کاندیداهای انتخابات ریاستجمهوری، فعالان سیاسی و حتی کسانی که اخبار انتخابات ریاستجمهوری را دنبال میکنند، دیروز و پس از اعلام اسامی 7 کاندیدای تایید صلاحیت شده از سوی وزارت کشور، یا «شگفتزده» بودند و یا «بهتزده». شگفتزدهها آنهایی بودند که کمتر از 15 روز قبل به وزارت کشور رفتند تا بهعنوان کاندیدای پوششی «دیگری» باشند اما اکنون آن دیگری و دیگریها، ردصلاحیت شدهاند و پوششیهایشان، شانس رئیسجمهور شدن را دارند. بهتزده هم کسانی بودند که به تایید صلاحیتشان مطمئن بودند و صراحتا میگفتند تا آخرین لحظه در میدان میمانند، اما دوشنبهشب که تلفنشان زنگ خورد و خبر عدماحرازصلاحیتشان را شنیدند، بهنفع کاندیدای تایید صلاحیت شده، کنار کشیدند! از آنها بهتزدهتر، مردم و فعالان سیاسی بودند. تقریبا هیچکس گمان نمیکرد از بین 40 کاندیدایی که حائز شرایط مصوبه پر حرف و حدیث اخیر شورای نگهبان بودند، چنین خروجیای حاصل شود.
تقریبا برای بسیاری مسجل بود چهرهای همچون علی لاریجانی که پس از حدود 2 سال سکوت، بهصورت پرحجم وارد میدان شده بود، ردصلاحیت شود. یا اسحاق جهانگیری که 4 سال پیش در قامت یک کاندیدای پوششی، وارد عرصه انتخابات شد و با این حال شورای نگهبان صلاحیت او را تایید کرد، ولی امسال که او بهنظر واقعا آمده بود رئیسجمهور شود، صلاحیتش احراز نشود. از این دست در میان آنها که پشت در شورای نگهبان ماندند، کم نیستند. به هر روی تا لحظه نگارش این گزارش، کاندیداهای نهایی انتخابات ریاستجمهوری سیدابراهیم رئیسی، محسن رضایی، محسن مهرعلیزاده، سعید جلیلی، علیرضا زاکانی، عبدالناصر همتی و سیدامیرحسین قاضیزادههاشمی هستند. صلاحیت این 7 نفر از میان 592 نفری که در بازه 5 روزه (21 تا 25 اردیبهشت ماه) به ستاد انتخابات کشور مراجعه کردند، احراز شده است. البته از میان حدود 600 کاندیدای ثبتنام کرده، شورای نگهبان با استناد به مصوبهاش درباره شرایط داوطلبان انتخابات ریاستجمهوری، اعلام کرد که تنها 40 کاندیدا شرایطی که در مصوبهاش اعلام شده را دارند و تنها پرونده این ۴۰ داوطلب را بررسی خواهد کرد.
فرآیند بررسی صلاحیتهای کاندیداهای انتخابات ریاستجمهوری از صبح روز دوشنبه ۲۷ اردیبهشت آغاز شد. طبق قانون شورای نگهبان یک فرصت 5 روزه برای بررسی صلاحیتها در اختیار دارد و اگر در پایان این فرصت اعضای شورا به جمعبندی نرسند، این فرصت 5 روز دیگر نیز تمدید میشود. در این دوره انتخابات این اتفاق افتاد و شورای نگهبان مهلت بررسی صلاحیتها را تمدید کرد.
