نرگس چهرقانی: هنگامی که نام «وزارت ارشاد» را می‌شنویم یا نگاه‌‌مان به ساختمان قدیمی چهار طبقه آن می‌افتد، شاید اولین چیزی که به ذهن متبادر شود، این باشد که این وزارتخانه با چوب‌خط‌های سنجشش همه را عاصی کرده و نمی‌گذارد مفهوم «آزادی» در مصادیق مختلفش در کشورمان محقق شود. اما همه اینها انتزاعیات ذهنی است و درحقیقت این‌گونه نیست. با نگاهی اجمالی به عملکرد وزارت ارشاد در حوزه موسیقی، به این پی خواهیم برد که این وزارتخانه با صدور مجوزهای بسیاری که مشخص نیست بر چه اساسی صادر شده، بعضا موسیقی فاخر را فدای موسیقی سخیف کرده است. باید دید علت این امر چیست و وزارت ارشاد از کثرت مجوزها و فدا کردن موسیقی فاخر چه عایدش می‌شود. و این عایدی که نصیب وزارت ارشاد می‌شود، نصیب مردم و سازندگان موسیقی هم می‌شود یا صرفا فقط دودش به چشم آنها می‌رود!؟ ارتباط شرایط کرونایی با صدور مجوزها چیست و باید دید که عایدی کدام بیشتر است.
نبض تند مجوزها
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌عنوان متولی سیاستگذاری‌های کلان حوزه موسیقی کشور دارای وظایف ستادی، هدایتی و حمایتی بوده که شاخص‌ترین آنها عبارتند از: انجام امور نظارتی بر اجرای آثار صحنه‌ای و تولیدات موسیقی برای صیانت از هویت فرهنگی ایران اسلامی و جلوگیری از انحطاط فرهنگی، تدوین مقررات مشخص و شفاف برای اجرای آثار صحنه‌ای و تولیدات موسیقایی و صدور مجوزهای موردنیاز، حمایت از گروه‌های موسیقی با استفاده از امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، تدوین سیاست‌های اجرایی و هدایتی و حمایتی برای اعتلای موسیقی ایرانی، تلاش برای پالایش ذوق زیبایی‌شناسی و سلیقه موسیقایی عامه در جهت درک و استقبال از موسیقی‌های سنتی و کلاسیک، برخورد فعال با موسیقی‌های متداول و جاری در سطح جامعه به‌گونه‌ای‌که ضمن رعایت شاخص‌های موسیقایی حداکثری از قالب‌های رایج برای ترویج ارزش‌های ایرانی و اسلامی استفاده شود.
گذشته از وظایف نام‌برده این وزارتخانه، انتظار می‌رفت که با شرایط بحرانی کشور در مقابله با ویروس کرونا، روند بررسی‌ها جدی‌تر و دقیق‌تر شود و کمی سرعت صدور مجوزها را کاهش دهد اما دو سال اخیر را درحالی به سر بردیم که حتی با وجود پرخطرترین و پرهزینه‌ترین شرایط به علت شیوع ویروس کرونا و پروتکل‌های بهداشتی آن، سال‌هایی با بیشترین تولید آثار هنری و صدور مجوز از سوی وزارت ارشاد به حساب می‌آید. در سال ۱۳۹۹، آثار تک‌آهنگی که اکثرا با موضوعات اجتماعی-فرهنگی موفق به دریافت مجوز از وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی شده‌اند، ۴۵۱۴ قطعه هستند. همچنین به ۳۷۷ آلبوم موسیقی مجوز داده شده است و ۳۵۷ اثر تصویری موسیقی(۳۵۰ نماهنگ و ۷ آلبوم تصویری) و ۸۳ کتاب گویا مجوز انتشار گرفته‌اند که از این بین اغلب آثار به موسیقی کلاسیک ایرانی تعلق دارد. از نمونه‌های این آثار کلاسیک می‌توان آلبوم‌های «روشن‌تر از خاموشی» به آهنگسازی حسین علیزاده و صدای شهرام ناظری، «هم‌سان و هم‌سکوت» به آهنگسازی حسین علیزاده و نوازندگی گروه رامبرانت تریو و «کجا رفته‌ای» به آهنگسازی محمدامین همایی با صدای سالار عقیلی اشاره کرد. افزون‌بر این در این سال به‌طور میانگین، در هر روز ۱۲ تک‌آهنگ از دفتر موسیقی مجوز انتشار گرفته و آمار مجوزهای تک‌آهنگ، آلبوم و اثر تصویری نسبت به سال پیش، افزایش چشم‌گیری داشته است.
