خود خارج کنند.»
تاریخ مصرف آموزش‌های ما در همه مقاطع درحال اتمام است
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد گفت: «قطعا یک سازمان برای زنده ماندن باید خود را با نیازهای روز جامعه تطبیق دهد؛ از این رو وزارت علوم هم باید این مهم را مدنظر قرار دهد؛ چراکه دیگر تاریخ مصرف آموزش‌های ما در همه مقاطع درحال تمام شدن است. شاید اتفاق مثبتی در گوشه یک دانشگاه رخ دهد، اما دلیلش این است که برخی اساتید خود به صورت تحولی عمل می‌کنند نه اینکه سیستم در این زمینه نقش داشته باشد. انتظار ما این است که بالاخره وزارت علوم به این جمع‌بندی برسد که ساختارهای موجود اگر قرار بود نیازی را برطرف کنند، امروز چنین وضعیتی را شاهد نبودیم.»
نظام جذب هیات‌علمی و دانشجو باید متحول شود
افکانه با تاکید بر اینکه مطالبه رهبری این است که وضع موجود را بشناسیم، سیاستگذاری تحولی انجام داده و مدیر تحولی هم بالای سر امور بگذاریم، ادامه داد: «شیوه جذب ورود دانشجو به دانشگاه‌ها اشکال کلی دارد و با برگزاری دو بار کنکور در سال هم نمی‌توان این مشکل را حل کرد. وزارت علوم باید یک بار برای همیشه خود را در این حوزه متصدی بداند و چند طرح پیشنهادی ارائه و آن را در شورا تصویب کند. از سوی دیگر نظام جذب هیات‌علمی هم باید دچار تحول شود. نگاه کنید امسال اگر کسی جذب دانشگاه شود، دریافتی‌اش نزدیک به 9 میلیون تومان می‌شود، اما فردی که شایستگی هیات‌علمی داشته باشد، می‌تواند در بازار بیش از 12 میلیون تومان درآمد داشته باشد، طبیعی است شیوه جذب و مبلغ پرداختی‌های نظام آموزش عالی در مقابل بازار خصوصی شکست خورده تلفی می‌شود؛ طبیعی است که در چنین شرایطی نخبگان به جای عضویت در دانشگاه‌ها، ترجیح می‌دهند وارد بازار کار شوند.»
حتی رگه‌های بازسازی ساختارهای اشتباه در وزارت علوم وجود ندارد
او گفت: «شیوه اداره دانشگاه‌ها یکی از مولفه‌های اصلی در تغییر وضعیت فعلی است، امروز چه تعداد دانشگاه در کشور داریم که اگر بودجه دولتی به آنها نرسد، حتی نمی‌توانند حقوق پرسنل خود را پرداخت کنند؟ درحالی که سال‌هاست شیوه اداره مستقل دانشگاه‌ها موضوع حل شده محسوب می‌شود و مراکز آکادمیک با کمک خیرین و درآمدهایی که از طریق ارتباط با صنعت دارند، توانسته‌اند روی پای خودشان بایستند. به‌طور کلی وزارت علوم باید تمام ساختارهای گذشته را با نگاه انتقادی، بنگرد و بازسازی جدی در آنها انجام دهد؛ اما حداقل در گفت‌وگوهای همین یک ماهه وزیر علوم حتی رگه‌هایی از آن وجود ندارد، چه برسد به اینکه قرار باشد در این حوزه برنامه ارائه شود.»
عضو هیات‌علمی دانشگاه شاهد تصریح کرد: «نقشی که وزارت علوم برای خود قائل است اداره خود و 106 دانشگاه آن هم به شیوه‌های گذشته است؛ درحالی که باید قبول کنند باید حکمرانی علمی کشور را دنبال کنند. متاسفانه نسل جدید دیگر همانند گذشته حوصله آموزش‌های تئوری را ندارد و این هم دلیل نمی‌شود که بگوییم آنها بی‌استعداد هستند، اما باز هم می‌بینیم که شیوه آموزش، همان شیوه گذشته بوده و هیچ تغییری در این زمینه اعمال نمی‌شود. این درحالی است که یکی از دلایل تغییر نسل دانشگاه‌ها در غرب، همین تغییر سلایق نسل جوانان در این کشورها و همراه شدن دانشگاه‌ها با آن است، مساله‌ای که در کشور ما نادیده گرفته شده و کار به جایی رسیده که امروز شاهد آن هستیم.»