ندا اظهری، مترجم: آموزش عالی در روسیه با وجود تفاوت‌هایی که با سیستم آموزش عالی اروپای مرکزی دارد تا حد زیادی به آن شبیه است. دانش‌آموزان در این کشور باید 11 سال تحصیل کنند تا بتوانند وارد دانشگاه شوند. سیستم آموزش عالی در این کشور به پیشرفت‌ها و تاکید بر حوزه‌های علم و فناوری شهرت یافته است. بسیاری از دوره‌های ارائه‌شده در دانشگاه‌ها و موسسات دولتی روسیه، حول محور علوم متمرکز است اما تنوع زیادی از رشته‌ها نیز در حوزه علوم انسانی و اجتماعی ارائه می‌شود. در سال‌های اخیر، موسسات آموزش عالی خصوصی برای تکمیل این موسسات سنتی در این کشور ظهور کرده‌اند و برنامه‌هایی را در زمینه‌های دیگر ازقبیل اقتصاد، تجارت و حقوق عرضه می‌کنند. تحصیل در روسیه با تمام شباهت‌هایی که به سیستم آموزش عالی اروپا دارد، تفاوت‌هایی هم با کشورهای اروپایی دارد. اما شواهد امر حاکی از آن است که دولت روسیه بنا دارد با اجرای طرحی، دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی را تقویت کرده و رشد دوچندان آنها را رقم بزند. دانشگاه‌های روسیه در رتبه‌بندی‌های جهانی وضعیت معمولی دارند به‌طوری که دانشگاه ایالتی مسکو که نخستین و برترین دانشگاه این کشور محسوب می‌شود، طبق رده‌بندی QS در رده 74 دنیا قرار گرفته است. بعد از آن نیز دانشگاه‌های پترزبورگ در رده 225 دنیا، دانشگاه نووسیبیریسک در رده 228 و دانشگاه تامسک در رده 250 دنیا و به ترتیب رتبه‌های دوم تا چهارم روسیه را از آن خود کرده‌اند.
در سال 2018، دانشکده عالی اقتصاد دانشگاه ملی تحقیقات روسیه اجرای طرح توسعه‌ای دانشکده عالی اقتصاد ملی دانشگاه تحقیقاتی را برای سال‌های 2009 تا 2018 تایید و تکمیل کرد. با دستورالعمل وزارت علوم و آموزش عالی این کشور طرح توسعه دانشکده اقتصاد عالی این دانشگاه برای سال 2009 تا 2015 و تا سال 2020 تایید شد و در حال حاضر، این دانشگاه در آخرین و چهارمین مرحله پروژه تعاملی علمی روسیه 100-5 است و برنده مسابقه‌ای بود که توسط وزارت علوم و آموزش عالی روسیه در جولای 2013 برگزار شد. طرح توسعه دانشکده عالی اقتصاد دانشگاه تحقیقاتی تا سال 2030 با توجه به هدف توسعه استراتژیک دانشگاه عالی اقتصاد به‌عنوان دانشگاهی آموزشی، تحلیلی، مشاوره‌ای و پروژه‌محور و یکی از محرک‌های نوسازی سیستم ملی آموزش و علم عمل می‌کند و درعین‌حال سهم قابل‌توجهی در توسعه و رقابت نوآورانه روسیه در صحنه جهانی دارد.
انتظار می‌رود تا سال 2030، دانشگاه عالی اقتصاد روسیه در تمام زمینه‌های فعالیت خود یعنی در زمینه پژوهش، آموزش و کار پروژه، به استانداردهای شناخته‌شده جهانی برسد و در همه جنبه‌های فعالیت خود به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین موسسات دانشگاهی جهانی شناخته شود. مفاد کلیدی طرح توسعه در کنفرانس کارکنان و دانشجویان دانشگاه عالی اقتصاد که در 20 مارس 2019 برگزار شد، به تصویب رسید. سپس در 24 ژانویه 2020 توسط شورای علمی دانشگاه عالی اقتصاد تایید شد.
