علی پاشایی‌بیدار، فعال دانشجویی دانشگاه تهران: هنگامی که موضوع سخن مسائل کلان‌شهر تهران باشد، همه‌چیز در مقیاس بزرگ است، از اعداد و ارقام گرفته تا فرصت‌ها و مشکلات. البته این امر طبیعی است؛ چراکه سخن پیرامون چهاردهمین کلان‌شهر پرجمعیت دنیا و پرجمعیت‌ترین و وسیع‌ترین کلان‌شهر کشور(با جمعیت 9.4 میلیون نفر و مساحت 730 میلیون مترمربع با لحاظ حریم تا سال 1398) و قطب سیاسی، اقتصادی و علمی ایران است، در نتیجه با توجه به گستردگی وسعت، بالا بودن حجم جمعیت و جایگاه این کلان‌شهر در کشور، مشکلات موجود در آن نیز از جنس ابرمشکلات است. یکی از این مشکلات مهم، دغدغه کم‌آبی در شرایط فعلی و آینده این کلان‌شهر است. درواقع زمانی به درک درستی از این معضل در تهران می‌رسیم که نکاتی مانند قرارگیری این کلان‌شهر در اقلیمی خشک و نیمه‌خشک و دریافت سالانه به‌طور میانگین 300 تا 350 میلی‌متر بارش با درنظرگیری این نکته که آمار دریافت بارش در مناطق مختلف تهران دارای نوسان بوده است به‌طوری که در شمال شهر، بارش دریافتی حدود 500 میلی‌متر و در جنوب آن حدود 200 میلی‌متر است، روند تغییرات اقلیمی در جهان و در نتیجه در این کلان‌شهر ، پیش‌بینی پژوهشکده مرکز آمار ایران از افزایش جمعیت 1.5میلیون نفری در استان تهران تا سال 1415 که بخشی از این افزایش جمعیت در کلان‌شهر تهران اتفاق خواهد افتاد، افت سطح آبخوان این کلان‌شهر در سالیان گذشته و... را درنظر داشته باشیم. نگارنده با توجه به نکات مذکور به بیان راهکارهایی برای صرفه‌جویی در مصرف آب در یکی از مهم‌ترین بخش‌های مصرف‌کننده آب در این کلان‌شهر، یعنی فضای سبز، متناسب با اهمیت حفظ و گسترش این زیرساخت سبز، می‌پردازد. البته در ابتدا لازم است به این سوال پاسخ داد که چرا کاهش مصرف آب در حوزه فضای سبز در تهران اهمیت دارد؟ در پاسخ به این سوال، آمارها و مطالبی در زمینه فضای سبز این کلان‌شهر بیان می‌شود. بنا به آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان بوستان‌ها و فضای سبز تهران تا سال 1398، این کلان‌شهر دارای 2277 بوستان، حدود 142 میلیون مترمربع فضای سبز درون‌شهری، حدود 428.5 میلیون مترمربع فضای سبز پیراشهری(کمربند سبز) و درمجموع حدود 570.5 میلیون مترمربع فضای سبز درون و برون‌شهری است که رتبه نخست را از نظر تعداد بوستان و مساحت فضای سبز در میان کلان‌شهرهای کشور را داراست. همچنین با توجه به مصوبه کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی در استان تهران که طی آن از سال 1400 تا 1405 باید حدود 424 میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی شود و حدود 160 میلیون مترمکعب آب مصرفی، با آب پساب جایگزین گردد که سهم فضای سبز از این صرفه‌جویی، 33.1میلیون مترمکعب و استفاده از 54 میلیون مترمکعب آب حاصل از پساب است، بنابراین با توجه به این آمارها و مصوبه، نقش و جایگاه فضای سبز در تهران و در نتیجه در مصرف آب این کلان‌شهر ، مشهود است. در ادامه به بیان راهکارهای کاهش مصرف آب در حوزه فضای سبز تهران، خطاب به مدیریت جدید شهری پرداخته می‌شود.
