ابوالقاسم رحمانی، دبیر گروه جامعه: شمار جان‌باختگان کرونا در ایران از مرز 80 هزار نفر گذشت! این تیتر اخبار روز گذشته پس از اعلام تعداد مبتلایان و جان‌باختگان کرونایی بود. تا دیروز و براساس اعلام مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت بهداشت «از 9 تا ۱۰ خرداد ۱۴۰۰ و براساس معیارهای قطعی تشخیصی، ۱۱ هزار و ۴۲ بیمار جدید مبتلا به کووید-۱۹ در کشور شناسایی شد که هزار و ۳۸۸ نفر از آنها بستری شدند. مجموع این بیماران در کشور به دومیلیون و ۹۱۳ هزار و ۱۳۶ نفر رسید. متاسفانه درطول این ۲۴ ساعت، ۲۱۷ بیمار کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند و مجموع جان‌باختگان به ۸۰ هزار و ۱۵۶ نفر رسید. خوشبختانه تاکنون دومیلیون و ۴۵۸هزار و ۶۸۴ نفر بهبودیافته یا از بیمارستان‌ها ترخیص شده‌اند. چهارهزار و ۱۶۰ نفر از بیماران مبتلا به کرونا در بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها تحت‌مراقبت قرار دارند. تاکنون ۱۹ میلیون و ۹۳۶ هزار و ۵۴۸ آزمایش تشخیص کووید-در کشور ۱۹ انجام شده است.
درحال‌حاضر ۱۳ شهر کشور در وضعیت قرمز، ۲۱۴شهر در وضعیت نارنجی و ۲۲۱ شهر در وضعیت زرد قرار دارند. سه‌میلیون و ۶۴۳ هزار و ۳۵۶ نفر دوز اول واکسن کرونا و ۵۲۲ هزار و ۷۰۷ نفر نیز دوز دوم را تزریق کرده‌اند و مجموع واکسن‌های تزریق‌شده در کشور به چهارمیلیون و ۱۶۶ هزار و ۶۳ دوز رسیده است.» دوباره مرز 200 جان‌باخته کرونایی در روز را هم رد کرده‌ایم و آمار مبتلایان هم روند صعودی به خود گرفته است.
نگرانی‌ها در ارتباط با جهش‌های جدید کرونا شدت گرفته، شهرهای جنوب و جنوب شرق کشور با سویه‌های جدید هندی و آفریقای جنوبی کرونا درگیر شده‌اند و از همه مهم‌تر اینکه مردم بار و بندیل جمع کرده‌اند و تا توانسته‌اند قبل از آغاز محدودیت‌ها به شهر و دیاری سفر کرده‌اند تا احتمالا بعد از تعطیلات نیمه‌خرداد، شاهد اتفاقاتی نظیر ایام پس از عید باشیم و به پیک پنجم کرونا که حتما سهمگین‌تر و پرتلفات و هزینه‌تر از پیک‌های قبلی خواهد بود، بفرما بزنیم. جمیع این توصیفات یعنی وضعیت ما خوب نیست، نه اینکه فقط خوب نباشد، اتفاقا خیلی هم بد است. آن از ایام قبل از عید که نقشه کشور از لحاظ رنگ‌بندی پاک پاک بود و خبر از نقطه قرمزی در آن نبود، عاقبتش آن شد و پیک چهارم، حالا که 13 شهر قرمز داریم و خیلی از نقاط هم زرد و نارنجی‌اند، خدا به دادمان برسد!
