ندا اظهری، مترجم: چشم‌انداز آموزش در منطقه اروپا چندسالی است که دستخوش تغییر و تحولاتی شده است و کارشناسان بر این باورند درصورتی‌که برنامه‌ریزی‌های صورت‌گرفته طبق برنامه پیش برود، ایجاد شبکه‌های دانشگاهی می‌تواند به اتحاد دانشگاه‌های اروپایی با هم کمک کرده و این امر می‌تواند روند پژوهش، آموزش و نوآوری را در سطح این منطقه گسترش و توسعه دهد. در این راستا چندسالی است که «ابتکار دانشگاه‌های اروپایی» شکل گرفته تا در سایه آن بتوان به اهداف تعیین‌شده در راستای پیشرفت دانشگاه‌های مستقر در قاره سبز دست یافت.
شورای اتحادیه اروپا، متشکل از وزرای کشورهای عضو اتحادیه اروپا، از دولت‌های اروپایی و سیستم‌های آموزش‌عالی خواسته تا از مرکز «ابتکار دانشگاه‌های اروپایی» موسوم به EUI حمایت کرده و تا سال 2025 آن را به‌عنوان مرکزی برای ایجاد منطقه آموزش اروپایی برقرار کند. وزرا خواستار همکاری بیشتر میان مقامات آموزشی، موسسات آموزش‌عالی و ذی‌نفعان برای رفع موانع همکاری در سطح اروپا شده‌اند. در این زمینه آنها پیشنهاد می‌کنند نیاز و امکان‌پذیر بودن مدارک مشترک اروپایی را در اتحادیه دانشگاه‌های اروپایی بررسی کنید. نتیجه این درخواست این‌گونه مطرح شد که ابتکار دانشگاه‌های اروپایی پلی میان آموزش‌عالی، پژوهش، نوآوری و جامعه به‌شمار می‌رود که مسیر را برای ابعاد جدیدی از آموزش‌عالی اروپایی هموار می‌کند. رهبران اتحادیه اروپا، مرکز «ابتکار دانشگاه‌های اروپایی» را در سال 2017 تاسیس کردند که طی دوره تامین مالی بین سال‌های 2021 تا 2027 به‌طور کامل ارائه خواهد شد. در فاز آزمایشی که مرکز در آن قرار دارد، 284 دانشگاه در 41 کشور متحد اروپایی را شامل می‌شود. نخستین اتحادیه 17 کشور مسئول تامین بودجه اتحادیه اروپا در سال 2019 راه‌اندازی شد و هنوز هم یک سال‌ونیم راه درپیش دارد. دور دوم اتحادیه 24 کشور هم سال گذشته آغاز به کار کرد.
شبکه‌هایی از پایین به بالا برای موسسات آموزش‌عالی اتحادیه اروپا وجود دارد که طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، دانشجویان براساس آن قادر خواهند بود با ادغام تحصیلات خود در چند کشور اتحادیه اروپا موفق به کسب مدرک تحصیلی شوند و منجر به رقابت بین‌المللی دانشگاه‌های اروپایی خواهد شد. چشم‌اندازی که برای این مرکز درنظر گرفته شده این است که در اتحاد دانشگاه‌های اروپایی، دانشجویان، کارمندان و محققان باید بتوانند برای آموزش، تدریس و پژوهش به‌طور یکپارچه بین نهادهای مشترک جابه‌جا شوند. لازم است هر شبکه شامل سه یا چند دانشگاه از سه کشور عضو یا کشورهای دیگر مرتبط با طرح تبادل دانشجویی اراسموس اتحادیه اروپا باشد. آنها بودجه اولیه‌ای بالغ‌بر 5 میلیون یورو (6 میلیون دلار) و مدتی بعد بودجه‌ای حدود 2 میلیون یورو را دریافت می‌کنند. نتایجی که از فعالیت مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی حاصل می‌شود، خواستار همکاری میان پژوهش، نوآوری و آموزشی است که ازطریق اتحادیه‌ها تشویق می‌شوند و 19 هدف سیاسی را تعیین می‌کنند. در این راستا، مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی به‌طور قطع در دستیابی به چشم‌انداز بلندپروازانه یک منطقه نوآورانه، رقابت جهانی و جذاب اروپا همکاری خواهد کرد. در این میان، حوزه آموزش اروپایی EEA و حوزه پژوهش اروپایی ERA و ایجاد همکاری‌های فراملی بلندپروازانه بین موسسات آموزش‌عالی در اروپا، الهام‌بخش تحول در آموزش‌عالی خواهد بود.
