یگانه عرب، روزنامه‌نگار: می‌گویند پیشینه صنعت چاپ ایران به چندهزار سال پیش و دوران ایران باستان برمی‌گردد؛ جایی که احکام سلطنتی باید مهر و تایید می‌شدند و این یک نوع چاپ به‌حساب می‌آمد؛ اما واژه چاپ در زبان فارسی به قرن هفتم هجری و دوران سلطنت مغولان برمی‌گردد که دستگاه‌های ساده برای چاپ اسکناس کاغذی با خودشان به ایران آوردند. آنها این صنعت را از چینی‌ها فراگرفته بودند که مخترعان اسکناس بودند. اما دقیق‌تر که بشویم، چاپ به‌معنای امروزی‌اش تاریخی متاخرتر در ایران دارد و به دوران سلسله صفویه برمی‌گردد. از میان عده‌ای از افراد که برای فراگیری صنایع نظامی به اروپا سفر کرده بودند، یک نفر بنا به علایق شخصی سراغ صنعت چاپ رفت آن را فراگرفت و ازطرف دیگر خلیفه ارامنه جلفای اصفهان که برای سرکشی به اوضاع ارامنه لهستان به آنجا رفته بود، با صنعت چاپ برخورد کرد و در بازگشت کسی را برای فراگرفتنش به غرب فرستاد. به هرحال تاریخ چاپ و نشر ایران فرازوفرود و جزئیات فراوانی را ازسر گذراند.
در سال‌های بعد با اینکه ایران صنعت چاپ داشت، خیلی از کتاب‌های فارسی در لبنان چاپ می‌شدند. اساسا لبنان چاپخانه همه سرزمین‌های عربی بود و امروز این کشور هم در صنعت نشر اوضاع نابسامانی دارد. فراگیر شدن روزنامه‌نگاری در ایران باعث شد صنعت چاپ رونق بیشتری پیدا کند و این روند همچنان ادامه داشت تا اینکه در سال‌های اخیر صنعت نشر ایران به دلایل متعددی دچار بحران شد. در این اوضاع خیلی‌ها به انتشار دیجیتال آثارشان پناه بردند که امکان مناسبی برای قطع نشدن چرخه تولید محتوا فراهم می‌کرد، اما چیزی جای چاپ کاغذی را به‌طور کامل نخواهد گرفت. مشکلات صنعت نشر ایران، از گرانی کاغذ گرفته تا به‌روز نشدن تجهیزات صنعتی چاپ، موارد متعددی را شامل می‌شوند. تحریم‌ها، عدم توجه به ظرفیت‌های مبادلاتی منطقه طی سال‌های اخیر و حمایت ضعیف از تولیدکنندگان بومی و شرکتهای دانش‌بنیان، به این مشکلات بیشتر دامن زدند.
با ارائه پیشینه‌ای از ورود صنعت چاپ به کشور و نگاهی به شرایط حال‌حاضر صنعت چاپ، فعالیت چاپخانه‌داران، گرانی کاغذ و به‌تبع آن گرانی کتاب و... می‌توان مهر تاییدی به این نظر زد که صنعت چاپ این روزها انگار درگیر رکودی سخت شده که جریان آن را ثابت نگه داشته و مانع از حرکت روبه‌جلوی آن شده است. در چنین شرایطی که اهالی صنعت چاپ با مشکلاتی ازجمله نوسانات نرخ ارز و تاثیر آن بر قیمت مواد اولیه چاپ، کمبود قطعات دستگاه‌های چاپ، عدم حمایت نهادهای ذیربط از فعالیت اهالی چاپ و... دست‌به‌گریبان هستند، شرکتهای دانش‌بنیان به‌عنوان یکی از اهرم‌های موثر بر حمایت از بهبود فعالیت فعالان چاپ، کاهش واردات کاغذ و مواد اولیه و افزایش صادرات محصولات چاپی همیشه نقش موثری بر بهبود معضلات جامعه داشته‌اند و با بهره‌گیری از فرآیندهای دانشی گاهی در مسیر تولید محصولات حوزه چاپ و گاهی در مسیر طراحی اید‌ه‌های نوآورانه برای حل معضلات به میدان عمل آمده‌اند؛ چراکه صنعت چاپ به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع دنیا نیازمند همکاری‌های بیشتر دانشگاه، شرکتهای فناورانه (دانش‌بنیان) و حمایت همه‌جانبه نهادهای ذیربط است.
