مجتبی خراسانی، روزنامه‌نگار: در میانه تیرماه و در روزگاری که برخی در ایران از تفاوت طالبان امروز با طالبان پیشین سخن می‌گفتند، نشستی مجازی با حضور ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی گروهک طالبان برگزار شد. این نشست برگزار شده بود تا در آن مجاهد بتواند به سوالات کارشناسان مسائل افغانستان و شبه‌قاره هند پاسخ دهد. پس از آن در یادداشتی با عنوان «طالبان و تغییر تاکتیکی زیرکانه» که 17 تیرماه در «فرهیختگان» منتشر شد، نوشتم که «در شرایط فعلی هیچ فکت و داده‌ای وجود ندارد که اثبات کند تغییر طالبان چیزی بیش از یک تاکتیک است. طالبان روتوش‌شده امروز، همان طالبان سابق، ولی گرفتار در تنگناهای سیاسی تحمیل‌‌شده است. آنها در شرایط فعلی که قدرت را به‌طور کامل در دست ندارند، نیم‌نگاهی به بازیگران خارجی موثر در افغانستان و قدرت‌های بین‌المللی دارند و از این‌رو از تکرار رفتارهای گذشته‌شان پرهیز می‌کنند. این را که اگر امروز طالبان همچون سابق دست به جنایت نمی‌زند، نباید به‌پای تغییر بنیادین آن دانست؛ طالبان واقعی را باید پس از بازگشت به قدرت دید.»
با توجه به اهمیت این گفت‌وگو و برای شناخت طالبان، «فرهیختگان» بخش‌های مهم این گفتوگوی 45 دقیقه‌ای را منتشر می‌کند.
مجاهد در پاسخ به این سوال که آیا طالبان از 20 سال پیش تغییر کرده است و این تغییر در چه حوزه‌هایی رخ‌داده، گفت: «طبعا هر جریانی که در حالت ابتدا باشد، یک‌قسم و یک‌جور است و تجارب کمی دارد ولی درطول زمان بسیار پیشرفت می‌کند و پختگی به میان می‌آورد که تغییر مثبت است.» او گفت که «طالبان هم از لحاظ تجربه و فراگیری امکانات و تماس با کشورها و فعالیت بیشتر سیاسی، تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای داشته است.» سخنگوی طالبان در پاسخ به این سوال که این تغییرات مورد اشاره چه چیزهایی بوده است، اشاره‌ای به اصلاح ایدئولوژی افراطی و دیدگاه‌های تندروانه این گروهک نکرد و به‌جای آن تلاش کرد جنایات طالبان درطول زمان را به ناپختگی‌شان پیوند بزند. او گفت: «در ابتدا که امارت اسلامی به میان آمد و طالبان ظهور کردند، همه افراد ما در سنین 30 تا 40 بودند ولی اکنون که 20 سال را پشت سر گذاشته‌ایم، مسئولان ما سنین بالایی دارند و طبعا تجارت بسیاری کسب کردند. در این سال‌ها بسیار قربانی داده و بسیار درس‌ها فراگرفته شد. در عرصه سیاسی با کشورهای زیادی تماس گرفتیم و با کشورهای زیادی دیدوبازدید کرده‌ایم و روابط خود را حسنه ساخته‌ایم. یکی از این کشورها جمهوری اسلامی ایران است. ما باهم رابطه خوبی داریم. آن‌وقت‌ها سوءظن‌هایی وجود داشت و ما نتوانسته بودیم دوستان ایرانی خود را توجیه کنیم که مثل برادر به ما اعتماد کنند، حال این پیشرفت صورت گرفته. در قضایای دیگر هم پختگی زیادی صورت گرفته است.» به‌واسطه تجاوز نظامی آمریکا و متحدانش به افغانستان، طالبان این درک را پیدا کرد که نمی‌تواند هر آنچه را که می‌خواهد در افغانستان انجام دهد اما سران طالبان با توجه به همکاری آمریکا، به‌خوبی می‌دانند برای اجرای آنچه فکر می‌کنند، نیاز به زمان است. این روزها برخی اکانت‌های مشکوک از رفتار بشردوستانه طالبان در مواجهه با عزاداری‌ها در این کشور می‌گویند اما هیچ‌کس نمی‌تواند تضمین فردایی را بدهد که طالبان قدرت را در افغانستان به دست گیرند.
