محمدآقایی‌فرد، روزنامه‌نگار: تعویض‌های تاریخی در فوتبال ایران کم نیستند. شاید مهم‌ترین آنها حضور علیرضا حقیقی در میدان مسابقه پرسپولیس و سایپا بود که حقیقی با مهار پنالتی دایی، تا سال‌ها نام خود را برسر زبان‌ها انداخت و حتی گلر تیم‌ملی هم در جام‌جهانی شد. تعویض‌های اشتباهی اما گاه بلای جان تیم‌ها می‌شوند. در فصل86-85 و در جریان دیدار پاس و ذوب‌آهن از هفته چهاردهم لیگ برتر، تیم فوتبال پاس به‌مدت کمتر از یک‌دقیقه به‌طور هم‌زمان از 4بازیکن خارجی استفاده کرد درحالی که طبق قانون آنها اجازه داشتند تنها از سه بازیکن خارجی به‌صورت هم‌زمان استفاده کنند. کمیته انضباطی بلافاصله بعد از این دیدار با بررسی جوانب مختلف ماجرا تصمیم گرفت بازی را سه بر صفر به سود ذوب‌آهن اعلام کند و یک‌امتیاز نیز از پاس کم کرد. علی دایی هم البته یک‌بار اشتباه مشابهی انجام داد. او به‌عنوان سرمربی نارنجی‌پوشان در جریان دیدار سایپا و پرسپولیس، آدریانو آلوز، مهاجم درخشان آن سال‌های خود را برای چند دقیقه وارد بازی کرد و بلافاصله پس از آنکه متوجه اشتباه خود شد، او را بیرون کشید و سایپا تا پایان بازی 10نفره به رقابت ادامه داد. سایپا البته جریمه نشد و عزیزمحمدی، رئیس وقت سازمان لیگ درباره آن ماجرا اعلام کرد: «با توجه به اینکه کادرفنی سایپا بلافاصله متوجه اشتباه خود شدند و چهارمین بازیکن خارجی را از بازی بیرون کشیدند و تا پایان هم 10نفره بازی را ادامه دادند، نمی‌توان تخلفی را متوجه این تیم دانست، ضمن اینکه تیم سایپا در این دیدار امتیازی کسب نکرد تا از امتیازات این تیم کسر شود.»
اتفاقی بزرگ‌تر از شکست در زمین مسابقه
بهمن‌ماه1399 بود که رم در چارچوب رقابت‌های کوپا ایتالیا و در زمین مسابقه 4 بر 2 به اسپتزیا باخت. هرچند رم در آن بازی 9نفره شده بود اما سایت رسمی مسابقات کوپا ایتالیا این دیدار را سه بر صفر به‌نفع اسپتزیا ثبت کرد. پیگیری‌ها نشان می‌داد رم به اشتباه از یک تعویض بیشتر (تعویض ششم) استفاده کرده و مسئولان انضباطی ایتالیا نیز برهمین اساس حکم بر سه هیچ شدن بازی دادند. این موضوع البته جنجال بسیاری در رسانه‌ها ایجاد نکرد زیرا اسپتزیا در زمین مسابقه نیز موفق شده بود رم را شکست دهد. هرچند رسانه‌های ایتالیایی این موضوع را «شکستی بزرگ‌تر از آنچه در زمین مسابقه اتفاق افتاد» عنوان کردند اما به هر حال ماجرا به فراموشی سپرده شد.
چندماه بعد اما در یکی از کم‌اهمیت‌ترین دربی‌های فوتبال ایران و درجریان مسابقه خودروسازان این ماجرا تکرار شد. این‌بار اما ابعاد حادثه وسیع‌تر بود. پیکان تعویض ششم خود را در دقیقه97 بازی انجام داد و با وجود بی‌تاثیر بودن بازیکنان واردشده به زمین موفق شد سایپا را شکست دهد. کمیته انضباطی اما بازی را سه بر صفر به سود سایپا اعلام کرد تا صدای اعتراض تیم‌های نساجی، ذوب‌آهن، ماشین‌سازی و پیکان بلند شود. سایپا با سه‌امتیازی که به دست آورده از منطقه خطر گریخت اما اعتراض‌ها همچنان ادامه دارد. برخی اهالی فوتبال این رای را به حضور سراجی، مدیرعامل سایپا در هیات‌رئسه فدراسیون ارتباط می‌دهند و برخی معتقدند تفسیر قانونی برای این رای وجود دارد. کار به‌جایی رسید که فراز کمالوند، سرمربی سایپا نیز رای صادرشده را عادلانه ولی غیرمنصفانه دانست.
حقوقی‌ها چه می‌گویند؟
در آیین‌نامه انضباطی فیفا و فدراسیون فوتبال ایران هیچ اشاره‌ای به تعویض ششم نشده است. بنابراین قانون مشخصی برای مقابله با این اتفاق وجود ندارد. از این‌رو کارشناسان حقوقی مجبور شده‌اند با تفسیر قانون به‌دنبال تحلیل درباره رای کمیته انضباطی باشند. این ماجرا موافق و مخالف‌هایی دارد که هریک از آنها دلایلی برای توجیه صحبت‌های خود دارند. پیش از ارائه تحلیل‌های کارشناسان حقوقی باید به این نکته اذعان کرد که در این‌گونه موارد، تصمیم‌گیری با هیات‌رئیسه سازمان لیگ و کمیته حقوقی و تدوین مقررات فدراسیون فوتبال است اما با وجود این، ایراد تصمیم درست می‌تواند به فروکش کردن این جنجال کمک کند.
