عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار: چند سالی است که قیمت کاغذ به ثبات نرسیده و همین موضوع باعث‌شده دست‌هایی خارج از حوزه فرهنگ و نشر به طمع منافع مالی به‌سمت سوداگری در این حوزه بیایند. در چنین شرایطی برنامه‌ریزی برای چاپ آثار جدید توسط ناشران کار ساده‌ای نخواهد بود. برخی از کارشناسان یکی از دلایل افزایش قیمت کاغذ در چند ماه اخیر را در کاهش واردات کاغذ می‌دانند. آمارهای منتشرشده از واردات کاغذ تا پایان پاییز سال گذشته حاکی از کاهش چشمگیر واردات کاغذ تحریر و روزنامه دارد. شرایطی که باعث شد ناشران در ماه‌های ابتدایی سال ۱۴۰۰ با مشکلات جدی در تامین کاغذ مواجه شوند و قیمت این محصول تقریبا نسبت به زمان مشابه سال قبل سه‌برابر شد. اما به غیر از این مساله، نگرانی‌های تازه‌ای در بازار نشر به‌وجود آمده است. برخی از دو نرخی شدن قیمت کاغذ می‌گویند که می‌تواند تاثیرات زیانباری بر بازار این محصول بگذارد و این هرج و مرج در قیمت کاغذ را چند برابر کند.
افزایش 30 درصدی قیمت داخلی کاغذ
بابک عابدینی، رئیس اتحادیه صادرکنندگان صنعت چاپ، درباره افزایش قیمت کاغذ در سال 1400 می‌گوید: «از اواخر دی‌ماه سال گذشته قیمت جهانی پالپ (خمیر کاغذ)، کاغذ و مقوا افزایش داشته و به تبع آن و همچنین به‌دلیل نوسانات نرخ ارز بر قیمت کاغذ در ایران هم تاثیر داشته، به‌طوری که قیمت انواع مقوا و کاغذ تحریر حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد افزایش داشته است. افزایش قیمت جهانی ۱۰ تا ۱۵ درصد بود، اما افزایش قیمت داخلی ۲۰ تا ۲۵ درصد که علت آن مشکلات مربوط به واردات و تامین ارز بوده است، اما خبر نگران‌کننده این است که دولت تصمیم به افزایش نرخ ارز محاسباتی حقوق و عوارض گمرکی از ۴۲۰۰ تومان به ارز نیمایی، یعنی حدود ۲۵ هزار تومان دارد که افزایش قیمت شدید در نقطه فروش به مصرف‌کننده ایجاد خواهد کرد.»
نکاتی که در صحبت‌های عابدینی وجود دارد به این برمی‌گردد که قیمت کاغذ در داخل کشور کمی با قیمت جهانی کاغذ ارتباط دارد، اما نکته مهم اینجاست که در داخل کشور با توجه به نوساناتی که وجود دارد، قیمت کاغذ روزبه‌روز بالا می‌رود. در ابتدای سال 1400، قیمت هر بند کاغذ تحریر 450 هزار تومان بود، اما در شهریورماه با افزایش قیمت هر بند کاغذ به 750 هزار تومان رسیده است و طبق پیش‌بینی‌هایی که کارشناسان این حوزه دارند با توجه به رکود بازار به احتمال زیاد قیمت هر بند کاغذ بیشتر هم خواهد شد. اما نکته مهم دیگری که خیلی‌ها در این چند وقت به آن اشاره کرده‌اند، موضوع دو قیمتی شدن کاغذ است. مساله‌ای که بسیار مهم است و می‌تواند همین بازار آشفته را آشفته‌تر کند.
آشفتگی بازار با دو نرخی شدن قیمت کاغذ
احمد شریفان، رئیس اتحادیه کاغذ و مقوای تهران در گفت‌وگویی که با ایبنا داشته است به این موضوع اشاره کرده و می‌گوید: «بازار کاغذ این روزها در وضعیت رکود به سر می‌برد، این درحالی است که هم انبارها پر از کاغذ است، هم جنس به میزان کافی در داخل کشور وجود دارد و هم در تعاملی که اتحادیه با تجار دارد، قیمت‌ها کنترل شده‌اند. درست است که قیمت‌ها بالا است، اما درواقع به‌جایی رسیده‌ایم که نبض بازار را خودمان در دست بگیریم و با این تفاسیر قیمت کاغذ نسبت به قیمت جهانی آن در داخل کشور، نسبتا مناسب است. دلیل اصلی رکود بازار را باید استقبال نکردن مخاطب از کتاب دانست. مدارس تعطیل است و قرار است به‌صورت آنلاین برگزار شوند، اداره‌ها یک‌سوم شیفت کار می‌کنند و تقریبا تمام قبوض به‌صورت اینترنتی شده است و همه اینها از جمله دلایل این رکود هستند.»
یکی از نکات مهم صحبت‌های شریفیان درمورد دو قیمتی شدن کاغذ در بازار است، او درمورد این موضوع می‌گوید: «اکنون تجار با ارز نیمایی کاغذ وارد کشور کرده‌اند و ماه‌ها است که کاغذ دولتی برای استفاده به کشور وارد نشده و در بازار توزیع نشده است و همین موضوع سبب استقبال محدود ناشران از کاغذ با نرخ نیمایی شده است. مطمئنا وجود کاغذ دولتی برای ناشران اتفاق خوبی است، اما باید مراقب بود که در این میان رانتی ایجاد نشود که عده‌ای آسیب ببینند و در مقابل عده‌ای سود ببرند. من معتقدم نباید کاغذ را در بازار دوقیمتی کنیم، یا همه کاغذها با ارز دولتی وارد شود یا اینکه همه با نرخ نیمایی تا قیمت‌ها یکدست شده و کسی منتظر کاغذ دولتی نباشد.»
