مهراد کوکبی، روزنامه‌نگار: مراکز رشد یکی از بازوهای اصلی جامعه دانشگاهی برای پیشبرد برنامه‌های تحقیقاتی و پژوهشی و رسیدن به محصول از آنها به شمار می‌روند؛ مراکزی که نه‌تنها می‌توانند در حوزه اقتصادی اثرگذار باشند، بلکه مقوله اصلی کاربردی شدن فعالیت‌های پژوهشی را هم محقق می‌کنند. اهمیت این مراکز برای دانشگاه آزاد اسلامی به‌حدی است که در روزهای ابتدایی اردیبهشت‌ماه امسال معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه برای اولین‌بار به ارزیابی این مراکز در واحدهای سراسر کشور با معیارهای جدید پرداخته و مراکز سطح یک را معرفی کرد، تا از این طریق وضعیت عملکردی این مراکز را دستخوش تغییر کند. در این میان دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل بنا به شرایط جغرافیایی‌ای که دارد، می‌تواند نقش بسزایی در پیشبرد برنامه‌های اقتصادی استان و حتی ورود به صادرات محصولات دانش‌بنیان به کشورهای همجوار داشته باشد، اهمیت این استان و مراکز رشد فعال در واحدهای مختلف آن به‌حدی است که دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سفر خود به این استان گفته بود: «آموزش‌عالی باید در هر شهر یک هسته دانش‌بنیان داشته باشد که در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فناورانه آن شهر نقش ایفا کند. طبیعتا برای ورود دانشگاه به توسعه اقتصادی و فناورانه نیاز است تا هر منطقه مورد آمایش سرزمینی قرار گیرد و دانشگاه نیازها را احصا و در راستای رفع آن نیازها اقدام کند.» احصای چالش‌های منطقه‌ای و رسیدن به راهکارهای عملی و علمی برای رفع آنها هم به‌نوعی از مسیر همین مراکز می‌گذرد؛ مساله‌ای که باعث شد در این گزارش به بررسی مراکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل بپردازیم که در ادامه می‌خوانید.
رئیس دانشگاه آزاد استان اردبیل:
استقرار 86 واحد فناور و 2 شرکت دانش‌بنیان در استان
اسحاق رسولی، رئیس دانشگاه آزاد استان اردبیل با بررسی روند فعالیت مراکز رشد این استان و سیاست‌های این مراکز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «مراکز رشد استان اردبیل سابقه طولانی و پرباری ازنظر حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تولد محصولات فناور در کشور دارند، اما از حدود سه سال پیش ما سعی کردیم در این مراکز با غربالگری شرکت‌ها و هسته‌های فناور باتوجه به معیارهای جدیدی برای آینده مراکز رشد دانشگاه برنامه‌ریزی کنیم.»
وی ادامه داد: «در سال‌های اخیر سعی کردیم با غربالگری جامع هسته‌های فناور، ایده‌هایی را که در سطح دانشگاه آزاد نبودند یا ایده‌هایی که به‌صورت راکد مانده بودند، از چرخه ورود به مراکز رشد کنار بگذاریم؛ چراکه مراکز رشد دانشگاه آزاد باید نسبت‌به مراکز رشد دیگر و پارک‌های علم‌وفناوری متمایز باشند. البته این تمایز به‌معنی این نیست که ماموریت‌های مشترک و مشابه با دیگر مراکز رشد نداریم، بلکه به‌معنی لزوم حفظ برتری در سطح استان و اهمیت آینده‌نگری در مراکز رشد دانشگاه آزاد است، بنابراین تصمیم گرفتیم ایده‌هایی را که در راستای نیاز جامعه و بازار هستند و ظرفیت تبدیل شدن به شرکت دانش‌بنیان را دارند و حاضر باشند با دانشگاه آزاداسلامی مشارکت کنند، در اولویت پذیرش مراکز رشد دانشگاه آزاداستان اردبیل قرار دهیم.»
وی از فعالیت ۸۶ واحد فناور و دو شرکت دانش‌بنیان در این استان خبر داد و گفت: «۹۵ محصول دانش‌بنیان و فناور در شرکت‌ها تولید می‌شود که ۵۷ مورد آن توسط دانشجویان و محققان این دانشگاه وارد مرحله تجاری‌سازی و بازار شده است.»
رسولی اضافه کرد: «نوآوری، فناوری، کارآفرینی و هم‌افزایی علم و ثروت از اولویت‌های دانشگاه آزاد در استان است و برای همین دانشگاه آزاد مهارت‌آموزی و افزایش کیفیت و تخصص را از اولویت‌های خود قرار داده تا به اهداف موردنظر دست یابد. ضمن اینکه در رسالتی که برای دانشگاه آزاد تعریف شده، این دانشگاه باید دانشگاه حکمت‌گرا، کارآفرین و فناور باشد، بنابراین بی‌توجهی به مراکز رشد و واحدهای فناور به‌صورت مستقیم به حیات دانشگاه ضربه خواهد زد.»