باختر، موافق رای
رسول باختر، کارشناس حقوقی فوتبال یکی از مدافعان رای کمیته انضباطی است. او دراین‌باره به «فرهیختگان» گفت: «براساس ماده61 قانون انضباطی، بازیکن غیرمجاز بازیکنی است که مطابق مقررات نقل‌وانتقلات و دستورالعمل اجرایی آن ثبت‌نام نشده باشد یا مدارک و مستنداتش مجعول و غیرواقعی باشد. به موجب رای یا دستور موقت رکن قضایی محروم یا به‌واسطه کارت زرد و قرمز محروم باشد. بند2 همین ماده می‌گوید هرگاه بازیکن غیرمجاز در یک مسابقه رسمی بازی کند تیمش به حکم کمیته انضباطی سه بر صفر بازنده و حداقل 300میلیون ریال جریمه می‌شود. ورود بازیکن پیکان به زمین مسابقه مصداق بارز حضور بازیکن غیرمجاز است. دست‌کم از نظر من این بازیکن مجاز به بازی نیست و درمقابل مجاز، غیرمجاز قرار دارد. بنابراین حکم کمیته انضباطی علیه پیکان، حکمی صحیح است.»
نصیرزاده، مخالف رای
هوشنگ نصیرزاده، دیگر کارشناس حقوقی فوتبال اما مخالف این حکم است. او دراین‌باره به «فرهیختگان» گفت: «از نظر من تخلف کسر امتیاز مربوط به زمانی است که بازیکن به‌واسطه کارت یا جرایم قضایی محروم باشد. این بازیکن محروم نبوده، تیمش هم زمین بازی را ترک نکرده که شایسته سه هیچ شدن بازی باشند. من فکر می‌کنم در بدبینانه‌ترین حالت باید عوامل این اتفاق جریمه می‌شدند اما سه بر صفر شدن بازی، گرفتن حقی از یک تیم است و می‌تواند روی آینده آنها تاثیرگذار باشد.»
ادامه اختلاف‌نظرها
برای پیگیری این ماجرا سراغ غلامرضا رفیعی، سرپرست حقوقی فدراسیون فوتبال هم رفتیم اما او با بیان اینکه برای اظهارنظر دراین‌باره معذوریت دارد، عنوان کرد: «به‌نظر من تصمیم کمیته انضباطی صحیح است.»
برای بررسی بیشتر این ماجرا سراغ یکی از کارشناسان حقوقی که نمی‌خواست نامش فاش شود هم رفتیم. او دراین‌باره به «فرهیختگان» گفت: «تیم پیکان از حریفش پیش بوده و بازیکن حتی توپ را لمس نکرده، چرا باید بازی سه بر صفر شود؟» او در ادامه گفت: «حتی اگر این بازیکن دقیقه2 هم به بازی آمده بود و برای تیمش گل می‌زد یا پنالتی می‌گرفت، شخصا قائل به رای نبودم. به‌نظرم در سختگیرانه‌ترین حالت و در شرایطی که گفتم بازی باید تکرار می‌شد حال آنکه این بازیکن در بازی تاثیری نداشته است. با این حکم، روح عدالت و انصاف چه می‌شود؟ ضمن اینکه تخلف مقامات رسمی باعث این اتفاق شده، مگر تابلوی تعویض را بازیکن بالا می‌برد؟ مگر کارت را بازیکن تایید کرده است؟ داور چهارم، ناظر داوری و ناظر مسابقه هم حضور داشته‌اند. چرا آنها کاری نکرده‌اند؟»
این کارشناس در پایان عنوان کرد: «تعویض یکی از قوانین 17گانه فوتبال است. قوانین دیگر شامل هند و پنالتی و... هستند. تصور کنید داور یک خطای هند را نگرفته و بازی سه بر صفر شده است. آیا چنین چیزی عقلانی است؟ از نظر من یکی از قوانین 17گانه فوتبال نقض شده و باید به همان میزان جریمه انجام شود نه آنکه تیم، سه‌امتیاز را از دست بدهد.»
هیچ‌کس متوجه نشد؟
«بازیکن غیرمجاز» یا «تخلف در یکی از قوانین 17گانه فوتبال»! توجه بیشتر به هریک از این دو اتفاق می‌تواند رای کمیته انضباطی را تغییر دهد. فعلا که پرونده به کمیته استیناف رفته و تصمیم‌گیری‌ها درباره آن بازی ادامه دارد. تصمیم این کمیته هرچه باشد می‌تواند در آینده بسیاری از بازیکنان و تیم‌ها تاثیرگذار باشد. به‌عنوان مثال مالک نساجی تصمیم گرفته درصورت شکست پیکان در این پرونده، در پایان فصل تیمداری نکند. هرچند تماشای فیلم بازی نشان می‌دهد دو بازیکن واردشده در دقیقه97 که تعویض‌های پنجم و ششم پیکان بودند هیچ تاثیری در روند آن مسابقه نداشتند اما نمی‌توان از اشتباه سرپرست تیم و دستیاران تارتار نیز به‌سادگی گذشت. ضمن اینکه داور چهارم و سایر عوامل مسابقه نیز دراین‌باره مرتکب اشتباه بزرگی شده‌اند. واقعا با آن همه شلوغی درکنار زمین و حضور پرتعداد عوامل اجرایی، هیچ‌کس متوجه چنین گاف بزرگی نشد؟