از همان روزهای نخست در فضای مجازی بازار شایعات درباره تاییدصلاحیتشدگان داغ شد و افراد درباره گزینههای نهایی گمانهزنی میکردند. در میان لیستهایی که منتشر میشد، خبرگزاری فارس مدعی شد که یکی از دلایل تاخیر در اعلام اسامی احراز صلاحیت شدگان، «بحث و بررسی وضعیت اقامت فرزند یکی از کاندیداهای مشهور در آمریکا از نظر اقامت و تابعیت است و مساله مورد بحث دیگر مربوط به احراز سلامت جسمی یک کاندیدای باسابقه است.» گزارههای آشکار این خبر کوتاه، توجهها بهسمت علی لاریجانی که دخترش در آمریکا مشغول تحصیل است و محسن رضایی که گفته میشود به یک بیماری دچار است، رفت. محسن رضایی بلافاصله همان شب، در مسابقه فوتسال اعضای ستادش پا به توپ شد و حتی یک گل هم زد تا این شائبه که او از نظر جسمانی دچار مشکل است را رد کند، اما علی لاریجانی بدون توجه به این خبر، به توئیتهای سعید جلیلی واکنش نشان میداد. دوشنبه اخبار درباره علی لاریجانی رئیس سابق مجلس شورای اسلامی جدیتر شد و کمی بعد فارس «شنیدههای» خبرنگارش را به نقل از «منابع مطلع» منتشر و اسامی 7 کاندیدای نهایی را اعلام کرد. ساعتی بعد، عباسعلی کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد که شورا اسامی کاندیداهای تاییدصلاحیتشده را شبانه به وزارت کشور ارسال کرده است، اما روحالله جمعهای، مشاور وزیر کشور این موضوع را رد کرد و گفت: «تا این لحظه هیچ نامهای از سوی شورای نگهبان مبنیبر اعلام اسامی نامزدهای تایید صلاحیت شده به وزارت کشور ارسال نشده است.» بههرحال روز گذشته وزارت کشور، اسامی کاندیداهای نهایی را با کمی تاخیر اعلام کرد.
محمد مهاجری، فعال سیاسی نزدیک به دولت درباره این تاخیر مدعی شد که «رئیسجمهور به وزیر کشور دستور داده فعلا از اعلام لیست شورای نگهبان خودداری کند.» او همچنین گفت: «با اطلاع میگویم حسن روحانی، رئیسجمهور در نامهای به رهبرمعظمانقلاب از ایشان درخواست کرده که تغییراتی در لیست اعلامشده از سوی شورای نگهبان انجام گیرد.» وزارت کشور دقایقی بعد اسامی کاندیداهای نهایی را اعلام کرد. کمی بعد از اعلام اسامی و تایید عدماحراز صلاحیت علی لاریجانی، یکی از نمایندگان ادوار مجلس از جلسه لاریجانی با برخی اعضای ستادهای انتخاباتیاش خبر داد و گفت: «لاریجانی در این جلسه اعلام کرد که اعتراضی به نتایج بررسی صلاحیتها ندارد و اقدامی هم برای رایزنی با اعضای شورای نگهبان انجام نمیدهد.»
بهروز نعمتی، عضو دیگر ستاد انتخابات لاریجانی نیز گمانهزنیها درمورد سفر لاریجانی به قم جهت رایزنی با مراجع تقلید برای احراز صلاحیتش را تکذیب کرد و گفت لاریجانی در تهران است. لاریجانی نیز در بیانیهای تلویحا این موضوع را تایید کرد. به جز او اسحاق جهانگیری هم به ردصلاحیتش واکنش نشان داد و نوشت تکلیف از او ساقط شده است.
در این گزارش به بررسی اجمالی کارنامه 7 کاندیدای انتخابات ریاستجمهوری 1400 پرداخته شده است.
