ندا اظهری، مترجم: جدیدترین گزارش‌هایی که به‌تازگی از دانشگاه‌های دانمارک منتشرشده، حکایت از آن دارد که دولت این کشور با اجرای طرحی، قصد دارد برابری یکسانی را بین تمام دانشجویان برقرار کند تا همه آنها با هر نوع تمکن مالی بتوانند در دانشگاه تحصیل کنند اما بررسی‌هایی که از این طرح انجام‌شده نشان می‌دهد این طرح نتوانسته آن‌طور که باید اهداف موردنظر دولت این کشور را برآورده کند. دانمارک با حدود پنج‌میلیون و 792 هزار نفر جمعیت در سال 2020 به‌طور تقریبی 150 هزار و 981 دانشجو داشته که در مقایسه با سال 2017 -که تعداد 151 هزار نفر دانشجو داشت- اندکی کاهش نشان می‌دهد که بخشی از آن به همه‌گیری کرونا و کاهش تمایل دانشجویان به تحصیل برمی‌گردد و از سوی دیگر گروهی از دانشجویان بین‌المللی نیز به‌دلیل بسته شدن مرزها و تعطیلی دانشگاه‌ها در کشورهای خود باقی ماندند.

سیستم آموزش عالی دانمارک با حدود 1008 رشته تحصیلی در 64 دانشگاه فعالیت دارد. علاوه‌بر 734رشته کارشناسی که در 64 دانشگاه، 198 رشته مقطع ارشد در 22 دانشگاه و 76 رشته مقطع دکتری هم در 11 دانشگاه ارائه می‌شود. در این میان رشته‌هایی چون رشته تجارت در 42 دانشگاه، رشته آی‌تی در 38 دانشگاه، رشته مدیریت در 37 دانشگاه، رشته طراحی در 36 دانشگاه، بازاریابی در 35دانشگاه، علوم کامپیوتر در 34 دانشگاه، علوم اقتصاد در 33 دانشگاه، فناوری در 30 دانشگاه و ... ارائه می‌شود. شهر کپنهاگ با 11 دانشگاه، بالاترین تعداد دانشگاه‌ها را در این کشور دارد. شهریه تحصیل در دانشگاه‌های دانمارک برای دانشجویان کشورهای عضو اتحادیه اروپا و سوئیس رایگان است اما دانشگاه‌های غیراتحادیه اروپا باید سالانه حدود 6 تا 16هزار یورو بپردازند. در گزارشی که در این ماه منتشرشده، مشخص ‌شد که دانشجویان خانواده‌های متمول و مرفه بیش از دانشجویان خانواده‌های کم‌درآمد از مزایای کمک مالی دانشجویی دانمارک برخوردار می‌شوند. دولت این کشور طرحی را به نام «طرح بودجه دانشجویی» موسوم به SU اجرایی کرده است. این طرح که سالانه 3/3 میلیارد دلار برای دولت دانمارک هزینه دربردارد، درواقع بیشتر یک امتیاز برای جوانان و دانشجویان خانواده‌های مرفه به‌شمار می‌رود، درحالی‌که خانواده‌های کم‌درآمد و فقیرتر از این مزایا کمتر بهره‌مند می‌شوند. این مطالعه با استفاده از ثبت‌احوال دانمارک انجام‌شده که یکی از قوی‌ترین ثبت‌احوال‌ها در دنیاست. علاوه‌بر داده‌های جمعیت‌شناسی، این آمار، طیف وسیعی از اطلاعات را شامل می‌شوند که می‌توانند برای نظارت بر سیستم رفاه اجتماعی مورداستفاده قرار گیرند. در این تحقیقات، داده‌های مدنظر از افراد متولدشده در دانمارک طی سال‌های 1973، 1978، 1983 و 1988 بوده است که در هجدهمین سالگرد تولد خود در آن کشور زندگی می‌کردند و این بودجه دانشجویی بین تولد 18 تا 30سالگی به آنها تعلق گرفته است. این داده‌ها با داده‌های به‌دست‌آمده از درآمد والدین این دانشجویان در زمان 18سالگی‌شان برابری می‌کند.