یکی از وزرای کشور پرتغال که کنترل مباحث مطرح‌شده در شورا را برعهده دارد، معتقد است ما متعهد می‌شویم دانشگاه‌های اروپایی درقالب بستری آزمایشی برای رویکردهای دانشجومحور وارد فاز عملیاتی شوند و چالش‌های اجتماعی و مهارت‌های موردنیاز در اروپا موردتوجه قرار گیرد. آنها همچنین به‌عنوان بسترهای آزمایشی برای پژوهش‌های مسئولانه و آموزش و نیاز محققان جوان، سیستم‌های تصدی‌گری و تقویت مدیریت و تنوع شغلی را دربر می‌گیرند. به گفته او، دانشگاه‌های اروپایی باید پذیرش اصول علمی باز را ترویج کنند، ازجمله تضمین اینکه پیشرفت و رشد شغلی می‌تواند با مقالات پژوهشی آزادانه در وب‌سایت‌های ژورنالی قرار گیرد یا ازطریق مخازن دولتی و نیز دیگر روش‌های علمی آزاد مانند انتشار دسترسی آزاد، اشتراک‌گذاری دانش و اطلاعات و همکاری آزادانه در دسترس باشد. نتیجه‌گیری‌های این شورا مبنی‌بر آن است که رویکرد گام‌به‌گام در برنامه‌های استخدامی مشترک برای مدرسان و محققان باید توسط دانشگاه‌های اروپایی ترویج شود و هدف آن چرخش مغزها به‌صورت متعادل و چندجهته در اروپا و مرتبط است که با تقویت تحقیقات و مشاغل آموزشی به‌ویژه برای محققان جوان در ارتباط است. در قالب این مرکز، همچنین از کشورهای عضو دعوت می‌شود تا از امکانات بودجه‌ای شامل طرح 750 میلیارد یورویی تسهیلات بازیابی و تاب‌آوری برای حمایت از توسعه دانشگاه‌های اروپایی بهره‌مند شوند. وزرای اروپایی برای اینکه به کشورهای عضو اتحادیه اجازه کنترل توسعه و رشد مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی را بدهند، خواستار این شده‌اند که کمیسیون اروپایی تا پایان سال 2021 گزارشی را پیرامون نتایج اصلی بررسی میان‌مدت اتحادیه‌های نخست آماده کند.
استفاده بیش از حد از اهداف سیاسی
نمایندگان و کارشناسان دانشگاهی، شورا را به عدم پشتیبانی کافی مالی و ابتکار عمل با اهداف سیاسی متهم کرده‌اند. مسئول هماهنگ‌کننده سیاست انجمن دانشگاه‌های اروپایی که بیش از 800 عضو دانشگاهی دارد، معتقد است این نتیجه‌گیری‌ها نشانه مهمی از ادامه حیات سیاسی است، اما درخواست از کشورهای عضو برای حمایت از دانشگاه‌ها با بودجه بیشتر درصورت امکان، تعهد خیلی قوی‌ای نیست. علاوه‌بر این، آنچه طی سال‌های گذشته مشاهده کرده‌ایم، این است که هرچه بیشتر برای پیشبرد اهداف سیاسی تلاش می‌کنیم، این مهم ازطریق مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی محقق نمی‌شود. کشورهای متحد که اهداف سنگینی را به دوش می‌کشند، به