1- تقویت پژوهش‌های کاربردی و اقدام در زمینه معین کردن گیاهانی که دارای مشخصاتی نظیر سازگاری با کم‌آبی، پایداری در برابر آلودگی‌های محیطی و جاذب بودن در برابر آنها، تطابق‌پذیری با اقلیم و خاک موجود در تهران و زیبایی ظاهری باشند. این پژوهش‌ها باید با در نظرگیری دو ویژگی دقت علمی و سرعت انجام گیرند. البته در این مورد پژوهش‌هایی نیز انجام شده و گیاهانی معرفی شده‌اند اما هنوز توجه به انجام پژوهش‌های جامع‌تر ضروری به نظر می‌رسد. در این زمینه بیان نکته‌ای در خور اندیشه است، اینکه برای تغییر الگوی کشت در ایستگاه تحقیقات فضای سبز تهران در سال 1399، حدود یک میلیارد تومان بودجه درنظر گرفته شود که با توجه به گستردگی فعالیتی که باید صورت پذیرد، مبلغی اندک است.
2- باید در زمان مشخصی اقدام به حذف تدریجی گونه‌های گیاهی با نیاز آبی بالا و جایگزینی با گونه‌های سازگار با کم‌آبی کرد و همچنین در کلیه بوستان‌های درحال احداث از گونه‌های کم‌آبخواه استفاده کرد.
3- در باب گیاه چمن، با درنظرگیری همزمان دغدغه کم‌آبی و نقش مهم این گیاه در فضای سبز شهری، باید به حذف تدریجی گونه‌هایی با نیاز آبی بالا و جایگزینی با گونه‌های کم‌آبخواه و همچنین استفاده از سایر گیاهان پوششی کم‌نیاز به آب در فضاهایی که حضور چمن الزامی نیست، اقدام کرد. به‌عنوان نمونه، شهرداری کلان‌شهر اصفهان با اجرای این برنامه از سال 1396 تا 1399، توانست حدود 1.5 میلیون مترمکعب از آب مصرفی این گیاه را کاهش دهد.
4- افزایش استفاده از سیستم‌های آبیاری مکانیزه، با توجه به اینکه تا سال 1398 در فضای سبز تهران، حدود 83 میلیون مترمربع به این نوع سیستم مجهز بوده‌اند، باید این مقدار افزایش یابد، هوشمندسازی تدریجی سیستم‌های آبیاری فضای سبز و پژوهش پیرامون استفاده از سامانه‌های اینترنت اشیا(IOT) در جهت ایجاد مانیتورینگ برای کنترل، پایش و مدیریت آبیاری در این حوزه.
5- برآورد میزان آبیاری لازم برای کلیه بوستان‌ها، ذکر این برآورد در قرارداد با پیمانکار و جریمه وی درصورت احراز هدر رفت در مصرف آب، بدون وجود دلیل علمی.
6- پژوهش و اقدام درباره استفاده از مالچ‌ها برای ذخیره‌سازی آب در خاک و اقدام پیرامون استفاده از آب‌های نامتعارف نظیر پساب برای آبیاری فضای سبز.
7- نفوذپذیرسازی سطوح و کفپوش‌ها در فضای سبز با هدف تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی به‌خصوص در مناطق با احتمال بالای تشکیل سیلاب و توجه به ساخت باغ باران.
8- ایجاد معاونت اجتماعی در سازمان بوستان‌ها، با هدف افزایش تدریجی آمادگی و آگاهی مردم درباره علل تغییرات در فضای سبز؛ چراکه مردم به فضای سبز موجود عادت کرده‌اند و انجام تغییرات ناگهانی و گسترده در آن، می‌تواند باعث دلزدگی مردم از فضای سبز شود.
در پایان باید به این نکته اشاره داشت که تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی فضای سبز برای جامعه و نقش آن در نیلِ به توسعه پایدار بر کسی پوشیده نیست و به همین منظور باید نسبت به حفظ و گسترش آن اهتمام جدی داشت اما در عین حال با توجه به دغدغه کم‌آبی، لازم است مدیریت جدید شهری اقدام به تهیه نقشه جامع سازگاری با کم آبی متناسب با وظایف و اختیارات شهرداری در تهران کند که قطعا بخشی از این اقدامات در زمینه صرفه‌جویی و مصرف بهینه آب در فضای سبز باید در یک زمانبندی مشخص صورت گیرد.