سینا مهدوی، روزنامه نگار: فروش سوال و تقلب در امتحانات به‌ویژه آزمون‌های سراسری یک واقعیت است که همواره مدعیانی دارد. آزمون سراسری پذیرش دستیار تخصصی پزشکی که سالانه برای پذیرش دانشجو در دوره رزیدنتی برگزار می‌شود هم از این مشکلات کم ندارد.
علیرضا زاکانی، کاندیدای سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری در نشست خبری خود می‌گوید: «در مجلس هفتم از آزمون دستیاری پزشکی هم تحقیق و تفحص کردیم، پزشکیان آن زمان وزیر بهداشت بود، در آن دوران از سال ۷7 تا 82 سوالات آزمون دستیاری فروش می‌رفت، اما وزیر وقت زیربار نمی‌رفت.» اشاره زاکانی که چندین پرونده تحقیق و تفحص را در مجالس هفتم، هشتم و نهم به سرانجام رساند دلیلی شد تا به بررسی تخلف و تقلب و حتی سوال‌فروشی‌های آزمون دستیاری بپردازیم. چهل‌وهشتمین آزمون رزیدنتی بنابر اطلاعیه‌های سنجش پزشکی هشتم تیرماه 1400 یعنی یک روز پیش از آغاز کنکور‌های سراسری و در حداقل فاصله پس از انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار می‌شود. آزمون دستیاری درحالی قرار است برخلاف عرف همیشگی سه‌شنبه برگزار شود که پیش از این طی سال‌های اخیر این امتحان سرنوشت‌ساز عمدتا پنجشنبه‌ها برگزار می‌شد. سازمان سنجش پزشکی طی روزهای اخیر با صدور اطلاعیه‌ای که علت آن را رعایت نکات بهداشتی و ایجاد تسهیلات بیشتر برای داوطلبان ذکر کرده، تغییر حوزه‌های انتخابی آزمون را برای داوطلبان ممکن اعلام کرده است. ابهام‌ها و سوالات درخصوص نحوه برگزاری این آزمون و نمونه‌های تخلف و تقلب شائبه تکرار این مورد را در ذهن شرکت‌کنندگان در آزمون تشدید می‌کند. در روند برگزاری چهل‌وهشتمین دوره آزمون دستیاری سازمان سنجش پزشکی و معاونت آموزشی وزارت بهداشت تا قبل از ورود دستگاه‌های نظارتی و رای دیوان عدالت اداری و فشار رسانه‌ای به اجرای قوانین مصوب وزارت متبوعه خود درباره زمان برگزاری آزمون تمکین نمی‌کردند. وجود نمرات شبیه هم و رتبه‌های عجیب از افراد شناخته‌شده همواره شک و ظن داوطلبان دستیاری را درخصوص بروز تخلف در آزمون تشدید می‌کند. نمونه سال 88 و فروش و تقلب و ابطال آزمون به خوبی نشان می‌دهد هیچ اتفاقی غیرممکن نیست. آزمون پذیرش دستیار تخصصی به بازی مافیا شبیه شده است. جمع کوچکی می‌خواهند جان شهروندان را بگیرند و سلامت شهر در خطر است.

  خریدوفروش موبایلی!