سیدابراهیم رئیسی
از همان روز آخر که برای نامنویسی در سیزدهمین دوره ریاستجمهوری به وزارت کشور رفت، از گزینههای اصلی انتخابات ریاستجمهوری ۱۴۰۰ بود. این دومینباری است که سیدابراهیم رئیسی وارد کارزار انتخاباتی ریاستجمهوری شده است. چهارسال پیش او با وجود اینکه چهره کمتر شناختهشدهای بود و خبری از اعتراضات دیماه 96، خروج آمریکا از برجام و اعتراضات آبان 98 و ناکارآمدیهای دولت نبود، توانست حدود ۱۶ میلیون رای دربرابر رئیسجمهور مستقر و کاندیدای پوششیاش بهدست آورد. او پیش از آنکه در اسفند 97 ریاست دستگاه قضا را برعهده بگیرد، عهدهدار مسئولیتهایی همچون تولیت آستان قدس رضوی، دادستانی کل کشور، نایبرئیس مجلس خبرگان رهبری، معاونت اول قوه قضائیه و سازمان بازرسی کل کشور بوده است. رئیسی در دوسال گذشته، پس از تحولات مهمی که در زمینههای آزادیهای اجتماعی، مبارزه با فساد و پیگیری میدانی مشکلات و مطالبات مردم از خود نشان داد، نگاه مردم را بهخود معطوف کرد و با رویکرد نوین در قوه قضائیه سعی کرد چهره جدیدی از عملکرد این قوه را به جامعه نشان دهد که شاید یکی از بهترین تصمیمات او از نظر مردم برخورد با مقامهای ارشد متخلف در این قوه و ابلاغ دو سند مهم «تحول قوه قضائیه» و «امنیت قضایی» بود.
رئیسی ۶۱ ساله پس از درخواستهای نخبگان و مردم، بهصورت مستقل وارد رقابتهای انتخاباتی شد. او اعلام کرده ستادی جز ستادهای خودجوش مردمی نخواهد داشت و بر همین اساس علی نیکزاد نایبرئیس مجلس را بهسمت رئیس شورای هماهنگی ستادهای مردمیاش منصوب کرده است. رئیسی دیروز در جمع نخبگان و جوانان دانشگاهی اعلام کرد که پس از اطلاع از تایید صلاحیتشدگان، برای رقابتی کردن فضای انتخابات با شورای نگهبان رایزنی کرده است.
عبدالناصر همتی
روزی که عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی در سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری اعلام کاندیداتوری کرد، هیچ اصلاحطلبی به ذهنش خطور نمیکرد که او قرار است به تنهایی نماینده دولت در رقابتهای انتخاباتی 1400 باشد، اما بررسیهای شورای نگهبان سبب شد همتی که سابقه مدیریت بانکی دارد و در سال 97 پس از سیف، رئیس کل بانک مرکزی شد، در کنار مهرعلیزاده نماینده وضع موجود شود. در کارنامه همتی، ریاست بیمه مرکزی ایران، مدیرعاملی بانکهای ملی و سینا و معاونت صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران بهچشم میخورد. هرچند او پس از ثبتنام در جمع خبرنگاران گفت با برنامه مشخص و برای اصلاح حکمرانی اقتصادی وارد شدهام، اما تجربه دوره مدیریتش بر بیمه، هرجومرجهای بیمهای دهههای60 و 70 را نشان میدهد. همتی سفیر ایران در چین بود که به پیشنهاد مسعود کرباسیان، وزیر وقت اقتصاد به حسن روحانی معرفی شد. تا پیش از اقدام شورای نگهبان در نحوه احراز صلاحیتها، برخی همتی را بهواسطه عملکرد نامطلوب اقتصادی دولت، کاندیدای پوششی جهانگیری در مناظرهها میدانستند، اما او در صفحه اینستاگرام خود به صراحت این موضوع را رد و حتی اعلام کرد: «اگر کاندیدای محترمی قصد کنار رفتن به نفع من را داشته باشد، از آن استقبال میکنم.» او جایگزین سیف شد تا به وضع آشفته اقتصاد سر و سامان بدهد. همتی وعده کاهش و کنترل نرخ ارز و تورم را داده، اما مسئول سیاستگذاریهای پولی و ارزی نتوانست به این وعدهها عمل کند. بررسی آمارهای بانک مرکزی نشان میدهد در دوره او رقم نقدینگی تقریبا دو برابر شده و از ۱۶۰۰ هزار میلیارد تومان در تیرماه سال ۹۷، که پیش از روی کار آمدن او بود، به ۳۱۳۰ هزار میلیارد تومان در آذر ۹۹ رسید. بهعبارت سادهتر در نیمی از نقدینگی موجود در تاریخ اقتصاد ایران، حاصل دوره ریاست همتی بر بانک مرکزی است.