 طرح SU دانمارک، بهترین در دنیا

سیستم بودجه مالی دانشجویی یا SU نخستین بار در دهه 1970 میلادی در دانمارک معرفی و اعلام شد و تاکنون هفت‌مرتبه اصلاح شده است تا طبق نیازهای روز طرح‌ریزی و اصلاح شود. مخارج سالیانه دولت از سال 2000 تا سال 2020 میلادی به دلایل متعددی حدودا دوبرابر شده که یکی از این دلایل، تمایل بیشتر دانشجویان خارجی برای ورود به کشور جهت تحصیل در سیستم آموزش عالی عنوان ‌شده است. اصول اساسی این است که همه جوانان دانمارکی این فرصت را دارند که تحصیلات عالی را آغاز کرده و در این مسیر موفق شوند و از سوی دیگر طرح SU برای دانشجویانی کفایت می‌کند که مجبور به کار کردن حین ادامه تحصیل نباشند. این طرح برای دانشجویان منطقه شمال اروپا الزامی است. پارلمان دانمارک تاکنون هفت‌مرتبه طرح SU را مورد بحث قرار داده و اصلاحاتی روی آن انجام داده و بارها تصمیم گرفته که یکی از اهداف اساسی آن، مشارکت در تحرک اجتماعی است به‌طوری‌که تنها دانشجویان خانواده‌های ثروتمند نیستند که می‌توانند از آموزش عالی بلندمدت بهره‌مند شوند و دانشجویان خانواده‌های کم‌درآمد و فقیر هم به همان اندازه حق بهره‌مندی از آموزش عالی را دارند. طرح SU دانمارک نسبت به طرح تامین مالی دانشجویی که در سایر کشورهای شمال اروپا اجرا می‌شود، طرفداران بیشتری دارد؛ چراکه این طرح از حمایت سالانه قابل‌توجهی در سراسر کشور برخوردار است و نیز نسبت بسیار بالاتری از SU به‌عنوان وام به دانشجویان تعلق می‌گیرد.

میزان سالانه طرح حمایت از دانشجویان در سال 2020 بعد از مالیات، 10 هزار و 200 دلار بود که حدودا دو برابر میزان دریافتی دانشجویان نروژی و چهاربرابر دریافتی از سوی دانشجویان فنلاندی است. این تحقیقات صورت‌گرفته همچنین نشان می‌دهد که دانشجویان کشورهایی با کمترین متوسط درآمد خانوار، بیشترین بدهی را حدود 6400 دلار دارند، درحالی‌که دانشجویان 10درصد خانواده‌های ثروتمند، نصف این مبلغ بدهی پرداخت می‌کنند اما این میزان بدهی هنوز هم بسیار کم‌تر از کل 37 هزار و 800 دلار دانشجویان نروژی در سال 2018 است. بحث پیرامون تامین مالی دانشجویان در یک چشم‌انداز وسیع از چگونگی غلبه بر چالش‌های باقی‌مانده برای تحرک اجتماعی حائز اهمیت است. این موضوع واضح است که طرح SU به تحرک اجتماعی کمک می‌کند و به دانشجویان گروه‌های کم‌درآمد جامعه کمک می‌کند بتوانند در دانشگاه ثبت‌نام کرده و تحصیلات تکمیلی خود را ادامه داده و به اتمام برسانند. با وجود این، همان‌گونه که تمام دانشجویان مشمول دریافت این کمک‌های مالی می‌شوند، حتی دانشجویان گروه‌های پردرآمد هم جزء مشمولان دریافت این بودجه قرار می‌گیرند. می‌توان تصور کرد که بسیاری از آنها تحصیلات عالی را حتی با وجود پایین بودن میزان پرداخت‌های کمک مالی به سرانجام می‌رسانند.