زمان بیشتری برای تمرکز روی اهداف اصلی پروژه‌های آموزشی نیاز دارند. مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی تنها یک ابزار برای دستیابی به اهداف مرتبط دانشگاهی است. با نزدیک شدن به بازبینی‌های میان‌دوره‌ای، این نگرانی وجود دارد که از اتحادیه‌ها خواسته شده موارد زیادی را از فراگیری گرفته تا تعالی و نوآوری انتخاب کنند تا بتوانند برتری خود را حفظ کنند. معاون اجرایی شبکه‌های اروپایی دانشگاه Poitiers در فرانسه، هماهنگ‌کننده اتحادیه مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی و رئیس هیات‌مدیره گروه Coimbra که 32 دانشگاه را در 41 کشور متحد در عضویت خود دارد، نتایج به‌دست آمده را به‌عنوان فقدان انگیزه و فرصت ازدست‌رفته تلقی می‌کند. نتایج به‌دست آمده رضایت «لیگ دانشگاه‌های تحقیقات اروپایی» را که بسیاری از اتحادیه‌های آنها دچار کاهش بودجه شده‌اند، جلب نمی‌کند. گفته می‌شود اتحادیه‌های ایجادشده در این ابتکار مشارکت‌های طولانی‌مدت و گسترده‌ای را در سطح دانشگاهی ایجاد می‌کند که تا پیش از این هرگز وجود نداشته است و چنانچه کشورهای عضو بخواهند در موفقیت دانشگاه‌های اروپا سهیم باشند، باید درجریان بازی قرار گیرند و سرمایه‌ای را به مشارکت بگذارند.
مساله کلیدی که توسط این شورا شناسایی شده، این است که موانع زیادی وجود دارند که در مشارکت‌های بین‌مرزی و اخذ مدارک مشترک اختلال ایجاد کرده و شکل‌گیری هویت‌های قانونی را که تنها با اقدام کشور عضو اتحادیه قابل‌رفع است، مختل می‌کنند. «لیگ دانشگاه‌های تحقیقات اروپایی» طرفدار این موضوع است که کشورهای عضو از تصمیم‌گیری درمورد استفاده گسترده برای تعامل فعالانه با دانشگاه‌های خود و کمیسیون اروپا برای شناسایی و از بین بردن این موانع استفاده کنند. موانع و چالش‌ها، محدوده‌ای را به‌عنوان مثال از تضمین کیفیت برای برنامه‌های مشترک و مدارک مشترک گرفته تا مواردی که در زمینه جابه‌جایی کارکنان انجام می‌شود، شامل می‌شود و در آن زمان است که موسسات بخواهند کارمندان آموزشی یا پژوهشی را به اشتراک بگذارند و چارچوب‌های مختلف ملی را اعمال کنند. موضوع دیگر، عدم تطابق بین کشورهایی است که شهریه‌های دانشجویی را دریافت کرده یا شهریه‌ای دریافت نمی‌کنند و این باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه جابه‌جایی آنها می‌شود. برخی موانع می‌توانند توسط کشورهای عضو با معرفی اصلاحات در سطح سیستم برطرف شوند و به آنها استقلال کمتری داده شود.