وی اظهار کرد: «علاوه‌بر آموزش دانشجویان امروز وظیفه اصلی دانشگاه آزاد اسلامی شناسایی خلأها و نیازهای جامعه باتوجه به قابلیت‌های استان است تا بتوان به‌صورت علمی پاسخ مناسب برای رفع مشکلات ارائه کرد.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل با اشاره به اینکه در هفت حوزه نیازسنجی در مناطق مختلف استان انجام شده است، بیان کرد: «حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، حوزه سلامت، حوزه گردشگری، صنایع تبدیلی، تولید بذر و نهال و مدیریت بهره‌وری آب و انرژی دامنه‌های سبلان ازجمله آنهاست.»
رسولی اضافه‌کرد: «براساس برنامه تدوین‌شده مراکز و واحدهای دانشگاهی در مناطق مختلف استان ملزم به نیازسنجی و مطالعه مسائل راهبردی منطقه خود شده‌اند و هر واحد شهرستانی باید به چند مساله راهبردی ورود پیدا کند. به‌طور مثال در واحد مشگین‌شهر مطالعه و مدیریت بهره‌وری آب و انرژی دامنه‌های سبلان، در واحد سرعین دانشکده تخصصی گردشگری و در اردبیل احداث بیمارستان ۱۰۶ تختخوابی، سالن‌های مجهز ورزشی و آزمایشگاه تربیت‌بدنی برای گرفتن تست سلامت و استعدادیابی در همین راستا ایجاد شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل از دانشجویان ایده‌پرداز در مراکز و واحدهای دانشگاهی و سایر جوانان خارج از دانشگاه خواست ایده‌های خود را به مراکز رشد دانشگاه ارائه کنند تا پس از داوری علمی مورد حمایت قرار گرفته و زمینه تجاری‌سازی ایده‌های ارائه‌شده فراهم شود.
رسولی با اشاره به راه‌اندازی مزرعه تحقیقاتی در قالب مزرعه دانش‌بنیان و گردشگری سبز گفت: «۱۵ طرح دانش‌بنیان در این مزرعه که پایه دانشی و ترویجی دارد قابل‌اجرا بوده و با عملیاتی شدن، میوه‌های گلخانه‌ای در آن کشت و تجاری‌سازی می‌شود.»
او افزود: «در این طرح کشت گیاهان دارویی در دستورکار بوده و ۱۰ نوع گیاه دارویی تولید و تجاری‌سازی شده و کشت و پرورش گل‌محمدی از دیگر تولیدات مزرعه این واحد دانشگاهی است که از این محصول در تولید گیاهان دارویی استفاد می‌شود.»
رسولی ادامه داد: «در زمینه پرورش دام و طیور هم در مزرعه دانش‌بنیان واحد اردبیل اقدام به پرورش بوقلمون و فعالیت در زمینه به‌نژادی در قالب ۸۰ کارگاه شده است.»
رئیس دانشگاه آزاد اسلامی استان اردبیل در ادامه گفت: «۹۰ هکتار مزارع مختص به کشاورزی در واحدهای دانشگاهی استان وجود دارد و در این مزارع، تولید بذر متناسب با اقلیم منطقه موردنظر قرار گرفته است.»
توجه به صنایع خلاق عامل حفظ بازارهای بین‌المللی است
رسولی درخصوص برنامه‌ریزی دانشگاه آزاد استان اردبیل برای صادرات محصولات به کشورهای مجاور و غیرمجاور گفت: «یکی از ویژگی‌هایی که ما در تمام هسته‌های فناور مراکز رشد استان دنبال می‌کنیم، رویکرد بین‌المللی‌گرایی و ورود به بازارهای کشورهای مختلف است؛ درحال حاضر این ویژگی در هسته‌های فناوری مشغول در حوزه صنایع خلاق مرکز رشد اردبیل به نتیجه رسیده و 6 شرکت در مراکز رشد استان اردبیل مشغول فعالیت در حوزه تحلیل داده‌های بین‌المللی هستند که خدمات‌شان را به کشورهای اروپایی و آسیایی می‌دهند و در این کشورها نمایندگی مستقر هم دارند. البته مشخصا به مرکز رشد بیله‌سوار ماموریت زمینه‌سازی صادرات و سکوی ورود به بازارهای بین‌المللی داده شده و برنامه‌ریزی‌هایی هم برای احداث پایانه‌های صادراتی و نمایشگاه محصولات دانش‌بنیان برای صادرات به کشورهای مجاور شده است و امیدواریم این واحد به‌زودی به‌عنوان محور صادرات استان واقع شود.»
