مهراد کوکبی، روزنامه‌نگار: اسفند سال‌گذشته بود که داوطلبان تحصیل در دوره دکتری تخصصی در ماراتن کنکور شرکت کردند. براساس آمار اعلام‌شده از سوی سازمان سنجش ۱۸۵ هزار و ۶۹ نفر در این دوره از آزمون ثبت‌نام کرده بودند که از این تعداد ۱۴۶هزار نفر در جلسه آزمون شرکت کردند. پایان فروردین‌ماه نتایج کنکور اعلام شد و ۱۳۶ هزار و ۶۶۵ نفر مجاز به انتخاب رشته شدند، هرچند تنها ۹۵ هزار و ۶۳ نفر نسبت به انتخاب رشته اقدام کرده‌اند.
دانشگاه آزاد اسلامی در این دوره از آزمون دکتری ۱۱هزار و ۵۳۸ نفر ظرفیت دارد که سه‌برابر آن برای حضور در مرحله دوم یعنی مصاحبه دعوت می‌شوند؛ مصاحبه‌هایی که دانشگاه آزاد اسلامی برای جلوگیری از ناترازی علمی و همچنین رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی وزارت بهداشت، به‌صورت غیرحضوری برگزاری می‌شود.
دانشگاه آزاد اسلامی قرار دادن سه‌مرکز بزرگ دانشگاهی در استان تهران به‌عنوان مراکز پایلوت از اساتید دعوت کرده تا به‌صورت حضوری و با رعایت مسائل بهداشتی در دانشگاه حضور بیابند و از داوطلبان دکتری به‌صورت برخط و غیرحضوری مصاحبه تخصصی و علمی انجام دهند؛ اتفاقی که کمک می‌کند عدالت به شکل بهتری در میان داوطلبان رعایت شود. سال گذشته حدود ۲۵هزار مصاحبه ظرف دوهفته در این سامانه انجام شد و امسال مانند سال گذشته اتاق‌های مجازی مجزا برای هر گروه آزمایشی درنظر گرفته شده و با توجه به تاریخ اعلامی، گروه‌ها مستقرشده و مصاحبه‌ها انجام خواهد شد.
براساس اعلام رئیس مرکز سنجش، پذیرش و امور فارغ‌التحصیلان دانشگاه آزاد اسلامی حدنصاب نمره در رشته گرایش‌های مختلف متفاوت است، البته با توجه به اینکه انتخاب رشته و ثبت‌نام در آزمون مصاحبه دکتری به‌صورت متمرکز در مرکز سنجش، پذیرش و امور فارغ‌التحصیلی انجام می‌شود، لزومی به اخذ نمره تراز و حد نصاب از واحدها و اعلام به سازمان سنجش نیست و این کار توسط مرکز سنجش دانشگاه مبتنی‌بر ظرفیت‌ها انجام خواهد شد.
محمد سپهری، معاون آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران با بررسی روند مصاحبه دکتری گفت: «مصاحبه دکتری دانشگاه آزاد اسلامی از 30 خرداد در دو سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم، تحقیقات و تهران مرکزی آغاز شده و تا 21 تیرماه نیز ادامه خواهد داشت. در برنامه‌ریزی صورت‌گرفته از طرف مرکز سنجش دانشگاه آزاد اسلامی 12 روز ویژه داوطلبان عادی و 3 روز هم مختص متاخرین درنظر گرفته شده است.»
وی ادامه داد: «طبق برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته، روزانه بیش از 1400 نفر از داوطلبان فقط در واحد تهران مرکزی مصاحبه خواهند داشت. البته مصاحبه‌های امسال همانند سال گذشته به صورت نیمه‌حضوری خواهد بود؛ نیمه‌حضوری به این معنی که اساتید در سایت سوهانک دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز حضور می‌یابند و داوطلبان مصاحبه دکتری به صورت آنلاین از طریق سامانه مشخص شده توسط مرکز سنجش دانشگاه به صورت صوتی و تصویری مورد مصاحبه قرار می‌گیرند.»