دانشگاه‌های ساختاری و پایدار
به گزارش University World News، «لیگ دانشگاه‌های تحقیقات اروپایی» معتقد است که اگر کشورهای عضو سهم خود را در حذف موانع ملی برای ایجاد هماهنگی در نقل‌وانتقالات دانشجویی انجام ندهند، کمیسیون اروپایی باید اقدامات قانونی را در دستور کار خود قرار دهد. موفقیت طولانی‌مدت دانشگاه‌های اروپایی به توانایی سیاستگذاران و بازیگران ملی برای حذف موانع نظارتی و اداری بستگی دارد که اغلب قوانین منسوخ شده‌ای به‌جا مانده از تاریخ سیستم‌های ملی ما هستند. از بین بردن این موانع برای ایجاد منطقه‌ای آزاد برای آموزش عالی در اروپا الزامی است. گروه Coimbra در مرحله طراحی مشترک ابتکار دانشگاه‌های اروپایی فعال بوده است؛ جایی که همه ذی‌نفعان ازجمله کشورهای عضو خواستار جاه‌طلبی مجدد برای آینده آموزش عالی و پژوهش در اروپا بوده‌اند. اتحاد دانشگاه‌های اروپایی به این ترتیب ایجاد شد تا تبدیل موسسات آموزش عالی به دانشگاه‌های آینده را با تاثیر ساختاری، سیستمی و پایدار تسریع کند. درحال‌حاضر 41 متحد این مرکز به‌طور رسمی طرح‌های کاری خود را آغاز کرده‌اند و به فعالانی بزرگ در تقاطع منطقه آموزش عالی اروپا و بستری آزمایشی برای هم‌افزایی حداکثری میان تمام ماموریت‌های مربع دانشی شامل اضلاع آموزش، پژوهش، نوآوری و خدمات اجتماعی تبدیل شده‌اند. علاوه‌بر این، نگرانی از عدم تقارن آشکار در تلاش‌های کمیسیون اروپا از یک‌طرف و مقامات ملی از طرف دیگر در حمایت از اتحادها، هم از نظر مالی و هم از نظر انعطاف‌پذیری نظارتی لازم همچنان وجود دارد. انتظار می‌رود نتایج شورا مرهمی بر این عدم تقارن باشد اما این نسخه تصویب شده بلندپروازی بسیار کم تری نسبت به پیش‌نویس نخست دارد و موضوعات مهمی از قبیل «مدرک آینده اروپایی» و «اساسنامه قانونی اتحادها» به‌سادگی از بین رفته‌اند. درواقع، نتیجه‌گیری‌های شورا هم‌اکنون یک فرصت از دست‌رفته به‌شمار می‌روند. نماینده آژانس نوآوری سوئد، در دو دهه گذشته در بروکسل معتقد است که نتیجه‌گیری شورا دچار مشکل تصویب به اتفاق آراست که باعث کاهش فشارهای وارده می‌شود.
همچنین «لیگ دانشگاه‌های تحقیقات اروپایی» خواستار این است که دانشگاه‌هایی از انگلیس و سوئیس را پس از معاهده برگزیت به‌عنوان شرکای تمام و کمال به عضویت خود درآورد، حتی اگر آنها جزء کشورهای طرح اراسموس نباشند، چراکه تقویت این اتحادیه دانشگاه‌ها بین این کشورها و اتحادیه اروپا رخ می‌دهد.
چهار اتحاد مرکز ابتکار دانشگاه‌های اروپایی در قالب پروژه EUniQ، به‌منظور ایجاد رویکردی اروپایی برای برقراری کیفیت جامع شبکه‌های دانشگاه‌های اروپایی، با سازمان اعتباربخشی هلند و فلاندرس در لاهه و نیز سازمان‌های تضمین کیفیت در ارمنستان، کیفیت موردنظر را به‌دست آورده و هماهنگ شده‌اند. این پروژه که بین سال‌های 2019 تا 2021 شکل گرفته، در چارچوب گروه پشتیبانی همتا در زمینه تضمین کیفیت گروه پیاده‌سازی و هماهنگی بولونیا ایجاد شده است. این روشی برای سنجش یکی از سه تعهد اصلی موجود در اطلاعیه پاریس مبنی‌بر تضمین کیفیت با رعایت استانداردها و دستورالعمل‌های تضمین کیفیت در حوزه آموزش عالی اروپاست. این پروژه طی برنامه اراسموس اتحادیه اروپا به‌منظور حمایت از اجرای اصلاحات اجرایی شده است. ابتکار دانشگاه‌های اروپایی به‌عنوان یک الگوی همکاری برای دانشگاه‌ها عمل می‌کند؛ دانشگاه‌هایی که می‌خواهند در این بخش مشارکت کنند باید از این موضوع آگاه باشند که چرا این مدل را به شکل دیگری از همکاری پیشرفته در اولویت قرار می‌دهند. این طرح یک چشم‌انداز بلندمدت روشن برای دستیابی منطقی به استراتژی‌های نهادی است. به عبارتی باید از همان ابتدا برای مشارکت حاکمیت نهادی و جوامع گسترده دانشگاهی برنامه‌ریزی کرد و سپس این موارد به‌طور موثر به پیوند حاکمیت اتحادها منجر می‌شود.