علیرضا زاکانی
در نیمه اردیبهشت و پیش از شروع رسمی ثبتنام ریاستجمهوری، سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد: «کسانی که قبلا صلاحیتشان تایید نشده در انتخابات ثبتنام نکنند، چون نتیجه همان میشود.» بهنظر یکی از مخاطبان این صحبت کدخدایی، علیرضا زاکانی نامزد انتخابات ریاستجمهوری سالهای 92 و 96 بود که در هر دو دوره صلاحیتش مورد تایید شورای نگهبان قرار نگرفت. البته خود زاکانی دلیل عدم احراز صلاحیتش را تبانی میدانست. او که در دورههای هفتم، هشتم و نهم، نماینده تهران در مجلس بوده، در دوره دهم مانند سایر اصولگرایان نتوانست به خانهملت راه پیدا کند و پس از این اتفاق، در دوره یازدهم از استان قم کاندیدا و وارد مجلس شد. او سابقه 13 سال نمایندگی مجلس را دارد و در حال حاضر رئیس مرکز پژوهشهای مجلس است؛ جایگاهی که بهنظر میرسید بهخاطر آن، از رقابت با محمدباقر قالیباف در تصدی ریاست مجلس کنارهگیری کرده است. زاکانی پس از ثبتنام در انتخابات امسال گفته بود: «مسببان وضع اسفبار فعلی و حامیان آنان طلبکارانه به میدان آمدند اما پیشرفت ایران با تصمیمات 20دقیقهای محقق نخواهد شد.» درواقع نقد اصلی او به علی لاریجانی بود؛ او که در آن مجلس ریاست کمیسیون ویژه بررسی برجام را هم برعهده داشت، یکی از منتقدان جدی برجام و تصویب 20دقیقهای آن در مجلس نهم با ریاست لاریجانی بود. زاکانی در رشته پزشکی هستهای تحصیل کرده و اکنون در یکی از بیمارستانهای تهران در همین زمینه فعالیت میکند. او از منتقدان جدی و برندهای اصلی مخالفت با مدیریت عبدالله جاسبی رئیس وقت دانشگاه آزاد اسلامی و عملکرد قاضی مرتضوی و همچنین اسفندیار رحیممشایی بوده است و در مهر سال ۸۷، جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی را برای ترویج فضای حزبی تاسیس کرد و خودش سه دوره دبیرکلی آن را بر عهده داشت.
سعید جلیلی
سعید جلیلی، نماینده مقاممعظمرهبری در شورای عالی امنیت ملی یکی دیگر از کاندیداهای احراز صلاحیت شده در انتخابات ریاستجمهوری است. جلیلی متولد مشهد است و تحصیلات خود را تا پایان مقطع دبیرستان در این شهر گذراند. وی در ۲۱سالگی در عملیات کربلای ۵ مجروح شد و پای راست خود را از دست داد. جلیلی همزمان با اشتغال در وزارت خارجه تحصیلات دانشگاهی خود را تا مقطع دکترای علوم سیاسی در دانشگاه امام صادق(ع) ادامه داد. عنوان پایاننامه وی اندیشه سیاسی اسلام در قرآن است. یکی از نکات قابل توجه در این زمینه حضور حسین بشیریه، تئوریسین مطرح اندیشه اصلاحطلبی در کنار وی در تنظیم پایاننامهاش در مقطع دکتری است. جلیلی در وزارت خارجه دولت سازندگی عهدهدار مسئولیتهایی چون ریاست اداره بازرسی وزارت خارجه و معاون اداره اول آمریکا میشود، اما بعد از روی کار آمدن خاتمی، فعالیت او در دستگاه دیپلماسی کشور موقتا به اتمام میرسد. در سال ۸۴ پس از پیروزی محمود احمدینژاد در انتخابات ریاستجمهوری، جلیلی مجددا به وزارت خارجه بازمیگردد و معاون اروپا و آمریکای این وزارتخانه میشود. کمی بعد در سال ۸۶ دبیر شورای عالی امنیت ملی میشود و تا سال ۹۲ در این سمت باقی میماند. او در این مدت مسئولیت تیم مذاکرهکننده هستهای ایران با کشورهای غربی را برعهده داشت.