روزانه بیش از 200 نفر از اعضای هیات‌علمی با دانشجویان مصاحبه می‌کنند
معاون آموزش دانشگاه آزاد اسلامی استان تهران افزود: «تعداد اعضای اساتید مصاحبه‌کننده بسته به گروه و رشته از بین 3 الی 5 متفاوت است. در مصاحبه ابتدا مدارک علمی و پژوهشی که داوطلب قبلا در سامانه بارگذاری کرده را بررسی می‌کنند و سوالات مربوط به داوطلب را می‌پرسند؛ در انتها و بعد از مصاحبه نیز اساتید نمرات مصاحبه‌شونده را بررسی و ثبت می‌کنند. امسال با توجه به تعداد داوطلبان فقط در سایت سوهانک، 54 گروه از اعضای هیات‌علمی دانشگاه مشغول داوری مصاحبه‌های دوره دکتری هستند و به‌طور تقریبی، روزانه بیش از 200 نفر از اعضای هیات‌علمی در دانشگاه مصاحبه‌ها را انجام می‌دهند البته برخی از اساتید با توجه به تعداد داوطلبان ممکن است یک یا چند روز مشغول داوری مصاحبه داوطلبان دکتری باشند. در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی امسال مصاحبه 30 رشته گرایش برگزار می‌شود که البته عمده این رشته‌ها، رشته‌های علوم‌انسانی هستند.» سپهری درخصوص نحوه هماهنگی مصاحبه مجدد داوطلبان متاخر در مصاحبه دکتری، گفت: «طبق سنوات گذشته ما اسامی داوطلبان غایب را به مرکز سنجش و آموزش دانشگاه آزاد اسلامی اعلام می‌کنیم و این مرکز بعد از پیگیری، داوطلبان متاخر را به ما معرفی می‌کند. درواقع مرکز سنجش در سایت خود فرصتی را برای متاخرین درنظر می‌گیرد و داوطلبان با مراجعه به این سامانه مجددا نوبت مصاحبه دریافت می‌کنند.»
کیفیت برگزاری جلسات مصاحبه چگونه است؟
وی با اشاره به جزئیات روند مصاحبه داوطلبان دکتری افزود: «کیفیت مصاحبه دکتری به این صورت است که یکی از اساتید مصاحبه‌کننده در هر گروه، به‌عنوان مدیر جلسه، مدیریت ارتباط با داوطلبان را برعهده دارد و سامانه را راه‌اندازی می‌کند تا مابقی اساتید سوالات‌شان را از داوطلب داشته باشند؛ درواقع نیازی نیست داوطلب برای ارتباط با اساتید اقدامی انجام دهد بلکه این هیات مصاحبه‌کننده هستند که از طریقه سامانه با داوطلب تماس می‌گیرند. البته مدتی قبل از اینکه داوطلب به مصاحبه وارد شود از طریق تماس یا پیامک مطلع خواهد شد تا بتواند خود را آماده کند و به محض ایجاد ارتباط داوطلب به راحتی وارد مصاحبه شود و به سوالات اساتید پاسخ دهد.»
نمره مصاحبه: فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به انضمام تسلط
سپهری درخصوص آیتم‌های مورد پرسش در مصاحبه دکتری گفت: «کسانی که مورد مصاحبه قرار می‌گیرند، دو گروه هستند؛ یک گروه افرادی هستند که از طریق کنکوری که سازمان سنجش پیش‌تر برگزار کرده، پذیرفته می‌شوند و گروه دیگر افرادی هستند که براساس معیارها و ملاک‌های استعدادهای درخشان انتخاب می‌شوند؛ عمده سوالات مصاحبه دکتری مربوط به دروس تخصصی رشته و گرایشی است که انتخاب کرده‌اند و از دروسی که در کارشناسی‌ارشد گذرانده‌اند سوال می‌شود. البته برخی موارد مثل پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد یا مواردی که در حوزه‌های تحقیقاتی و پژوهشی انجام دادند نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. همچنین برخی داوطلبان در طول دوران تحصیل خود مقالات یا کتاب‌هایی چاپ کردند که این نیز برای هیات مصاحبه‌کننده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما درمجموع نمره مصاحبه داوطلبان، میانگینی از فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی به انضمام تسلط داوطلب بر سوالاتی که مطرح می‌شود و توانایی اقناع‌سازی گروه مصاحبه آنها خواهد بود.»