پیشنهاد برای طرح جایگزین

اگرچه طرح SU و تحصیلات رایگان درنهایت به‌منظور برقراری برابری بین دانشجویان در دانشگاه‌های دانمارک طراحی‌شده، اما هنوز نتوانسته موانع موجود در سیستم آموزشی دانشجویان گروه‌های کم‌درآمد را برطرف کند. در سال 2016 شماری از اعضای پارلمان دانمارک موضوع رشد هزینه‌های طرح SU را در پارلمان مطرح کردند و پیشنهاد انتقال از سیستم کمک‌هزینه به وام‌های دانشجویی را مطرح کردند. در سال 2020 کمیته مالی پارلمان از وزیر دارایی دانمارک خواست پس‌اندازهای دولتی به‌دست‌آمده از انتقال SU از منبع کمک‌هزینه به وام را در سطح کارشناسی ارشد محاسبه کند. محاسبات به‌دست‌آمده درنهایت نشان داد که این پس‌انداز حدود 380 میلیون دلار می‌شود.

جوانانی که در خانواده‌هایی با درآمد نسبتا بالا بزرگ‌شده‌اند، بین 18 تا 30 سال بیشترین کمک مالی را از طرح SU دریافت کرده‌اند. در میان جوانانی که در سال 1978 متولد شده‌اند، کسانی که والدین آنها در گروه 10 درصد پردرآمدترین‌ها قرارگرفته‌اند، 16 درصد از کل SU پرداخت‌شده را دریافت می‌کردند، در مقابل جوانانی که والدین آنها جزء کمترین 10 درصد درآمدی قرار داشته‌اند، 7 درصد از کل SU را دریافت می‌کردند، بنابراین فرزندان والدینی با درآمد بالا، 2/2 برابر بیشتر از افراد گروه کم‌درآمد از طرح SU بهره برده و کمک‌هزینه دریافت کرده‌اند. این نسبت برای متولدان سال 1988 به 1.5 برابر بیشتر کاهش‌یافته است. تا 21 سالگی، جوانان گروه کم‌درآمد متولد سال 1988، بیشترین SU را دریافت می‌کردند اما از آن به بعد، SU به میزان بیشتری به جوانانی با خانواده‌های پردرآمد اعطا شد.

با تمرکز روی افرادی که مدرک کارشناسی ارشد را در 35 سالگی گذرانده‌اند، SU به میزان قابل‌توجهی بیشتر به دانشجویان گروه پردرآمد پرداخت می‌شود. از گروه جوانان سال 1973، این گروه 25 درصد از SU پرداخت‌شده به کل گروه‌ها را دریافت می‌کردند. این میزان،برای گروه جوانان سال 1988 به حدود 20 درصد کاهش یافت. دانشجویان با کمترین درآمد حاصل تنها 4درصد از کل مبلغ پرداختی به این گروه را دریافت می‌کردند. والدین کم‌درآمد، بیشترین بدهی SU را در 30 سالگی خود دارند و کسانی که دارای مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد هستند، به‌طور متوسط هفت‌هزاردلار وام SU در اختیار دارند، درحالی‌که جوانان خانواده‌های پردرآمد به‌طور متوسط 35 هزار دلار بدهی به SU دارند. به‌طور متوسط جوانان خانواده‌های کم‌درآمد با مدرک کارشناسی یا کارشناسی ارشد هنگام ورود به 30 سالگی، 77 هزار دلار از کمک‌هزینه‌های SU را به‌عنوان وام و کمک‌هزینه دریافت می‌کردند. وام SU معادل 9 درصد از کل مبلغ حمایتی دریافتی را شامل می‌شد، برای دانشجویانی که از خانواده‌های مرفه بودند، وام به‌طور متوسط تنها 5 درصد از کل کمک‌هزینه را شامل می‌شد. دانشجویان گروه‌های کم‌درآمد که موفق به کسب مدرک کارشناسی ارشد می‌شوند، بیشترین کمک‌هزینه SU را دریافت می‌کنند و جزء کسانی هستند که بیشترین بدهی SU را دارند.