سوال دیگری که مجاهد به آن پاسخ داد، درباره بندهای محرمانه توافق با آمریکا بود. او گفت که «به‌صراحت به جهان می‌گوییم ما با آمریکایی‌ها قرارداد با بند سری نداریم. یک چیزی هست به نام قرض‌العمل عملی ساختن توافقنامه. توافقنامه ما 4 یا 5 بند واضح دارد؛ یکی اینکه از خاک افغانستان ضرری متوجه آمریکا و متحدانش نشود. دوم تمام آمریکایی‌ها تا ماه می افغانستان را ترک کنند. سوم گفتوگوی بین افغانی شکل بگیرد و چهارم آتش‌بس موضوع قابل‌بحث در گفت‌وگوهاست. این 4 اصل است. مثلا گفته شده بود چندمتر از آمریکایی‌ها دور باشیم؛ آنها چقدر مسئولیت دارند اگر ضرورت پیش آمد. درمورد کاهش حملات باید کدام پروسه‌ها را پیش ببریم و برخی جزئیات دیگر. چیزی وجود ندارد که به زیان افغانستان یا کشور دیگری باشد. ما خواهان توافق سری با آمریکا نبودیم و نیستیم.»
او درباره اینکه آیا پس از خروج آمریکا، نهادهای آمریکایی غیرنظامی در افغانستان باقی می‌مانند، گفت: «نه، در توافق آمده که فقط آنها یک سفارت دارند آن هم به‌خاطر اینکه پایگاه دیپلماتیک است. ما به هیچ‌نهاد دیگر آمریکایی اجازه ماندن نمی‌دهیم. حضور موسسات بین‌المللی برای همکاری خیریه جداست، یعنی حضور غیردیپلماتیک آمریکا در افغانستان ممنوع است و یگانه چیزی که با ما در تماس است از طریق سفارت است. ما می‌خواهیم وضعیت نرمال شود، دشمنی با آمریکا را هم نمی‌خواهیم. کشور ما نیاز به آبادی دارد و در درازمدت اگر آمریکا بخواهد تجارت کند، باز می‌توانیم براساس منافع کشور اقدام کنیم. هنوز چیزی نهایی نشده و اقدامی صورت نگرفته است.»
سخنگوی طالبان درباره اینکه آیا آنان حاضرند برنامه عملی ارائه بدهند که دیگران را سرکوب نکنند و در قدرت سیاسی و نظامی مشارکت داشته باشند، گفت: «چیزی که مهم است حکومت اسلامی واقعی است و تمام افغان‌ها در آن باشند. مهم نیست چه کسی به کدام مذهب و قوم تعلق دارد. ما می‌خواهیم همه شهروندان در قدرت سهیم باشند و به نظام خود اطمینان داشته باشند. ساختار نظام وسیع است. یک مرکزیت هست که شوراست و این شورا متشکل از افغان و اقلیت‌ها باشد و حقوق آنها هم تضمین‌شده باشد. این بستگی به نظامی دارد که درباره آن مشترکا تصمیم گرفته می‌شود. ما نمی‌خواهیم دیدگاه خود را تحمیل کنیم. فعلا می‌خواهیم نظام ساخته شود و نظام درباره حقوق شهروندان تصمیم بگیرد.»
مجاهد درباره منابع مالی این گروهک نیز اظهار داشت: «منابع قوی نداریم. در مملکت مردم و سرمایه‌داران با ما همکاری می‌کنند. ما از لحاظ مالی متوسط پیش می‌رویم و امکانات زیادی نداریم. از بعضی از گمرکات درآمد کسب می‌کنیم. ما منابع مالی خارجی نداریم. آمریکا بر کشورهای خلیج بسیار مسلط است و آنها را زیر مراقبت دارد. آنها نمی‌توانستند و آماده این کار هم نبودند ولی چیزی هست که بعضی از مسافران ما که در کشورهای عربی هستند یا افغان‌های آنجا به‌گونه شخصی با ما همکاری داشته‌اند، ولی کشوری به ما کمک مالی نکرده است.»