شائبه‌ها و تحصن‌های اعتراضی درخصوص خرید و فروش سوالات آزمون دستیاری در آزمون سال 82 به اوج خود رسید. همزمان روی کار آمدن مجلس هفتم دلیلی شد تا پیگیری تخلفات جدی‌تر انجام شود. گرچه برچسب رفتار سیاسی به فعالیت نمایندگان پیگیر زده می‌شد ولی بالاخره در خرداد 83 پرونده بررسی و پیگیری آزمون دستیاری کلید خورد. 14 نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی درخصوص تخلف در امتحان ورودی سی‌ویکمین دوره دستیاری تخصصی پزشکی سوالی را از وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مطرح کردند. پس از حضور وزیر وقت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی یعنی مسعود پزشکیان در مجلس و قانع‌نشدن نمایندگان، مجلس کمیته‌ای را برای بررسی هرچه بیشتر این آزمون به راه انداخت. بنابر آنچه در گزارش کمیته تحقیق و تفحص مجلس هفتم درخصوص آزمون دستیاری منتشر شده است، اطلاعاتی که دبیرخانه شورای آموزش تخصصی پزشکی دراختیار نمایندگان قرار می‌داد، دارای نواقص فراوان بود و قابل‌بهره‌برداری نبود. جالب آنکه پزشکیان و معاونانش چندین‌بار درخصوص ندادن اطلاعات کافی به کمیته پیگیری آزمون دستیاری مورد بازخواست قرار می‌گیرند و بنابر آنچه در متن گزارش نمایندگان مجلس هفتم آمده است، حتی در نمونه لوح فشرده حاوی اطلاعات آزمون که در اختیار نمایندگان مجلس قرار می‌گیرد، قسمت‌هایی از اطلاعات درخواستی سانسور می‌شود. سرانجام با اصرار ویژه نمایندگان و استنکاف مسئولان وزارت بهداشت به ارائه اطلاعات لازم جهت شفافیت آزمون دستیاری، طرح تحقیق و تفحص از آزمون دستیاری سال 82 در صحن علنی مجلس تصویب شد. تخلفات در آزمون دستیاری 82 به حدی بود که حتی تکثیر سوالات با بی‌دقتی صورت گرفته و معلوم نشد سوالات در کجا تکثیر و چاپ شدند. از سوی دیگر احتمال لورفتن سوالات از سوی طراحان وجود داشت و در قسمتی از گزارش کمیته تحقیق و تفحص آزمون دستیاری می‌آید: «احتمال لورفتن Guide Line یا چارچوب‌‌های کلی طراحی سوالات و نیز اصل بانک سوالات و سوالات نهایی آزمون از سوی بعضی طراحان سوالات وجود داشته است؛ به‌ویژه اینکه بررسی‌ها نشان داده برخی اساتید طراح سوال، طرح سوالات را به دستیاران خویش واگذار کرده و دسترسی به منابع طرح سوال و بانک سوالات را به خارج از محدوده موردنظر گسترش داده‌اند.» یا در قسمت دیگری از این گزارش درخصوص نمونه تقلب‌های صورت‌گرفته آمده است: «یکی‌دیگر از متهمان به خرید سوالات آزمون دستیاری از طریق تلفن‌همراه نیز دستگیر شد. این متهم به نام آقای «م-ر» در معیت سه نفر دیگر از شرکت‌کنندگان در آزمون دستیاری سال 82، با هماهنگی انجام‌شده با تیمی که به پاسخ‌های آزمون دسترسی داشته‌اند، با تلفن همراه در آزمون شرکت کرده و از این طریق حین برگزاری آزمون به سوالات پاسخ داده و درنهایت با رتبه نسبتا خوبی در آزمون دستیاری قبول شده‌اند.» شاید مهم‌ترین بند گزارش هیات تحقیق و تفحص مجلس هفتم درخصوص آزمون دستیاری نتیجه آن بود: «به‌هرحال تقلب در آزمون دستیاری دوره سی‌ویکم برای هیات تحقیق و تفحص محرز است، به‌خصوص اینکه برخی متهمان توسط دادگاه محکوم شدند و ضمنا معلوم شد که در سالیان قبل نیز تقلب در آزمون‌ها به عمل آمده است.» گرچه تقلب و تخلف برای مجلس و نهادهای نظارتی و قضایی معلوم شد ولی ابطلال آزمون صورت نگرفت و حتی مسعود پزشکیان چهار سال وزارت خود را بدون استیضاح به پایان رساند.

پزشکیان هیچ‌وقت زیربار نرفت!