وی ادامه داد: «در زمینه گردشگری سلامت نیز امسال برنامه‌ریزی‌های خوبی صورت گرفته است که امیدواریم به‌زودی با اخذ مجوزهای لازم و ایجاد شبکه بین واحدهای اردبیل، واحد بیله‌سوار با کشور آذربایجان در زمینه گردشگری سلامت و درمانی نیز فعالیت کنیم.»
مانع‌زدایی در مراکز رشد، تضمین‌کننده حیات دانشگاه در آینده
رسولی درخصوص چالش‌های مراکز رشد دانشگاهی در کشور گفت: «یکی از مسائل و چالش‌هایی که ما با غربالگری شرکت‌ها و هسته‌های فناور در مراکز رشد استان توانستیم رفع کنیم، مساله احساس تعلق شرکت‌های دانش‌بنیان به دانشگاه آزاد بود. در گذشته هسته‌های فناور بعد از ورود به مراکز رشد دانشگاه آزاد و استفاده از منابع دانشگاه وقتی به شرکت دانش‌بنیان تبدیل می‌شدند یا به درآمدزایی می‌رسیدند، چندان احساس تعلق به دانشگاه نمی‌کردند و سپس از مراکز رشد خارج می‌شدند و این موضوع از آنجاکه منابع ما در دانشگاه آزاد محدود است و از منابع دولتی استفاده نمی‌کنیم، تا حد زیادی به مراکز رشد لطمه وارد می‌کرد؛ چراکه دانشگاه در مراحل ابتدایی روی هسته‌ها و واحدهای فناور سرمایه‌گذاری می‌کند به امید اینکه در آینده این شرکت‌ها گرهی از مشکلات دانشگاه در حوزه‌های مختلف را باز کند، بنابراین سیاست ما درقبال شرکت‌های دانش‌بنیان مثل پرورش فرزند است، به‌گونه‌ای که مثل یک پدر، دانشگاه خود را موظف به حمایت و تامین نیازهای هسته‌های فناور می‌کند به امید اینکه در سال‌های آینده هسته‌های فناور بعد از تبدیل شدن به شرکت‌های دانش‌بنیان، از دانشگاه که محل پرورش‌شان بوده حمایت کرده و حتی در آینده با ایجاد یک اکوسیستم رشد ایده‌های تازه، مراکز رشد دانشگاه را راهوری کنند.»
وی ادامه داد: «یکی دیگر از مسائلی که پیش‌روی هسته‌های فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان قرار دارد، مربوط به برخی از بندهای مربوط به آیین‌نامه حمایت شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ در این آیین‌نامه ذکر شده که هسته‌های فناوری که متقاضی تسهیلات هستند باید ضمانتنامه بانکی به دانشگاه بدهند و همان‌طور که می‌دانید، صدور ضمانتنامه بانکی مستلزم گردش مالی در حساب این متقاضیان است که خب طبیعتا از آنجاکه این افراد عموما دانشجویان و فناوران جوان هستند، در این زمینه دچار مشکل می‌شوند. ما در مراکز رشد استان اردبیل برای افرادی که نمی‌توانند ضمانتنامه بانکی بیاورند تصویب کردیم که با ارائه چک یا سفته امکان استفاده از تسهیلات را داشته باشند. البته ما در این زمینه شاید ریسک کرده باشیم، اما تمام تلاش‌مان را می‌کنیم تا هیچ‌کدام از این جوانان به‌دلیل عدم دریافت تسهیلات و امکانات ایده‌هایشان از بین نرود؛ چراکه معتقدیم آینده و حیات دانشگاه در گرو پرورش استعدادها و توجه به ایده‌های خلاق خواهد بود.»
وی افزود: «البته ما در دانشگاه تاحدی با کمبود منابع برای حمایت‌ها از ایده‌ها مواجه هستیم اما در همین راستا با همکاری بانک‌ها و خصوصا صندوق‌های قرض‌الحسنه خودمان را متعهد کردیم تا برای حمایت از ایده‌های خلاق و آینده‌دار تا حد توان کمبود منابع مانع نشود تا همه ایده‌های خلاق از حمایت‌های دانشگاه بهره‌مند شوند.»
وی در ادامه گفت: «یکی دیگر از مشکلاتی که هسته‌های فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان با آن مواجه بودند، مساله فرآیندهای اداری و پیگیری اخذ مجوزات از سازمان‌های مختلف بود که ما در مرکز رشد پیگیری همه فرآیندهای اداری این هسته‌ها را برعهده گرفتیم تا انرژی و توان این افراد در فرآیندهای سخت و بعضا زمان‌بر اداری به هدر نرود و فقط دغدغه تولید داشته باشند؛ البته هنوز به‌صورت کامل در این زمینه ایده‌آل نیستیم اما تا حد توان سعی کردیم فرآیندهای اداری برعهده مرکز رشد قرار بگیرد، نه واحدهای فناوری.»