به‌مناسبت ۱۱ شهریور، روز ملی صنعت چاپ به بیان برخی از معضلات این حوزه، نقش شرکتهای دانش‌بنیان بر بهبود معضلات این صنعت، ظرفیت بهره‌مندی از دانش شرکتهای خلاق، لزوم حمایت از دانش‌بنیان‌ها برای توسعه روند چاپ و نشر در کشور، چشم‌انداز فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان برای پیشرفت فعالیت فعالان چاپ و... پرداخته‌ایم و در این خصوص با پرویز کرمی، دبیر ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی ریاست‌جمهوری گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
شرکتهای دانش‌بنیان می‌توانند در بحث حمایت از صنعت چاپ ورود کنند
پرویز کرمی، دبیر ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی ریاست‌جمهوری با اشاره به ارزیابی خود از شرایط حال‌حاضر صنعت چاپ در کشور بیان کرد: «وقتی از صنعت چاپ صحبت می‌کنیم، یک بنگاه متنوع از نرم‌افزار، سخت‌افزار و مواد اولیه را شامل می‌شود. وقتی از چاپ سخن می‌گوییم، درکنار یک بنگاه بزرگ انتشاراتی که درواقع به موضوع صنعت نشر در کشور کمک می‌کند، باید به بحث علمی و رفع نیاز ازسوی شرکتهای دانش‌بنیان و خلاق در این حوزه بپردازد. شرکتهای دانش‌بنیان ما همزمان می‌توانند درکنار بحث مواد اولیه همچون کاغذ و مرکب که جزء ضروریات این حوزه است، باشند و هم اینکه می‌توانند در قالب شرکتهای فنی-مهندسی دانش‌بنیان به موضوع ساخت دستگاه‌های چاپ نوین ورود پیدا کنند. همچنین شرکتهای خلاق می‌توانند به بحث محتواسازی که آینده صنعت نشر را رقم می‌زند، ورود کنند.»
وی ادامه داد: «آینده صنعت چاپ و نشر دیگر به‌سمت محصولات چندرسانه‌ای حرکت می‌کند که خواننده آینده ما به‌‌جای خواندن یک متن داستان، با رویدادهای واقعی سه‌‌بعدی یا هولوگرافیک آشنا می‌شود. همزمان در کشور ما نیز هم باید به موضوع محتواهای متنوع فکر کرد و هم به‌سمت سخت‌افزارها یا به‌اصطلاح دستگاه‌های پیشرفته و فناورانه و همچنین به بحث مواد اولیه چاپ فکر کرد که کشور در این بخش با کمبودهایی مواجه است.»
کرمی اشاره کرد: «خوشبختانه شرکتهای دانش‌بنیان در این حوزه‌ها ورود پیدا کردند؛ البته باوجود اینکه اوایل کارشان است، اما ورود پرتوان و موثری به این صنعت مهم داشته‌اند. نکته قابل‌توجه این است که درحال حاضر ما به‌سمت پلتفرمهای چندوجهی حرکت می‌کنیم که ارتباط نویسنده و تولیدکننده با خواننده را به‌صورت محتواهای دنباله‌دار پیگیری می‌کند و باید از همین حالا بنای دنیای آینده که تغییرات مستقیم تکنولوژی تولید و نشر محتوا را در دنیای آتی برعهده دارد، گذاشته شود.»
به‌گفته دبیر ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی ریاست‌جمهوری، رشد و پیشرفت و نوآوری‌های جدید، ماندگاری بر صنعت و تکنولوژی را با چالش مواجه کرده است. همچنین با ایجاد این چالش عمر فناوری‌ها کم شده و به‌تبع آن عمر نوآوری‌ها روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند.
نیاز به حضور دانش‌بنیان‌ها در صنعت چاپ احساس نمی‌شود
وی با اشاره به ظرفیت شرکتهای دانش‌بنیان برای حمایت و ایفای نقش موثر بر پیشرفت صنعت چاپ در کشور عنوان کرد: «شرکتهای دانش‌بنیان در بازارهایی حضور پیدا می‌کنند که بازار بزرگی باشد و امکان رشد و توسعه را به این شرکت‌ها بدهد. ازجانب دیگر نیز این نیاز ازسوی بخش خصوصی و کشور به‌اصطلاح خواسته شود و نیاز به حضور دانش‌بنیان‌ها احساس شود.» کرمی در ادامه با بیان اینکه صنعت چاپ و نشر کشور، یک صنعت مشکل‌دار و پرچالش در کشور است، گفت: «به‌دلیل اینکه صنعت چاپ در کشور بازار کوچکی دارد و صرفا درون مرزهای ایران است و بازارهای بین‌المللی را هدف کاری خود قرار نداده، با چالش همراه شده است؛ لذا اقتصاد کوچکی را به خود اختصاص داده که عمدتا روی بیس واردات در بحث مواد اولیه همچون کاغذ، مرکب و حتی دستگاه‌های چاپ ثابت عمل کرده است.»
شرکتهای دانش‌بنیان و خلاق توان حمایت از صنعت چاپ و توسعه این حوزه را دارند
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی ریاست‌جمهوری افزود: «همان‌طور که اشاره کردم، بازار صنعت چاپ، کوچک و محدود به چارچوب داخلی است؛ اما اگر کشور بخواهد و اراده کند، شرکتهای دانش‌بنیان این توانمندی را دارند که در ارائه تولید سخت‌افزار و نرم‌افزار موجود رفع نیاز کرده و هم به‌سمت پلتفرمهای نوین حرکت کنند. البته شرکتهای دانش‌بنیان و خلاق فعالیت در این صنعت را شروع کردند و کار خود را متوقف به اینکه کسی از آنها بخواهد نکرده‌اند. نگاه دانش‌بنیان‌ها در این حوزه، نگاه روبه‌آینده است و فعالیت‌هایشان نگاه به فراسوی مرزها دارد؛ چراکه باید بتوانند بازار بزرگ و بین‌المللی را برای خود و فعالیت‌هایشان جذب کنند تا بتوانند استقرار داشته باشند.»