درمقابل ادعای تقلب و تخلفات صورت‌گرفته از سوی مجلس درباره سی‌ویکمین دوره آزمون دستیاری که سال 82 برگزار شد، وزارت بهداشت وقت تمام‌قد ادعاهای مجلس هفتم را رد کرد. اردیبهشت 83 مسعود پزشکیان وزیر بهداشت وقت در مصاحبه‌ای خرید و فروش سوالات دستیاری را تکذیب می‌کند. پزشکیان اعتقاد داشت: «نباید بدون ارائه مدارک مستند از وجود تقلب یا لورفتن و فروش سوالات، در این خصوص مطلبی را عنوان کرد.» وزیر بهداشت دولت دوم اصلاحات اعتقاد داشت با جوسازی مشکلی حل نمی‌شود. پزشکیان علت تعویق زمان آزمون را در سال 82 به زلزله بم مرتبط می‌دانست. تعویق آزمون در چهل‌وهفتمین دوره آزمون دستیاری نیز تکرار شد، این تعویق ابتدا به دلیل انتخابات مجلس در اسفند 98 و سپس به دلیل کرونا انجام شد. همزمان با مقاومت پزشکیان و مسئولان وقت وزارت بهداشت در برابر ارائه اطلاعات به مجلس، داوطلبان آزمون هم اعتراض‌های گسترده‌ای داشتند. داوطلبان سی‌و‌یکمین دوره آزمون دستیاری ادعاهایی مانند لورفتن سوالات و خرید و فروش آن از سوی برخی موسسات خصوصی آموزشی و حوزه‌های امتحانی به قیمت‌های گزاف، اشتباه بودن حدود یک‌هشتم سوالات، تغییر تاریخ برگزاری آزمون به بهانه زلزله بم، چاپ نشدن نام، نام‌خانوادگی و شماره داوطلبان در برگه‌های سوالات برخلاف سال‌های گذشته، افزایش بی‌رویه و غیرمتعارف سطح متوسط نمرات و افزایش سهمیه مناطق محروم بدون اطلاع قبلی از 10درصد به 25درصد و کاهش دفترچه سوالات را ازجمله دلایل خود درخصوص تخلفات آزمون سال 82 دستیاری اعلام می‌کردند. در اوج ادعاهای تقلب و تخلف در آزمون، 20 خرداد 83 وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای، صحت برگزاری سی‌ویکمین دوره آزمون پذیرش دستیار تخصصی سال 1382 را از سوی دفتر ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایات وزارت بهداشت تایید کرد. اما روند زیربار نرفتن وزیر در برابر تخلفات تا بهمن 83 ادامه داشت تا جایی‌که پزشکیان درخصوص آزمون دستیاری سال 82 با تاکید مجدد بر صحت سی‌ویکمین دوره آزمون دستیاری و لزوم برگزاری آزمون سی‌ودوم دستیاری در اسفند 83 اعلام کرد: «نهادهای مختلفی چون سازمان بازرسی، ریاست‌جمهوری و نهادهای اطلاعاتی... درمورد آزمون سال 82 تحقیق کردند ولی هیچ سند محکمه‌پسندی درمورد تخلف در آزمون یافت و ارائه نشد.» سرانجام پزشکیان در کمتر از 20 روز مانده تا آزمون دستیاری سال 83 با حضور در جلسه‌ کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تعویق آزمون به اردیبهشت 84 موافقت کرد. البته 13 سال بعد از نپذیرفتن واقعیت از سوی پزشکیان او مجددا با طرح مسائل حاشیه‌ای واقعیت را انکار کرد. پزشکیان که در سال 96 نایب‌رئیس مجلس بود در مصاحبه‌ای ادعا کرد: «بچه‌های مردم را گرفتند و 6 ماه در انفرادی نگه داشتند بعد هم نتوانستند چیزی را ثابت کنند و آنها را آزاد کردند. نمی‌توان به خاطر چیزی که می‌خواهید پیدا کنید آدم‌ها را در زندان نگه دارید و بعد بگویید می‌خواهم تخلف‌کننده را پیدا کنم؟ من همان زمان هم گفتم موضوع به مرتضوی ارتباطی نداشت، چون از اساس سندی در ارتباط با تقلب و فروش سوالات نبود.» سال 97 زاکانی ادعاهای پزشکیان را رد کرد و از کارشکنی‌های سعید مرتضوی در روند تحقیق و تفحص‌های دستیاری و سایر موارد آموزش عالی کشور پرده برداشت.