معاون آموزش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز با تاکید بر اهمیت تسلط روحی و عدم استرس در زمان مصاحبه گفت: «داوطلبان مصاحبه دکتری باید یک‌سری از شرایط عمومی مصاحبه را برای خودشان فراهم کنند. به‌طور مثال داوطلبان باید از قبل خود را آماده کرده باشند و از نظر روانی، استرس نداشته باشند. ضمن اینکه نباید مصاحبه را چندان کار سختی بدانند، مصاحبه چندان فرآیند سخت و پیچیده‌ای نیست. درواقع در مصاحبه تنها کافی است همان گفت‌وگوهایی که در دوره کارشناسی و کارشناسی‌ارشد با اساتیدشان انجام داده‌اند را به یاد بیاورند و فقط با این تفاوت که کسانی که مصاحبه می‌کنند اساتیدشان نیستند اما به هرحال چندان تفاوتی هم ندارد.»
سوالات زبان تخصصی هر رشته بخشی از فرآیند مصاحبه است
او افزود: «در مصاحبه دکتری تلاش بر این است که توانایی علمی افراد مورد بررسی قرار بگیرد و برخی مسائل ازجمله دانشگاه‌های محل تحصیل، جنسیت، سن و... خیلی مورد توجه قرار ندارد و فقط آنچه سنجیده می‌شود توانایی‌های علمی داوطلبان برای گذراندن دوره دکتری است. ضمن اینکه یکی از مسائلی که داوطلبان با توجه به آنلاین شدن مصاحبه‌ها در این دوره باید به آن توجه کنند، بحث اینترنت است. توصیه ما این است که داوطلبان حتما از لپ‌تاپ مجهز به وبکم استفاده کنند چراکه با تلفن همراه یا تبلت شاید نتوانند به خوبی در مصاحبه حاضر شوند؛ چراکه اساتید باید بتوانند چهره داوطلبان را ببینند و با داوطلبان ارتباط پیدا کنند. ضمن اینکه قطع و وصل شدن اینترنت ممکن است روی تسلط داوطلب تاثیر‌گذار شود و این به نفع داوطلب نخواهد بود. از طرفی هم داوطلبان می‌توانند از هر مکانی در مصاحبه حضور داشته باشند اما توصیه ما این است که یک مکان آرام و مناسب را انتخاب کنند تا بتوانند با تمرکز بهتری در مصاحبه شرکت کنند.»
وی درخصوص سوالات زبان خارجی در مصاحبه‌های دکتری گفت: «زبان و زبان تخصصی هر رشته بخشی از فرآیند مصاحبه هستند؛ درواقع یک زبان انگلیسی برای عموم رشته‌ها وجود دارد اما برخی رشته‌ها مثل رشته‌های فقه، تاریخ اسلامی و برخی دیگر از رشته‌ها زبان عربی، زبان تخصصی رشته محسوب می‌شود؛ البته برخی رشته‌ها ازجمله رشته زبان و ادبیات فرانسه، آلمان و... زبان تخصصی خاص خود را دارند؛ چراکه منابع و کتاب‌هایی که برای مطالعه باید بخوانند به زبان‌های غیر از انگلیسی است. بنابراین در مصاحبه درخصوص زبان تخصصی رشته‌شان نیز سوال می‌شود.»
داوطلبان روی پایان‌نامه ارشد مسلط باشند
این عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه افزود: «به‌طور طبیعی داوطلبان باید علاوه‌بر تسلط روی پایان‌نامه، روی دروس دوره‌های کارشناسی‌ارشدشان نیز مسلط باشند؛ چراکه بخشی از مصاحبه دکتری به سوالات دروس تخصصی رشته‌شان مرتبط خواهد بود البته با توجه به اینکه برخی از داوطلبان ممکن است مدت زمان زیادی از دوره کارشناسی و کارشناسی‌ارشدشان گذشته باشد، توقع تسلط بسیار زیاد وجود ندارد اما به هر حال بخشی از سوالات مربوط به دروس تخصصی است و داوطلبان برای پاسخ‌دهی باید به سرفصل دروس آشنایی داشته باشند تا بتوانند از عهده سوالات پرسیده شده بربیایند.» وی درخصوص نحوه ورود داوطلبان به سامانه مصاحبه دوره دکتری گفت: «داوطلبان برای ورود به مصاحبه اصلا نگران نباشند، قبل از مصاحبه از طرف دانشگاه پیش از شروع فرآیند مصاحبه با آنها تماس گرفته خواهد شد و برای اتصال به سامانه توضیحاتی ارائه خواهد شد.»