از این شرح نگران‌کننده وضعیت بگذریم و به راهکار برسیم، راهکار اولیه را که در شماره‌های گذشته در همین صفحه نوشتیم و کسی گوشش بدهکار نشد اما راهکار اصلی واکسن بود. از همان ابتدا تا حالا، چه آن موقعی که خبر از واکسن نبود و چه حالا که همه به واکسن‌های تولیدشده کرونا چشم دوخته‌اند، گفتیم که برای عبور از این پاندمی نیاز به واکسن داریم و تا واکسن نباشد و همه واکسینه نشوند، کرونای لعنتی قصد پایان شیوع و قربانی گرفتن ندارد. واکسن‌ها یکی‌یکی ساخته شدند، آمریکا، آلمان، روسیه، چین، هند و... هرکدام واکسنی را تولید و وارد بازار جهانی کردند. ایران هم از طریق صندوق کوواکس و هم به‌صورت مستقیم، مبادرت به خرید این واکسن‌ها کرد و کند و قطره‌چکانی چیزهایی هم دست‌مان را گرفت و روند واکسیناسیون را پیش گرفتیم.
طبق اعلام مسئولان هم تا امروز چیزی بیش از چهارمیلیون دوز آن به مردم و طبق سند و برنامه اعلام‌شده تزریق شده است. نکته جدید و گشایشی که مدت‌هاست منتظر آن بودیم اما ورود واکسن ایرانی به سبد واکسن‌های موجود جهت تزریق به مردم و مقابله با کروناست که بالاخره بعد از انجام مراحل مختلف کارآزمایی و ترکیب فازهای دو و سه مطالعات بالینی روز گذشته خبر به‌ثمر نشستن آن منتشر شد و یکی از واکسن‌هایی که زودتر از بقیه تولید و آزمایش‌های آن آغاز شده بود، یعنی واکسن کووایران برکت ستاد اجرایی فرمان امام(ره) به‌زودی و در هفته آینده به پروسه واکسیناسیون عمومی وارد می‌شود و قوای ما برای مبارزه با ویروس کرونا را تقویت خواهد کرد. حول همین خبر خوشحال و امیدوارکننده، نکات و مسائلی را در ادامه خواهیم خواند.
تا آخر خردادماه از 80 درصد مرگ‌ومیرهای کرونایی جلوگیری می‌کنیم
اگر ماجرای واکسیناسیون را یک زنجیره درنظر بگیریم، ابتدای آن، مرحله تهیه و تولید واکسن قرار دارد. مرحله‌ای که به‌خاطر برخی سیاست‌ها و تفکرات عجیب همچون ایمنی جمعی و... دیرتر از سایر کشورها آغاز شد، اما تقریبا طبق وعده‌ها و زمانی که از پیش اعلام شده بود، انجام شد.
روز گذشته، سعید نمکی وزیر بهداشت، در ستاد کرونای استان گیلان گفت: «ما کار روی واکسن را از روزهای نخست آغاز کردیم که بر واکسن کار می‌شد و در بحث واکسن بیش از سه‌هزار صفحه مکاتبه با دنیا دارم. خیلی از کشورها خواستند برخی فازهای مطالعاتی را برای تست کردن به ایران بیاورند که اجازه ندادم. مردم ایران اگر فقیر هم باشند، حقیر نیستند، این ملت سرافرازتر از آن است که برای اینکه پول واکسن ندهد تست آزمایشگاهی رویش انجام شود. خدا رحمت کند، شهید فخری‌زاده را صدا کردم، انستیتو پاستور، مجموعه برکت و... را صدا کردم و کار را شروع کردیم. رمدسیویری را که باید از بیرون با التماس وارد می‌کردیم، خودمان با قیمت یک‌بیستم ساختیم و این هم یک افتخار است. خوشبختانه مطالعات فاز دوم واکسن کرونا در مجموعه انستیتو پاستور کشور به‌عنوان اولین پایگاه و همچنین مجموعه برکت کاملا تایید شد و فاز سوم دارد به‌خوبی پیش می‌رود. قرارمان این بود اگر فازهای یک و دو انسانی را به‌خوبی پاس کنند، فاز سه را شروع کنند و مقداری پیش رویم، مانند همان کاری که چین، روسیه، آمریکا، انگلیس و هند انجام دادند و فاز سه را برای مطالعات بالینی بردند در کشورهایی مثل امارات و...