طرحی برای توسعه مراکز آموزش عالی
به گزارش universityworldnews، دولت روسیه به‌تازگی یک طرح حمایتی دولتی جدید برای دانشگاه‌ها با عنوان Priority 2030 ارائه کرده است. میخائیل میشوستین، نخست‌وزیر روسیه، از این طرح به‌عنوان بزرگ‌ترین طرح حمایت از دانشگاه‌ها در تاریخ روسیه مدرن یاد کرده است. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، این طرح بیش از 100 دانشگاه را شامل می‌شود که از طریق برگزاری رقابتی بین آنها انتخاب می‌شوند. هرکدام از این دانشگاه‌ها طبق این طرح جدید دولت، تا سال 2030 سالانه 35/1 میلیون دلار دریافت خواهند کرد که حداقل کل بودجه این طرح را دربرمی‌گیرد. طبق گزارش رسیده از وزارت علوم و آموزش عالی، طرحی که دولت روسیه مدنظر دارد، نه‌تنها دانشگاه‌ها و موسسات برتر بلکه دانشگاه‌های منطقه‌ای با تخصص‌های مختلف را هم دربرمی‌گیرد. از سوی دیگر، طبق پیش‌بینی‌ها، این طرح بیش از نیمی از دانشجویان روسیه را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اگرچه طرح Priority 2030 نخستین‌بار در ماه می 2021 اعلام شد، اما بعد از بحث و گفت‌وگو، دولت معیارهای مشارکت در این برنامه را به همراه روش‌های انتخاب شرکت‌کنندگان و قوانین ارائه کمک‌های مالی دانشگاهی از منبع بودجه‌های دولتی منتشر کرد.
طرح Priority 2030، درواقع جانشین پروژه 100-5 است که برای اجرای فرمان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ماه مه 2012 راه‌اندازی شد که براساس آن، باید تا سال 2020 دست‌کم پنج دانشگاه روسی وارد لیست 100 دانشگاه برتر در رتبه‌بندی‌های جهانی شوند. هزینه کلی طرح 100-5 حدود یک‌میلیارد دلار برآورد شده است که بین 21 دانشگاه روسیه توزیع شده است. اما در پایان سال 2020، هیچ‌یک از شرکت‌کنندگان در پروژه 100-5 بین 100 دانشگاه برتر جهان در رتبه‌بندی دانشگاه‌های جهان حضور نداشته‌اند.
شرکت‌کننده‌های روسی به‌طور فعال در پروژه‌های بین‌المللی ابرعلمی در کشورهای مختلف مشارکت می‌کنند. دانشمندان روسی و تجهیزات را می‌توان در بزرگ‌ترین پروژه‌های علمی دنیا مانند CERN در سوئیس و پروژه Borexino در ایتالیا یافت. امروزه، روسیه قصد دارد امکانات تحقیقاتی درجه یک خود را توسعه دهد. حدود هشت‌میلیون‌و500 دلار به پروژه ملی «علم» اختصاص می‌یابد. به‌عنوان مثال، این بودجه به مرکز کوآنتومی اقیانوس آرام ارائه‌شده که براساس دانشگاه فدرال شرق دور (FEFU) ایجاد می‌شود. FEFU هزینه‌ای را برای ایجاد مرکز فیزیک به‌عنوان کمک‌هزینه دریافت می‌کند که در فعالیت علمی وزارت علم و آموزش محقق می‌شود. تا سال 2023، بودجه‌ای حدود 490هزار دلاری به ازای هرسال پرداخت می‌شود. علاوه‌بر متخصصان منطقه ولادیووستوک روسیه، دانشمندانی از روسیه، اروپا منطقه آسیا- اقیانوسیه برای مشارکت در این طرح دعوت خواهد شد. کارمندان این مرکز قادر خواهند بود از تجهیزات منحصربه‌فرد و محاسباتی با عملکرد بالا، یادگیری ماشینی و ابزارهای دیجیتال برای پژوهش و تحقیقات خود استفاده کنند. آنها حتی مجاز به استفاده از ابرکامپیوترهای FEFU خواهند بود. به این منظور، قدرت محاسبات آن، سه‌برابر می‌شود. تحقیقات این مرکز در دهه‌های آینده، تاثیر زیادی بر فناوری و علم کاربردی خواهد داشت که از آن جمله می‌توان به کاربردهای احتمالی در زمینه‌های مختلف ازجمله الکترونیک تراهرتز، ترانزیستورهای با سرعت بالا و محاسبات کوآنتومی مقاوم در برابر خطاها تا فناوری‌های جدید برای منابع انرژی و ذخیره‌سازی اشاره کرد.