او درباره اختلاف بین دفتر سیاسی و فرماندهان نظامی میدانی و اینکه اگر طالبان حکومت را به‌دست بگیرد، شاهد اعمال سلیقه شخصی خواهیم بود یا خیر، گفت: «در امارات سلامی اطاعت از امیر وقت مهم است و از این لحاظ مطمئن هستیم که بخش سیاسی و نظامی از امیر اطاعت می‌کند، یعنی خودسری‌هایی وجود ندارد که بتواند چنین کند. در 20 سال قبل این‌طور نبوده و بعدا هم نیست. ما اصولی قوی داشتیم که افراد را یکدست و یکپارچه داشته باشیم و موفق هم شده‌ایم. ما از این مطمئن هستیم.»
سخنگوی طالبان در پاسخ به اینکه آیا ساختاری دارید که چنین مواردی را بررسی کنید، گفت: «بله، امارات تشکیلات استخباراتی دارد. تشکیلات رهبری و شورایی است که تصمیم می‌گیرد. از آنها برای حفظ وحدت سازمان استفاده می‌شود.»
مجاهد درباره اینکه آیا با کشورهای دیگر همکاری امنیتی، چه آموزشی چه حضور نظامی همچون حضور نظامی ترکیه در فرودگاه کابل خواهید داشت، تصریح کرد: «سیاست طالبان براساس خواست مردم افغانستان طرح‌ریزی‌شده است. مردم با حضور نیروهای بیگانه مخالفند. این حق آنهاست که کشور خودشان را اداره کنند و کنترل خاک‌شان اعم از فرودگاه و جاهای دیگر را در دست داشته باشند. کشورهای دیگر حق ندارند جایی را حفاظت کنند. اگر نظام ساخته شد و افغان‌ها جمع شدند، به همکاری‌های مختلف کشورها نیاز داریم، چون باید از تجارت آنها استفاده شود. این همکاری باید با احترام اصل عدم مداخله در امور همدیگر و به‌رسمیت شناخته شدن استقلال ما باشد.»
او درمورد موضع طالبان درباره توافق آب بین ایران و افغانستان که 50 سال پیش منعقد شده، گفت: «قراردادها بین مملکت‌ها براساس منافع کشورها تهیه و تعدیل می‌شود. این یک اصل است که بین دو کشور انجام شده و ما در آن حالتی نیستیم که بررسی کنیم چطور است و چطور پیش می‌رود، ولی اگر زمانی نظامی واحد ساخته شد و مردم تصمیم خود را گرفتند، شاید از طریق گفتوگوی مناسب و دوستانه که باعث تنش نشود، بتوان پیش رفت.»
مجاهد درباره ساختار امارت اسلامی و اینکه اگر بر کل افغانستان حاکم شوید، این ساختار تغییر می‌کند، اظهار داشت: «ساختار فعلی براساس ضرورت و براساس حالت جهادی و نیازمندی‌هایش بوده است. این حالت تغییر خواهد کرد. وقتی به تمام کشور می‌رسیم باید یک نظام با تمام اجزایش تشکیل شود. در ساختار فعلی رهبری و شورای رهبری وجود دارد. دادگاه عالی و کمیسیون‌های مختلف در عرصه‌های مختلف مثل کمیسیون نظامی، صحت، فرهنگی و... داریم. حدود 19 کمیسیون داریم. برخی ادارات هم وجود دارند مثل ادارات مالی. باز در ولایت تشکیلات ولایتی است و آنجا کمیسیون ساخته شده است. اینها موقتی است تا به یک نظام واحد قابل توافق همه افغان‌ها برسیم.»
مجاهد درباره ویژگی‌های حکومت اسلامی مدنظر طالبان گفت: «نظام مملکت براساس ضرورت‌های و نیازمندی‌های کشور ساخته می‌شود. ما می‌خواهیم نظام واحد و فراگیر داشته باشیم که بر تمام مملکت تسلط داشته باشد. خاک ما باید از تجزیه و اختلافات مصون باشد و ملت واحد شود. در کشور عدالت اسلامی گسترده شده و براساس رهنمودهای فقه اسلامی نظامی ساخته شود که مردم مطمئن زندگی کنند. زن و مال مردم در امان باشد. عزت و کرامت مردم در امان باشد. این برنامه‌های عمده ماست. تعامل ما با مملکت‌های دیگر براساس منافع و برادری باشد. با کشورهای همسایه روابط بسیار نزدیک و قابل‌اعتماد باشد و کشورهای غیراسلامی با ما همکار باشند. این سیاست خارجی ماست.»