کاغذ، بندی یک میلیون!
برای اینکه از قیمت کاغذ و این بحث دو نرخی شدن بیشتر بدانیم، سری به خیابان ظهیرالاسلام زدیم، جایی که مرکز کاغذ در تهران است و بسیاری از اتفاقات در اینجا رخ می‌دهد. محمد دقیقی در این خیابان کاغذفروشی دارد و سال‌ها است که در این حوزه فعالیت می‌کند، وقتی از او درمورد دو نرخی شدن قیمت کاغذ می‌پرسم، حرفم را تایید می‌کند و می‌گوید: «تقریبا یک هفته‌ای است که از ارز دولتی برای کاغذ، حرف‌های زیادی شنیده می‌شود. مانند یک‌سال پیش که دولت تصمیم گرفت این کار را انجام دهد و کاغذ با ارز دولتی وارد کند و در اختیار ناشران قرار دهد، دوباره هم این موضوع بسیار شنیده می‌شود. ولی چند موضوع و نکته است که اگر دولت جدید به آن توجه نکند، صدمات جبران‌ناپذیری را در این حوزه خواهیم داشت.»
او موضوع اول را در این مساله می‌داند که باید یک ارز برای واردات کاغذ وجود داشته باشد و می‌گوید: «ببینید ما سال‌ها است که از کاغذ داخلی صحبت می‌کنیم، اما نکته مهم در اینجاست که هنوز به آن حد از توانایی نرسیده‌ایم. کاغذ تحریر را ما به مقدار زیاد احتیاج داریم و راهی که برایمان وجود دارد واردات است، حالا این واردات باید شرایطی داشته باشد. از یک‌سال پیش ارز دولتی کاغذ حذف شد و همین موضوع باعث شد تا واردات کاغذ خیلی کاهش پیدا کند و تعداد کمی از کاغذفروشان با ارز نیمایی کاغذ وارد کردند و این کاغذهایی که در بازار وجود دارد با ارز نیمایی وارد شده است.»
دقیقی در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «اگر دولت جدید تصمیم بگیرد دوباره کاغذ با ارز دولتی وارد کند، باید ارز نیمایی حذف شود و فقط همین ارز دولتی وجود داشته باشد. چون اگر هر دو همزمان باشند، بازار دچار آشفتگی می‌شود. الان با ارز نیمایی کاغذ تحریر در بازار از بندی 650 تا 750 هزار تومان به فروش می‌رسد، اما اگر این اتفاق یعنی دو ارز وجود داشته باشد و دولت نتواند بازار را کنترل کند، حتما قیمت کاغذ بیش از یک‌میلیون تومان خواهد شد.»
او دلیل این افزایش قیمت را همین دو نرخی بودن می‌داند و می‌گوید: «ببینید یک نکته مهم این است که قبلا یعنی حدود 13 سال پیش ما همین موضوع آشفتگی در قیمت کاغذ را شاهد بودیم و دلیل اصلی‌اش این بود که قیمت کاغذ دو نرخی شده بود و با سوبسیدی که دولت داده بود دو قیمت کاغذ در بازار وجود داشت و چون کنترلی وجود نداشت، قیمت کاغذ به‌سرعت بالا رفت. الان هم دوباره این اتفاق درحال رخ دادن است، یعنی اگر ارز دولتی دوباره بیاید و در کنارش ارز نیمایی هم برای واردات کاغذ تخصیص داده شود، دوباره قیمت‌ها بالا خواهد رفت. این نکته را هم درنظر بگیرید که 13 سال پیش قیمت بند کاغذ بعد از کنترل نشدن و افزایش به بندی 350 هزار تومان رسید، اما حالا این افزایش، قیمت را به بندی یک میلیون و یا بیشتر خواهد رساند. آن‌وقت تصور کنید که یک ناشر با این قیمت چطور می‌تواند کتاب منتشر کند و چقدر می‌تواند، قیمت را بالا ببرد.»
دقیقی موضوع دیگری را هم مطرح می‌کند که می‌تواند مورد توجه دولت جدید قرار بگیرد و می‌گوید: «اگر یادتان باشد در دولت قبل کاغذ دولتی در اختیار ناشران قرار گرفت و اکثریت کاغذها در بازار فروخته شد و ناشر پول کاغذ را برداشت و از آن کاغذ استفاده‌ای نکرد، حالا در دولت جدید این موضوع می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. اگر وزارت ارشاد ارز دولتی کاغذ را به گروه خاصی اختصاص دهد، این امر باعث ایجاد رانت در فضای فرهنگی می‌شود. یا باید ارز دولتی حذف شود یا ارز نیمایی، یک نکته دیگر این است که ملاک برای ناشران باید مشخص باشد نه اینکه با پارتی و رانت کاغذها اختصاص پیدا کند. همه این موضوعاتی که گفتم نیاز به یک برنامه‌ریزی درست و مدون دارد تا اوضاع آشفته کاغذ از این بدتر نشود.»