این وزارتخانه در سال ۱۴۰۰ در هفته‌های سوم و چهارم اردیبهشتماه مجوز ۲۱۱ تک‌آهنگ و شش آلبوم را صادر کرد. این آثار شامل سه آلبوم موسیقی نواحی و تلفیقی و سه آلبوم موسیقی سنتی و همچنین ۲۱۱ تک‌آهنگ، شامل موسیقی پاپ (۱۷۲)، سنتی (۵)، کلاسیک (۱)، نواحی (۱۰) و تلفیقی (۲۳) است. از بین آثاری که موفق به دریافت مجوز شده‌اند، می‌توان دو آلبوم «درنا» و «تجنیس» به روایت رحیم رضایی، یکی از نوازندگان خطه موسیقی شمال خراسان، و آلبوم «حصار شب» به آهنگسازی حسین پرنیا و خوانندگی سعید پورتیمور را نام برد. آلبوم‌های سنتی «گلبانگ شوردشت شمال» و «وای نوبانگ جوان» به‌همراه آلبوم «مرجانی» از موسیقی فولکلور آذربایجانی نیز ازجمله آثاری است که در هفته‌های سوم و چهارم اردیبهشتماه از دفتر موسیقی مجوز گرفته‌اند.
موسیقی در انحصار تک‌آهنگی‌ها
از سال ۱۳۹۶ تا امروز، تک‌آهنگ‌ها گوی مجوز را با شیب مثبت تندی از ژانرهای دیگر موسیقی ربوده‌اند، به‌طوری‌که بسیاری از خوانندگان و موزیسین‌ها ترجیح را بر انتشار تک‌آهنگ گذاشته‌اند. این درحالی است که محتوای تک‌آهنگ‌ها با افت شدیدی روبه‌رو شده است. به گفته برخی کارشناسان این حوزه، یکی از عوامل انحصار موسیقی در رشد تک‌آهنگی این است که تک‌آهنگ، معرف کار خواننده تازه‌کار است که با آن هنرش را تبلیغ می‌کند و هزینه سنگین تولید آلبوم را نمی‌دهد.
به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، محمدعلی بهمنی، شاعر و ترانه‌سرا، گفته است: «دلیل افزایش صدور مجوز ترانه این است که همه دوست دارند خواننده شوند. اگر در این‌باره صحبتی خلاف کنیم، برخی می‌گویند اینها صدا‌های آینده هستند و باید آنان وارد عرصه خوانندگی شوند. مردم چند قسمت شده‌اند؛ برخی از محتوای ترانه‌ها تعریف می‌کنند و برخی دیگر سکوت، به‌خاطر اینکه واکنش‌ها تلخ است، حتی برخی مخاطبان توهین می‌کنند که چرا ما درباره محتوای اثری نظر داده‌ایم؟! مردم این‌قدر گرفتار هستند که دیگر به محتوای ترانه کاری ندارند. ترانه شاد برای آنان حکم دوای خنده‌آور را دارد که روحیه‌شان را تغییر دهد. حتی برخی مخاطبان همین محتوای ضعیف آثار را دوست دارند. به هر حال، ترانه خوب و بامحتوا، پول خوب می‌خواهد. خواننده خوب باید پول هزینه خرید یک ترانه خوب را داشته باشد. باید از شاعر خوب، شعر بخرد.»
همچنین شهاب اکبری، آهنگساز و تنظیم‌کننده موسیقی پاپ، در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفته است: «هزینه تولید آلبوم خیلی بالاست. امروزه دیگر مردم بابت خرید سی‌دی و آلبوم، هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند. همین یکی از دلایلی است که خوانندگان به ساخت تک‌آهنگ روی می‌آورند. خوانندگان سعی می‌کنند با سلیقه مردم، موسیقی را جلو ببرند. آنان ترجیح می‌دهند در ابتدای کار خود آهنگ‌هایی را تولید کنند که مردم‌پسند باشد. ترجیح می‌دهند آثاری را که مطابق سلیقه مردم نیست، تولید نکنند. برای خوانندگان تازه‌کار، انجام دادن کار فاخر، سخت است. چون ممکن است کار فاخر از استقبال مردم برخوردار نشود و خواننده مورد پذیرش مردم قرار نگیرد. برخی افراد در ابتدای کار، تک‌آهنگ مطابق با ذائقه مخاطب را می‌سازند و سپس پس از جذب طرفدار، کار فاخر و محتوای قوی تولید می‌کنند.»
عایدی بر سرمایه ارشاد
با صدور بی‌رویه مجوزهای موسیقی به‌خصوص تک‌آهنگ‌ها از سوی وزارت ارشاد، در خوش‌بینانه‌ترین حالت، می‌توان فکر کرد که این وزارتخانه سعی دارد با کم کردن پروتکل‌های سختگیری، مسیر را برای همه دوستداران خوانندگی هموار کند. اما با نگاهی موشکافانه، پی خواهیم برد که در هشت سالی که گذشت، نه‌تنها مردم ذره‌ای برای این دولت اهمیت نداشتند بلکه دستمایه‌ای جهت انتفاع دولت برای ساختن دیوار کاذب اعتماد و رای مردم بودند. دولتی که با شعار آزادی رای آورد و به بهانه همین شعار و برای آنکه بر طبل مردمی بودن خود بکوبد، حتی قید کیفیت موسیقی را زد و موسیقی فاخر را سال‌ها عقب‌تر از آنچه بود، پرتاب کرد و عایدی‌ای که در این سال‌ها نصیب دوستداران خوانندگی و موسیقی شد، به قهقرا رفتن موسیقی فاخر و اصالت یافتن موسیقی سخیف بود.