، چرا ما این کار را برای واکسن خودمان در کشور انجام ندهیم. بنابراین همان‌طور که قول داده بودم که در خردادماه و پایان بهار واکسن ایرانی روی میز است و برای تزریق به مردم آماده است، ان‌شاءالله این کار را تا هفته دیگر آغاز خواهیم کرد. اما برای رعایت برخی پروتکل‌ها این کار را داوطلبانه خواهیم کرد و خودم و همکارانم داوطلب این اقدام هستیم. امروز سالم‌ترین و بی‌ضررترین واکسن بومی را در اختیار داریم؛ چه واکسن پاستور که با انتقال دانش فنی است و چه واکسن برکت و... ، بنابراین توانستیم در کمتر از یک سال بپیوندیم به مجموعه‌های باعظمت واکسن‌ساز دنیا و راه ۲۰ ساله را یک‌ساله طی کنیم. همان‌طور که رمدسیویر را ۶۰ روزه بچه‌های ما ساختند. خوشبختانه واکسیناسیون علیه کووید در کشور به‌خوبی پیش می‌رود و ان‌شاءلله تا پایان خردادماه گروه‌های هدف را شامل جمعیت بالای ۶۰ سال و بیماران صعب‌العلاج و خاص را واکسینه می‌کنیم. ۸۵ درصد مرگ‌های ما در این افراد است که با واکسینه شدن آنها حداقل از ۸۰ درصد مرگ‌ها جلوگیری خواهیم کرد و سپس با ترکیب واکسن ایرانی و وارداتی وارد فاز واکسیناسیون سایر گروه‌ها می‌شویم.»
وزیر بهداشت همچنین درجمع خبرنگاران با اشاره به اهتمام مجموعه های علمی و پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید واکسن داخلی تصریح کرد: «تا پایان بهار واکسن های تولید داخل را درکنار واکسن های وارداتی خواهیم داشت. واکسن مشترک ایران و کوبا نیز با استفاده از انتقال دانش فنی در فاز سوم مطالعات بالینی قرار دارد. انستیتو پاستور فازهای اول و دوم کارآزمایی بالینی را به‌خوبی طی کرده و بخش عمده فاز سوم نیز طی شده و عوارض خاصی تاکنون نداشتیم. بسیاری از کشورهای تولیدکننده واکسن همچون روسیه و چین و آمریکا فاز سوم مطالعاتی را در جامعه انجام دادند، لذا با درخواست هموطنان تزریق داوطلبانه این دو واکسن را آغاز خواهیم کرد. دو واکسن مذکور به‌زودی وارد مجموعه واکسن های مصرفی کشور می شوند. این دو واکسن بی‌ضررترین و باکیفیت‌ترین و قابل‌اعتمادترین واکسن های کرونا هم از نظر علمی و هم عملی هستند.»
نگرانی‌ها در ارتباط با ظرفیت تولید و وضعیت تزریق واکسن کرونا
یکی از نکات و ابهامات در ارتباط با ماجرای واکسیناسیون علیه کرونا با واکسن ایرانی، ظرفیت تولید و شرایط تزریق آن است. حجت‌الله نیکی‌ملکی، رئیس مرکز اطلاع‌رسانی ستاد اجرایی فرمان امام(ره) در توئیتی در این باره نوشت: «دوستان در رابطه با ظرفیت تولید کارخانه واکسن ستاد اجرایی فرمان امام پرسیدند. ما درحال افزایش زیرساخت و راندمان تولید هستیم. طبق برنامه ان‌شاءالله تا پایان شهریور بیش از ۵۰ میلیون دوز واکسن تولید خواهد شد و ظرفیت تولید ماهانه شهریورماه به بیش از ۲۰ میلیون دوز خواهد رسید.»