  خانم دکتری که دستیاری را باطل کرد

سی‌وهفتمین دوره آزمون دستیاری 29 بهمن 88 برگزار شد. مرضیه وحیددستجردی اولین زنی بود که در دولت دهم به‌عنوان وزیر بهداشت معرفی شده بود و ماجرای وزارت او به‌شدت مورد چالش قرار گرفت. اما 48 ساعت بعد از برگزاری آزمون دستیاری وزارت بهداشت در اطلاعیه‌ای آزمون را باطل کرد. در متن اطلاعیه وزارت بهداشت در اسفند 88 این‌گونه اعلام شد که: «در بررسی اعتراضات و شکایات برخی داوطلبان پس از برگزاری آزمون و وارد دانستن برخی از آنها، به دستور وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سی‌وهفتمین دوره آزمون پذیرش دستیار تخصصی ابطال شد.» آزمون پنجشنبه برگزار و این ابهام ایجاد شد که این اعتراضات و شکایات چگونه به وزارت بهداشت واصل شد. سایت جهان‌نیوز نزدیک به زاکانی در سال 88 درخصوص ابطال دستیاری توسط دستجردی نوشت: «خبرهای رسیده حکایت از آن دارد که پیش از برگزاری آزمون در روز پنجشنبه بسته‌ای از این سوالات که در میان برخی دانشجویان پخش شده بود به دفتر باقر لاریجانی رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران ارسال می‌شود و وی پس از اطلاع از این موضوع آن را به وزیر بهداشت اطلاع می‌دهد.» همان زمان بعضی داوطلبان دستیاری اعتراض‌های تجمعی را برگزار کردند و ادعا داشتند چگونه پیش از انتشار کلید و پاسخ آزمون اینگونه حکم به ابطال آزمون داده می‌شود. عباسپور، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در سال 88 درخصوص چگونگی ابطال آزمون توسط وزیر بهداشت می‌گوید: «پس از برگزاری آزمون دستیاری به ما خبر داده شد سوالات آزمون به‌طور گسترده در اختیار عده‌ای از داوطلبان قرار داده شده و نهایتا داوطلبان به سوالات دسترسی داشته و این سوالات فروخته شده است. پس از اطلاع و پیگیری از مطمئن شدن و لو رفتن سوالات با وزیر بهداشت تماس گرفته و وی را در جریان قرار دادم و دکتر دستجردی قول صددرصدی داد تا به‌طور جد مساله را پیگیری خواهد کرد.»‌ اما معاون آموزشی وزارت بهداشت دستجردی توضیح دیگری درباره اطلاع از نحوه تقلب و فروختن سوالات مطرح کرد. محمدعلی محققی، معاون وقت وزارت بهداشت درخصوص لو رفتن سوالات دستیاری سال 88 می‌گوید: «صبح روز برگزاری آزمون، دوبرگه حاوی سوالات آزمون توسط عده‌ای از داوطلبان به یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی مستقر در تهران داده شد، ولی از آنجایی که قبل از ساعت اداری بود کارکنان به آن توجهی نکرده بودند و حدود ساعت 11 متوجه آن شدند و آن را در اختیار وزارت بهداشت قرار دادند.» مسعود پزشکیان که سال 88 نماینده مجلس بود یک هفته پس از ابطال آزمون درخصوص سی‌وهفتمین دوره رزیدنتی اعلام کرد: «سوالات آزمون دستیاری به دست داوطلبان افتاده بود، طبیعتا باید امتحان لغو می‌شد. ابتدا 27 فروردین 1389 تاریخ برگزاری آزمون مجدد اعلام شد ولی به دلایلی مانند تضییع نشدن حقوق داوطلبان و ممنوعیت‌های قانونی آزمون در 13 اسفند 88 مجددا برگزار شد.»