طرح Priority 2030
انتخاب دانشگاه‌های شرکت‌کننده در این طرح جدید از سوی شورای خاص ایالتی شکل‌گرفته توسط وزارت علوم و آموزش عالی صورت می‌گیرد. متقاضیان شرکت در این طرح باید طرح‌های 10ساله ارائه دهند. به گفته دولت روسیه، هدف از این طرح‌های دانشگاهی افزایش مشارکت دانشگاه‌ها برای دستیابی به توسعه اهداف روسیه، توسعه متعادل کشور و اطمینان از در دسترس بودن آموزش عالی باکیفیت در این مناطق از کشور است. دانشگاه‌ها برای انتخاب شدن به‌منظور مشارکت در این طرح، باید چهار گروه از معیارها را داشته باشند. یکی از این معیارها این است که حداقل چهارهزار دانشجوی تمام‌وقت و حداقل مبلغی معادل 13هزار و 500 دلار بودجه داشته باشند. علاوه‌بر این، حداقل پنج‌درصد از درآمد دانشگاه‌ها از منبع تحقیق و توسعه حاصل می‌شود. دانشگاه‌هایی که دو معیار از این سه معیار را داشته باشند می‌توانند متعهد شوند که در عرض دوسال به پارامتر مفقوده دست یابند. در این میان، گزینه دیگری هم پیش‌روی دانشگاه‌ها وجود دارد که شامل دو معیار می‌شود اما به خودی خود نمی‌توانند به معیار سوم دست پیدا کنند. آنها باید برنامه‌هایی را برای سازماندهی دوباره به کمیسیون دولتی -مانند طرح‌هایی به‌منظور ادغام با دانشگاه‌های دیگر- ارائه دهند. آخرین گروه برای پنج دانشگاه فرهنگ و هنر اختصاص داده شده است، جایی که حداقل 60 درصد از دانشجویان سال اول در تخصص‌های خلاقانه ثبت‌نام کرده‌اند. طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته برای این طرح، هرکدام از دانشگاه‌هایی که در طرح Priority 2030 حضور دارند، برای فعالیت روی پروژه‌هایی شامل توسعه اقتصادی- اجتماعی این منطقه، سالانه 1.35 میلیون دلار دریافت خواهند کرد. علاوه‌بر این، دانشگاه‌ها می‌توانند برای دریافت دو نوع کمک‌هزینه ویژه، یکی برای پیشرفت پژوهش‌های علمی و ایجاد محصولات و تولیدات پرمصرف علمی، ایجاد منابع انسانی در بخش تحقیق و توسعه یا بار دیگر برای توسعه اقتصادی- اجتماعی منطقه درخواست دهند. براساس شواهد موجود، کمک‌هزینه‌ها در قالب یارانه به دانشگاه‌ها به‌صورت رقابتی برای حمایت از طرح‌های توسعه‌ای دانشگاه‌ها شامل اجرای مشترک سازمان‌های علمی ارائه می‌شود. این طرح‌ها باید با هدف آموزش پرسنل و نیروها برای مناطق دارای اولویت علمی و توسعه فناوری فدراسیون روسیه، اقتصاد و بخش‌های اجتماعی، توسعه و اجرای پژوهش‌های علمی جدید و پروژه‌های خلاقانه، اجتماعی و انسان‌دوستان و نیز معرفی فناوری‌های برتر در فضای اجتماعی و اقتصادی ارائه شوند. دولت روسیه شاخص‌های عملکردی را برای دانشگاه‌ها به‌منظور استفاده از این طرح تعیین کرده است؛ یکی تعداد افرادی که در برنامه‌های حرفه‌ای اضافی آموزش دیده‌اند و دیگری، تعداد پروژه‌های