به گزارشuniversityworldnews، مادس اریکس، رئیس بخش آموزش و تحقیقات اتاق بازرگانی دانمارک می‌گوید: «از نظر من، این کمک‌هزینه‌هایی که در قالب کمک‌های بلاعوض به دانشجویان تعلق می‌گیرد باید به شکل وام‌های دانشجویی تغییر شکل دهند. امروز، کمک‌های مالی در قالب طرح SU به جوانان مرفه تعلق می‌گیرد. اما می‌توان از پول پس‌اندازشده در سطح ابتدایی و آماده‌سازی افراد زیر 25 سال برای آموزش‌های حرفه‌ای استفاده کرد.» از سوی دیگر، کامیلا گرگرسون، رئیس انجمن کارشناسی‌ارشد و دکتری دانمارک و نایب‌رئیس کنفدراسیون انجمن‌های حرفه‌ای این کشور اظهار می‌کند که از دیدگاه من و از دیدگاه دموکراتیک، کمک‌هزینه SU نقش مهمی در جامعه ایفا می‌کند. تعدادی از دانشمندان برجسته، سال‌ها پیش در تجزیه و تحلیل‌های خود اعلام کردند که اگر کسی طرح کمک هزینه مالی به دانشجویان را که تحت‌عنوان SU ارائه می‌شود، تغییر دهد، عواقبی به‌دنبال خواهد داشت. آنها به این نتیجه رسیدند که تغییرات درSU ، ممکن است عواقبی را برای رفتار جوانان دانشجو در حوزه پذیرش، انتخاب تحصیل، اتمام تحصیلات و ترک تحصیل آنها به‌دنبال داشته باشد.

مایک گادبرگسون، رئیس اتحادیه ملی دانشجویان دانمارک اظهار می‌کند: «ما به‌عنوان یک جامعه باید در جهت رسیدن به هدفی تلاش کنیم که هر کسی فارغ از شرایط اجتماعی و آموزشی و پیشینه اقتصادی والدین خود بتواند تحصیلات موردنظر خود را پیش ببرد.» او معتقد است که در دانمارک هنوز برای دستیابی به هدف برقراری عدالت بین دانشجویان و خانواده‌های آنها باید تلاش کرد. هنوز بعد از گذشت سال‌ها از اجرای طرحSU ، شاهد توزیع ناکارآمد و نابرابر این طرح براساس پیشینه وضعیت اقتصادی دانشجویان هستیم و این طرح باید به‌گونه‌ای دنبال شود تا با درنظر گرفتن وضعیت اقتصادی فعلی خانواده‌ها و دانشجویان، کمک‌هزینه به آنها پرداخت شود.

طرح برتر حمایتی نسبت به کشورهای همسایه

با تمام حرف و حدیث‌هایی که پیرامون طرح بودجه دانشجویی SU وجود دارد، اما به نظر می‌رسد این سیستم تأمین مالی که در دانمارک ارائه می‌شود، به‌خوبی بعد از سال‌ها توسعه یافته و در قیاس با سایر مناطق جهان و البته با تفاوت‌های قابل‌توجهی که بین کشورها وجود دارد، می‌توان آن را جزء برترین طرح‌های حمایتی در دانمارک نسبت به کشورهای دیگر دانست که کم‌فروغ‌ترین طرح ارائه‌شده نیز متعلق به کشور فنلاند است. طبق گزارش‌های رسیده، حداکثر حمایت از وام‌ها و کمک‌های بلاعوض بدون احتساب درآمد کاری دانشجویان متعلق به دانمارک و کمترین آن متعلق به فنلاند است. در مقایسه با کل منابع مالی دانشجویان، ازجمله درآمد کاری آنها در هفته پس از اخذ مالیات، بیشترین سطح برای دانشجویان جزایر «فارو» و پس از آن دانمارک و نروژ است. درواقع، دانشجویان جزایر «فارو» و نروژ با گرفتن حداکثر وام و کمک‌های بلاعوض همراه با درآمد ناشی از کار، بالاترین سطح وام و درآمد را پس از پرداخت مالیات به خود اختصاص می‌دهند.