  چند می‌دی تا متخصص بشی؟

نمونه اتفاقاتی که سال 82 و 88 افتاد، بدون‌شک سلامت آزمون دستیاری که یکی از مهم‌ترین امتحان‌های عمر یک پزشک است را زیرسوال می‌برد. بازارگرمی دلالان مدعی که سوالات یا مشابه آنها را در اختیار داوطلبان قرار می‌دهند در گروه‌های مختلف دیده می‌شود. از سال 82 قیمت‌های فروش سوالات آزمون دستیاری یا شبه‌سوالات تورم عجیبی پیدا کرده است. عدد هشت میلیون و 13میلیون تومان در نمونه آزمون‌های اوایل دهه هشتاد درحال حاضر به 300 تا 400میلیون هم می‌رسد. با وجود اتفاقات تلخی که طی ما‌ه‌های اخیر برای دستیاران تخصصی کشور افتاده است چه دلیل و رغبتی برای خرید سوالات دستیاری با این قیمت‌های گزاف وجود دارد؟ واقعیت این است که پذیرش دستیاری علاوه‌بر ارتقای علمی و شاید درآمدی برای یک پزشک می‌تواند در ارتقای پذیرش مسئولیت و گرفتن صندلی‌های بالاتر اثر‌گذار باشد. نمونه نامه‌نگاری‌های پشت‌پرده درون وزارتخانه‌ای برای پذیرش دستیار تخصصی حتی در رشته‌هایی مانند پزشک خانواده می‌تواند به‌خوبی تلاش برای رسیدن به دستیاری را توجیه کند. گرچه میان هزاران داوطلب دستیاری افرادی با پشتوانه علمی بالا و درسخوان وجود دارند ولی گردنه آزمون دستیاری همان دور باطل کنکور سراسری است که گویا نمی‌خواهد یقه پزشکان حتی 40 و 30 ساله مملکت را رها کند. شاید خرید و فروش سوالات تنها چالش دستیاری نباشد. سهمیه‌های روزافزون که نفس داوطلبان را می‌گیرد در ایجاد فسادهایی مانند لو‌رفتن سوالات بی‌تاثیر نیست. تغییر روش پذیرش دستیار تخصصی از آزمونی پر از شک و شبهه که سهمیه و توصیه‌نامه و رانت هم در آن بی‌تاثیر نیست، می‌تواند حجم بالایی از فشار‌های مضاعف به کادر درمانی پزشکی کشور را کم کند. از سوی دیگر ایجاد جذابیت‌های بیشتر برای یک پزشک عمومی برای ارائه خدمت در همان سطح میل و عطش شدید برای متخصص شدن را کاهش می‌دهد. بازار فروش سوال و تقلب درواقع خروجی عطش کاذبی است که برای پزشک عمومی ایجاد شده است. سیکل معیوبی که در کنکور سراسری و سایر آزمون‌های سراسری دیده می‌شود، با این تفاوت که سهمیه و پول تنها فضای رقابت را تنگ نمی‌کند بلکه جان هزاران نفر را تهدید می‌کند. چالش آموزش پزشکی عمومی و تخصصی و آزمون‌هایی مانند دستیاری به خوبی نشان می‌دهد برای افزایش امنیت و کیفیت آن باید راه‌حل اساسی‌تری را پیگیری کرد. وزارتخانه‌ای که قرار است بار بهداشت و درمان کشور را به دوش بکشد، سال‌ها در امر آموزش و آزمون دچار اختلال است.