تکمیل‌شده به‌عنوان بخشی از برنامه‌های توسعه. همچنین هزینه‌های دانشگاه‌ها برای تحقیق و توسعه، میزان بودجه جذب‌شده، اثربخشی فعالیت‌های علمی، پتانسیل‌های نوآورانه و بازگشت اقتصادی به دست آمده از پژوهش‌ها، کیفیت آموزش و تاثیر بر توسعه منطقه را در نظر خواهد گرفت. سخنگوی این وزارتخانه اظهار داشت: «با کمک این طرح جدید دولت، وزارت علوم و آموزش عالی امیدوار است از دانشگاه‌های منطقه حمایت کند. پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته حکایت از آن دارد که به لطف این طرح، شکاف میان دانشگاه‌ها کاهش خواهد یافت و فرصت‌های تبدیل آنها به دانشگاه‌های جهانی ظاهر می‌شود.» نخست‌وزیر روسیه در گزارشی پیرامون ملاقات با معاونان خود در 17 مه 2021 اظهار داشت بودجه‌هایی که به طرح Priority 2030 اختصاص می‌یابد صرف پروژه‌ها و تحقیقات پیشرفته با هدف حل چالش‌های پیش‌روی مناطق فدراسیون روسیه خواهد شد. دانشگاه‌ها باید آموزش‌های معتبر و با تقاضای بالا را ارائه دهند و پایه‌های دانشی خود را توسعه دهند تا دانشمندان بتوانند ایده‌های خود را پیاده کنند. ما به یک شبکه قدرتمند از دانشگاه‌های منطقه‌ای نیاز داریم که متخصصان سطح بالا و بامهارتی را آموزش دهد.
نیم‌نگاه اقتصادی دولت در طرح Priority 2030
دولت روسیه برای شروع، بزرگ‌ترین طرح پشتیبانی و حمایت دانشگاهی را در تاریخ روسیه مدرن در دستور کار دارد. دانشگاه‌ها براساس این طرح می‌توانند با آموزش معتبر و پرتقاضا، پایگاه دانشی خود را توسعه دهند تا دانشمندان جوان بتوانند ایده‌های خود را پیاده کنند. کارشناسان روسی امیدوارند در قالب این طرح بتوان شبکه‌ای قدرتمند از دانشگاه‌های منطقه ایجاد کرد که متخصصان سطح بالا در آن آموزش ببینند. در شورایی که توسط دولت ایجاد شده، بر موفقیت دانشگاه‌ها در عملکرد آنها نظارت می‌شود و به کمک بلاعوض و سایر موضوعات مربوط به طرح رسیدگی می‌شود. برای این کار، مهم است نتایج قابل‌مشاهده‌ای ایجاد شود. به دستور رئیس‌جمهور روسیه، دولت طرح جدیدی را برای استفاده از زمین‌های کشاورزی و توسعه زمین‌ها تصویب کرده است که بحث‌هایی با نمایندگان و سناتورها در این راستا صورت گرفته است. این طرح دولتی برای مدت یک دهه طراحی شده و بیش از 13میلیون هکتار زمین را در گردش اقتصادی قرار می‌دهد. کارشناسان در نخستین مرحله، طی پنج‌سال آینده، یک پایگاه داده معتبر ایجاد خواهند کرد. این پایگاه شامل اطلاعاتی در مورد قطعات زمین در 83 منطقه روسیه است که انتظار می‌رود مورد استفاده قرار گیرند. علاوه‌بر این، متخصصان درحال جمع‌آوری داده‌ها برای سیستم اطلاعات یکنواخت در زمین‌های کشاورزی هستند. این اطلاعات مربوط به ترکیب خاک‌ها، تناوب زراعی، سیستم‌های احیای زمین و تاسیسات هیدروتکنیکی است.