جلیلی پیش از این یکبار دیگر در سال ۹۲ با شعار «حیات طیبه» در انتخابات ریاستجمهوری ثبتنام کرد و با کسب بیش از ۴ میلیون رای، نفر سوم شد. برخی پس از ثبتنام او مدعی بودند جلیلی قرار است در انتخابات، نقش کاندیدای پوششی را برای سیدابراهیم رئیسی ایفا کند، اما اکنون دیگر نمیتوان چنین موضوعی را تایید کرد و باید دید جلیلی تا آخر در رقابت باقی میماند یا خیر؟
محسن مهرعلیزاده
در میان ۷ کاندیدای تایید صلاحیت شده، محسن مهرعلیزاده استاندار اسبق اصفهان ۶۴ ساله است. او اگرچه در انتخابات ریاستجمهوری 1400 تایید صلاحیت شده است، اما در انتخابات مجلس شورای اسلامی در سال 1394 صلاحیتش توسط شورای نگهبان برای نمایندگی مجلس رد شد. او دکتری اقتصاد مهندسی را از دانشگاه تیلبرگ هلند دارد. مهرعلیزاده فعالیت سیاسی خود را پس از انقلاب با تشکیل کمیته انقلاب اسلامی و جهاد سازندگی در مراغه آغاز کرد و پس از جنگ تحمیلی در دوران سازندگی، معاون امور نیروگاههای سازمان انرژی اتمی بود. در دولت اول اصلاحات نیز طی سالهای ۷۶ تا ۸۰ استاندار خراسان شد و در کابینه بعدی خاتمی ریاست سازمان تربیت بدنی را برعهده گرفت. مهرعلیزاده که سیاستمداری با مشی اصلاحطلبانه است ۱۶ سال قبل هم در انتخابات ریاستجمهوری کاندیدا بود، اما ابتدا صلاحیت وی توسط شورای نگهبان احراز نشد، ولی پس از توصیه مجدد رهبری به بازنگری در پرونده او و مصطفی معین، درنهایت این دو نفر توانستند مجوز ورود به انتخابات را کسب کنند. مهرعلیزاده نهایتا در این رقابت با کسب حدود یک میلیون و دویست هزار رای یعنی با ۴٫۳۸ درصد آرای مردمی، در رده هفتم ایستاد. او در چند سال اخیر مسئولیت خاصی نداشته است و آخرین سمت رسمیاش به حدود ۴ سال قبل بازمیگردد. مهرعلیزاده آبان ۹۶ استاندار اصفهان شد، اما چندی بعد با تصویب قانون منع بهکارگیری بازنشستگان در مجلس، مجبور شد از سمت خود کنار برود و تا به امروز که مجددا در انتخابات ریاستجمهوری کاندیدا شده است، در حاشیه سیاست باشد.
مهرعلیزاده گرچه سیاستمداری اصلاحطلب است، اما در لیست ۱۴ نفره کاندیداهای پیشنهادی این جناح سیاسی برای انتخابات ۱۴۰۰ نبود و بعید است در آینده نیز، وی مورد حمایت کامل جبهه اصلاحات ایران قرار گیرد.