در ارتباط با پروسه تزریق هم نگرانی‌های جدی وجود دارد، خصوصا بعد از انتشار تصاویری از مراکز تعبیه‌شده جهت تزریق واکسن، آن هم در ایامی که تعداد واکسن‌ها هنوز قابل‌توجه نیست و صرفا هم به‌صورت گروهی و با تقسیم‌بندی‌های سنی و... انجام می‌شود، دیدیم که صف و ازدحام زیادی به‌وجود آمد که خیلی چشم‌انداز مثبتی را نشان نمی‌داد.» با این همه علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت ضمن اعلام آماری از روند واکسیناسیون کرونا در کشور گفت: «تقریبا ۲۹۰۰ تیم واکسیناسیون داریم که قابل افزایش تا دوبرابر هم هست و اگر هر تیم حدود ۱۰۰ واکسن تزریق کند روزانه ۲۹۰ هزار واکسن می‌شود که مرز این تعداد را در روزهای گذشته رد کردیم اما این موضوع بستگی به این دارد که چه تعداد واکسن به دست‌مان برسد. آمار هر گروهی را داریم که اعلام می‌کنیم برای واکسیناسیون بیایند و براساس آن می‌توانیم تیم‌ها را افزایش یا کاهش دهیم. سامانه ما بسیار قابل‌اعتماد است و پیامک و نوبت‌دهی به ریز کنترل می‌شود. در شهرها و روستاهای زیر ۲۰ هزار نفر هیچ‌مشکلی نداریم و درسطح شهرستان‌های زیر ۱۰۰ هزار نفر واکسیناسیون به بهترین شکل انجام می‌شود و در تهران هم وضعیت مطلوب است و این درحالی است که افزایش مراکز تجمیعی در دستور کار قرار دارد و می‌توانیم ظرفیت را تا ۵۰۰ هزار دوز واکسن در روز افزایش دهیم.» حالا باید دید بعد از ورود واکسن‌های ایرانی به چرخه واکسیناسیون عمومی کرونا، چه مدل و سناریویی اجرا خواهد شد.
شگفتی واکسن مشترک ایران و کوبا چیست؟
محمدحسین یزدی، رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران هم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» روایتی از وضعیت تولید واکسن ایرانی، وضعیت این واکسن‌ها، پروسه تامین و تزریق و... ارائه داد و گفت: «در رابطه با واکسن کووایران‌برکت از همان ابتدا پیش‌بینی‌ها بر همین مبنا بود که ما اواخر خردادماه 1400 می‌توانیم وارد تولید انبوه بشویم که خب تقریبا همین پیش‌بینی محقق شده است. تا امروز هم با توجه به پلتفرمی که از این واکسن از ابتدا طراحی شده، درواقع می‌شود گفت که ما درباره عوارض جانبی همین انتظار را داشتیم و انتظار عوارض جانبی غیرقابل‌پیش‌بینی نداشتیم. چون پلتفرم نوع ویروس غیرفعال بود. چیزی که درباره واکسن «سینوفارم» هم می‌بینیم. خب در واکسن سینوفارم چین ما تقریبا کمترین عوارض جانبی را در افرادی که تزریق کردند، دیدیم. چون پلتفرم غیرفعال است. این پلتفرم شناخته‌شده‌تر از سایر پلتفرم‌های تولید واکسن موجود چه در کووید، چه سایر واکسن‌هاست. سوال اینجاست که آیا ما الان وارد فازی شده‌ایم که بتوانیم واکسیناسیون عمومی انجام بدهیم؟ بله، الان ما فاز دو و سه را ادغام کرده‌ایم. وقتی در روند مطالعات بالینی، شما برمی‌خورید به اینکه عوارض جانبی جدی گزارش نمی‌شود و پاسخ‌هایی که می‌خواهید، پاسخ‌های درخور است، می‌توانید مطالعه را دائما بزرگ‌تر کنید و تعداد افرادی که وارد مطالعه می‌شوند، بیشتر شوند.