وی با اشاره به حمایت نهادهای ذیربط برای پیشبرد فعالیت شرکتهای دانش‌بنیان در حوزه صنعت گفت: «ما یک طیف از نهادهای سنتی همچون اتحادیه و چاپخانه‌داران را داریم که در بعد سنتی کار متمرکز بوده و فعالیت می‌کنند؛ اما معاونت علمی ریاست‌جمهوری نگاه فناورانه و نوآورانه‌ای را به موضوع صنعت چاپ و نشر ذیل صنایع فرهنگی و خلاق دارد و در این زمینه همه نوع حمایت را از شرکتهای دانش‌بنیان و خلاقی که به این حوزه ورود پیدا کرده و درحال تلاش هستند تا مرزها و لبه‌های مرز دانش را در این زمینه بپیمایند، خواهد داشت.»
اهمیت نگاه معاونت علمی به فعالیت دانش‌بنیان‌ها در صنعت چاپ
کرمی اشاره کرد: «البته بیان این نکته نیز ضروری است که دولت نباید در اجرا ورود پیدا کند، بلکه باید نقش سیاستگذار، تسهیل‌گر و حامی داشته باشد و معاونت علمی ریاست‌جمهوری نیز این نقش را برای خودش قائل است تا هدایت‌گر و حامی باشد. عمده تسهیلاتی که معاونت می‌تواند برای شرکتهای دانش‌بنیان قائل شود، این است که آنها می‌توانند در بخش دریافت تسهیلات مادی از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی و وام‌هایی که در این زمینه وجود دارد، بهره‌مند شوند.»
دبیر ستاد فناوری‌های نرم و هویت‌ساز معاونت علمی ریاست‌جمهوری بیان کرد: «شرکتهای خلاق و دانش‌بنیان همچنین می‌توانند از تسهیلاتی که معاونت علمی درقالب بیش از ۱۱۰ خدمت به آنها ارائه می‌دهد، استفاده کنند. موضوع اصلی این است که نگاه معاونت به حضور شرکتهای دانش‌بنیان در صنعت چاپ، نگاهی روبه‌آینده است و از شرکتهای خلاق در زیست‌بوم صنایع خلاق حمایت می‌کند که بتوانند مرزهای نو دانشی را در این زمینه تسریع کرده و کشور را از عقب‌ماندگی‌ای که در حوزه چاپ ایجاد شده است، نجات بدهند.»
حضور شرکتهای دانش‌بنیان در صنعت چاپ، اقدامی نوآورانه؛ اما پیشرفته است
وی با ارزیابی فعالیت‌های انجام‌شده شرکتهای دانش‌بنیان در صنعت چاپ و لزوم ایجاد نوآوری‌های جدید در این حوزه عنوان کرد: «اگر بخواهم با مثالی بیان کنم، باید گفت حضور شرکتهای دانش‌بنیان و خلاق در حوزه چاپ و نشر، کاری نوآورانه اما پیشرفته است، همانند داستان خودرو. اگر بخواهیم در زمینه خودروهای معمولی و بنزینی به پلتفرم خودروسازهای جهانی نزدیک شویم، تخمین زمانی بین ۲۵ تا ۳۰ سال فاصله است که البته مسیر ناهموار و مشکلی نیست؛ بلکه صرفا زمان‌بر است؛ اما درباره خودروهای برقی و هوشمند فاصله ما با دنیا شاید پنج سال هم نباشد و این موضوع به‌دلیل توانمندی و مهارت شرکتهای دانش‌بنیان در این زمینه است. در زمینه صنعت چاپ نیز شرکتهای نوآور و دانش‌بنیان ما فاصله‌ای ازلحاظ دانشی، توانمندی مهارتی یا علمی با موارد روز و پیشرفته دنیا ندارد، بلکه نیاز بازار، بازار به‌وجود آمده، حمایت، هدایت‌ها و تقاضایی است که از بازار خواهد بود و مجموعه‌ای از این درخواست‌ها موجب انگیزه و فعالیت حداکثری دانش‌بنیان‌ها در صنعت نشر خواهد شد.»
کرمی اشاره کرد: «چون بازار صنعت چاپ کشور در ایران کوچک و محدود است، خیلی به‌سراغ بهره‌مندی از توان دانش‌بنیان‌ها نیامده‌ایم؛ البته این جریان دلیل نمی‌شود که شرکتهای خلاق و نوآورانه، بازارهای جهانی چاپ را نبینند و به فکر تصاحب آن نباشند. ممکن است فعالیت این شرکتهای فناورانه در صنعت چاپ در ابتدای راه باشد، اما خیلی هم از دیگر کشورها دور و عقب نیستیم و نباید برای رسیدن به این مهم دست از تلاش برداریم.»