سیدامیرحسین قاضیزادههاشمی
قاضیزاده جوانترین کاندیدای احراز صلاحیت شده توسط شورای نگهبان است. او ۲۲ اردیبهشتماه به همراه دخترش با حضور در ستاد انتخابات وزارت کشور برای سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری ثبتنام کرد. قاضیزاده که هماکنون نایبرئیس اول مجلس یازدهم است، دانشآموخته دکتری پزشکی و جراح متخصص گوش، حلق و بینی است. قاضیزاده فعالیت مدیریتی خود را با ریاست دانشگاه علوم پزشکی سمنان آغاز کرد. وی در دورههای هشتم، نهم و دهم مجلس شورای اسلامی از حوزه انتخابیه مشهد و کلات بهعنوان منتخب مردم به پارلمان راه پیدا کرد. او پسرعموی سیدحسن قاضیزادههاشمی (وزیر سابق بهداشت) و برادر احسان قاضیزادههاشمی (نماینده فعلی مجلس) است. بنابر اظهارنظر خود قاضیزاده، او در دوران ۱۲ساله حضورش در مجلس در تدوین حدود ۱۰ بودجه سالیانه کشور نقش داشته است. بهجز این موارد نایبرئیس اول ۵۰ساله مجلس شورای اسلامی در کارنامه سیاسی خود سابقه عضویت در شورای مرکزی جبهه پایداری و سخنگوی این حزب سیاسی را در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۳ دارد. با برخی تغییر و تحولات در جبهه پایداری، قاضیزاده نیز راه خود را از آنها جدا کرد و تلاش کرد تا شخصیت مستقلتری داشته باشد. او میگوید که از 2 سال پیش بهصورت جدی به انتخابات 1400 فکر کرده و بر همین اساس آمده تا «تیم بازی و باند بازی» را بههم بزند. قاضیزاده اردیبهشتماه در گفتوگو با «فرهیختگان» گفت: «مدل حکمرانی ما باید تغییر کند. یعنی نظام برنامهریزی، نظام بودجهریزی، مدل کنشگری دستگاههای فرهنگی، آسیبهای اجتماعی و... باید با یک اقدام عمیق انقلابی تغییر کند.» او وعده داده است اگر رئیسجمهور شود، در کمتر از ۳ روز معضل بورس و سهامدارانش را که یک سال است قوه مجریه و قضایی نتوانستند آن را حل کنند، حل میکند.
محسن رضایی
محسن رضایی مثل بسیاری دیگر از دورههایی که نامزد انتخابات ریاستجمهوری میشد، در انتخابات سال جاری نیز کاندیدا شد. حالا او تقریبا به پای ثابت انتخابات ریاستجمهوری در ایران تبدیل شده است. او در انتخابات سال 1384 ثبتنام کرد اما پیش از برگزاری انتخابات از ادامه رقابتها انصراف داد. در سال 88 در رقابت ماند و با 681 هزار رای؛ 1.73درصد آرا، نفر سوم شد. سال 92 نیز وارد عرصه انتخابات شد و توانست 3 میلیون و 884 هزار رای 10.59درصد آرا را کسب کند. در 16 سال گذشته، رضایی تنها در انتخابات سال 96 اعلام کاندیداتوری نکرد. شاید به همین دلیل است که شورای آتلانتیک در گزارشی درباره او مینویسد: «انتخابات بدون محسنرضایی یعنی کباب بدون پیاز.» رضایی البته سابقه کاندیداتوری در انتخابات مجلس را نیز دارد. در سال ۱۳۷۸ او کاندیدای نمایندگی مجلس در تهران شد و در فهرست «ائتلاف خط امام و رهبری» و جامعه روحانیت مبارز قرار گرفت، اما موفق به کسب آرای لازم نشد. رضایی دبیر کنونی مجمع تشخیص مصلحت نظام با 67 سال سن، مسنترین کاندیدای انتخابات ریاستجمهوری 1400 است. رضایی از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ نخستین فرمانده واحد اطلاعات سپاه بود و در سال ۱۳۶۰ با حکم امام خمینی(ره) به فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منصوب شد و این سمت را تا سال ۱۳۷۶ در اختیار داشت. در انتخابات 1400، رضایی در روز آخر ثبتنام کرد و نخستین نطق انتخاباتیاش را در واکنش به علی لاریجانی و اسحاق جهانگیری بیان کرد و گفت: «اقتصاد پادگان یا دادگاه نیست اما جای فلسفهبافی هم نیست. اقتصاد از فلسفهبافی آسیب جدی دیده است؛ اقتصاد یک علم است اما متاسفانه برخی علم اقتصادی ندارند.» او که یکی از منتقدان جدی برنامههای اقتصادی دولتهاست، در روز ثبتنام در میان هوادارانش که لباسهای اقوام مختلف را پوشیده بودند، به وزارت کشور رفت.