طبق وعده قرار بود تا پایان خردادماه 300هزار دوز را مجموعه شفافارمد تحویل وزارت بهداشت بدهد، که این اتفاق درحال رخ دادن است. زیرساخت تولید انبوهش به وجود آمده، یک خط تولید که کامل شده و خط دیگرش درحال تکمیل است و با کامل شدنش ماهانه تا 10 میلیون دوز را می‌تواند پوشش بدهد. در رابطه با سایر واکسن‌هایی که ما داریم هم باید بگویم، واکسن مشترکی که با کوبا داریم، از تیپ واکسن‌های نوترکیبی است. ما سابقه‌اش را در تولید با واکسن هپاتیت Bپاستور داریم. درواقع پلنت‌های طولی آن هم موجود است. یک قسمتی از آن شگفتی که وزیر بهداشت در ارتباط با این واکسن گفت، به‌خاطر این است که آن کونژوگه با سم کزاز است. ما وقتی بعضی واکسن‌ها را کونژوگه می‌کنیم با پروتئین دیگر از لحاظ ایمنی‌زایی، ایمنی‌زایی آنها تقویت می‌شود و میزان پاسخ ایمنی که به ما می‌دهند، تقویت‌شده و قوی‌تر است. یکی از نکاتی که در این فرمولاسیون با فرمولاسیون مشترک با کوبا به‌کار رفته است می‌تواند برتری را به این واکسن نسبت به سایر رقبایش بدهد. همین بحث «کونژوگاسیون» با سم کزاز است که پروتئینی است و می‌تواند پاسخ ایمنی قوی‌تری را برای فرد تزریق‌شده ایجاد کند. مراحل یک و دوی کارآزمایی این واکسن از قبل انجام شده بود. مرحله 3 هم در ایران هم‌زمان در چند شهر انجام شد و روبه‌اتمام است و بعد از آن، این واکسن هم می‌تواند بلافاصله در خط تولید قرار بگیرد. تا اواسط سال ماهانه تا 6 میلیون دوز از این واکسن را انستیتوپاستور زمینه‌سازی کرده است تا تولید کرده و تحویل بدهد.»
زنجیره تامین درست عمل کند، در تابستان واکسیناسیون را کامل می‌کنیم!
یزدی ادامه داد: «ما تا الان در بحث تزریق و تامین واکسن یک مقدار کند پیش رفته‌ایم. در هر حال به‌خاطر تحریم و مسائل این‌چنینی دچار وقفه‌هایی می‌شدیم. یعنی از همان آخر بهمن سال گذشته که شروع به تزریق‌ها کردیم تا الان این نظام تامین ما بالاخره وقفه‌هایی را تجربه کرده است. ما به لحاظ تزریق واکسن نفرات و تجهیزات و امکانات تزریق مشکلات خاصی نداریم و می‌توانیم این کار را انجام بدهیم. کمااینکه در واکسیناسیون ملی فلج اطفال به‌خوبی این کار را انجام دادیم. اما نکته اینجاست که زنجیره تامین تعیین‌کننده است. اگر واکسن‌های داخلی بتوانند در حدنصاب کافی تولید شوند و به‌موقع تحویل بدهند، در بحث تزریق ما مشکل چندانی نداریم و می‌توانیم این پیش‌بینی را داشته باشیم چه‌بسا جلوتر از آن برنامه‌ای که پیش‌بینی کرده بودیم و قرار بود در پاییز به واکسیناسیون عمومی برسیم، در اواخر تابستان به واکسیناسیون عمومی برسیم! مشروط به اینکه در زنجیره تامین مشکل تولید داخل نداشته باشیم؛ بتوانیم مواد اولیه موردنیاز را تامین کنیم و دوز موردنیاز را به دست وزارت بهداشت برسانیم. در فاز اجرا می‌بینید که همین‌جور دائما مراکز تجمیعی، مراکز خودرویی و... درحال افزایش هستند.»
حالا وقت جنگ برای تامین مواد اولیه است
رئیس مرکز تحقیقات واکسن دانشگاه علوم پزشکی تهران در ارتباط با چالش‌های تولید واکسن ایرانی کرونا گفت: «برخی مواد اولیه تولید واکسن را هم در داخل داریم و برخی هم وارداتی است. این که بخشی وارداتی است به‌دلیل نقص ما نیست. وقتی کاری را بخواهید در اندازه بزرگ و ملی انجام بدهید هیچ کشوری به‌تنهایی زیرساخت تولید همه نیازش را ندارد و باید با شرکت‌های تامین‌کننده مختلف دنیا قرارداد ببندد. لذا یک نوع رقابت و مسابقه در تامین مواد اولیه در دنیا وجود دارد و این اصلا فارغ از بحث تحریم‌ها و... است. ما در بحث تحریم‌ها صحبتی نمی‌کنیم. چون دید و باورمان بر این است که ما مساله واکسن را جدای از قضیه تحریم پیش می‌بریم. بااین‌حال شما حتی اگر تحریم هم نباشید ولی کشور تولیدکننده واکسن باشید، برای تامین مواد اولیه باید وارد بازار رقابت با رقبای تولیدکننده بشوید. در این رقابت هم قیمت تعیین‌کننده است هم شرایط مذاکره. این یعنی ما چاره‌ای نداریم جز اینکه برویم سراغ تامین‌کننده‌های جهانی و از آنها بخواهیم با قیمت مناسب و معقول مواد اولیه را در اختیار ما بگذارند. به هرصورت در رابطه با زیرساختی که تامین شده، پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که ما می‌توانیم ظرف 4-3 ماه آینده به ماهی 10 میلیون دوز تولید برسیم. اگر به این عدد برسیم (من نمی‌خواهم اینجا خیلی اغراق کنم چون بعضی اعداد و ارقامی که ذکر می‌شود، خیلی اغراق‌آمیز است) حدود 10 میلیون دوز در ماه توان کل کشور در تولید واکسن خواهد بود. این توان مناسبی است و می‌تواند ظرفیت واکسیناسیون ما را کامل کند.»
حالا دیگر ساخت واکسن متناسب با ویروس‌های جهش‌یافته هم سخت نیست
یزدی در ادامه به آینده واکسن‌های کرونا با بروز جهش‌های جدید کرونایی اشاره کرد و گفت: «در ارتباط با جهش‌ها ما در تمام پلتفرم‌های واکسن یک مساله داریم که حالا اگر با واریانتی که به واکسن مقاوم بود، مواجه شدیم باید چه کار کنیم؟ کاری که باید بکنیم باید برگردیم آن بذر اولیه را متناسب با واریانت جدید تغییر بدهیم. اگر ساختاری به وجود بیاید و زیرساختی ایجاد شود برای تولید واکسن، برگشتن و ریست کردن سرخط، کار خیلی پیچیده‌ای نخواهد بود، مثل کاری که واکسن‌سازهای آنفلوآنزا هر سال در دنیا انجام می‌دهند. هر سال سازمان بهداشت جهانی اعلام می‌کند امسال سوش غالب آنفلوآنزاهای دنیا فلان است، این را به کمپانی‌های سازنده واکسن می‌گویند و آنها شروع به ساختن واکسن می‌کنند، چون زیرساختش را دارند. چیزی که تابه‌حال برای ما یک نقطه مغفول مانده بود و خیلی توفیقی در آن نداشتیم، همین زیرساخت بود که خداراشکر قسمت زیادی از آن، حداقل 80درصدش، در این مدت یک سال و نیم ایجاد شد و 20درصد تکمیلی هم در این مدت باقی‌مانده تا اواخر تابستان اگر به نتیجه برسد، دیگر تغییر این سوش به سوش جهش‌یافته کار پیچیده‌ای نیست.»