مدیر مرکز رشد دانشگاه واحد اردبیل:
زیست‌بوم منطقه برای تولید محصولات دانش‌بنیان مدنظر قرار می‌گیرد
بابک پردل، مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل با بررسی روند روبه‌رشد مرکز رشد این واحد دانشگاهی گفت: «مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل در بنایی به مساحت 9200متر شامل کارگاه‌های مجهز در زمینه‌های تراشکاری، جوشکاری و ریخته‌گری از سال 1394 راه‌اندازی و از سال 1396 با مواقفت و اخذ مجوز از وزارت علوم شروع به فعالیت کرد. درحال حاضر 42 واحد و هسته فناور در این مرکز رشد مشغول فعالیت هستند که مجموعا بیش از 100 محصول در حوزه‌های گیاهان دارویی، تولید رنگ خوراکی طبیعی، تولید ماشین‌آلات صنعتی، صنایع غذایی، محصولات دارویی، تولید پرینتر سه‌بعدی و حوزه‌های قطعه‌سازی و... به مرحله تجاری‌سازی رسیده‌اند. همچنین در مرکز رشد واحد اردبیل 18 عضو هیات‌علمی دانشگاه در کنار هسته و واحدهای فناوری برای تقویت و توسعه این تیم‌ها حضور دارند.»
وی ادامه داد: «با توجه به زیست‌بوم استان اردبیل و همچنین نیاز کشور، ما در مرکز رشد دانشگاه به مباحث اصلاح نژاد بز‌های شیرده و همچنین تولید بذر سبزیجات وارد شدیم و توانستیم بز و گوسفند منطقه‌ای را با گوسفند ایتالیایی تلقیح کنیم تا هم حجم شیر تولید آنها افزایش یابد و از طرفی درصد دوقلویی آنها افزایش یابد البته امسال موضوع اصلاح نژادی بوقلمون منطقه‌ای را نیز در دستورکار داریم. در کنار مباحث دامپروری و اصلاح نژادی حیوانات، تعدادی از هسته‌های فناور هم مشغول تولید عسل محلی با خواص دارویی و مباحث مربوط به گیاهان دارویی هستند.»
تجاری‌سازی 58 محصول تولید شده در مرکز رشد
پردل درخصوص تجاری‌سازی محصولات و درآمد این واحد دانشگاهی از تجاری‌سازی محصولات مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل گفت: «از حدود 100 محصول تولید شده در مرکز رشد دانشگاه، نزدیک به 58 قلم از آنها مرحله تجاری‌سازی را طی کرده‌اند و وارد بازار شدند. البته ما در مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل به هسته فناور نگاه تجاری نداریم بلکه به‌عنوان سرمایه‌هایی برای آینده اقتصاد دانش‌بنیان به آنها نگاه می‌کنیم و بیشتر بنا داریم تا ایده‌های خلاقانه در دانشگاه پرورش پیدا کنند و در آینده کشور موثر واقع شوند، بنابراین در مجموعه مرکز رشد، سهم دانشگاه از سود حاصل از فروش محصولات هسته‌ها و واحدهای فناور را تنها 2 الی 5 درصد درنظر گرفتیم. سال گذشته گردش مالی هسته‌ها و واحدهای فناور مرکز رشد اردبیل مبلغی بیش از 10 میلیارد تومان بود که سهم دانشگاه حدود 300 میلیون تومان بود.»
وی درخصوص تاثیر کرونا بر فعالیت مرکز رشد و شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: «البته در ایام شیوع کرونا، ما در مدیریت مجموعه مرکز رشد سعی کردیم تا حد امکان فعالیت‌ها متوقف نشود و تلاش شد تا شرایط به نحوی مدیریت شود تا هسته‌ها کمترین آسیب را از تعطیلی‌های کرونایی ببینند اما درواقع بخشی از آسیبی که به شرکت‌ها و هسته‌های فناور ما وارد شد ناشی از رفتار بازار در شرایط کرونایی بود؛ پیش از ایام شیوع کرونا تعدادی از هسته‌های فناور ما درحال مذاکره با کشورهای اروپایی ازجمله انگستان جهت مباحث مربوط به صادرات بودند که متاسفانه با شیوع کرونا این موضوع از سمت کشورهای اروپایی به حالت تعلیق باقی ماند یا به دلیل مشکلات تامین مالی بعضی صنایع و برخی شرکت‌ها دچار مشکل شدند که روی هسته‌ها و واحدهای دانش‌بنیان مرکز رشد ما نیز موثر بود. اما امسال باتوجه به تجربه‌ای که کسب شد امیدواریم مشکلات‌مان کمتر شود و گردش مالی شرکت‌های زیرمجموعه مرکز رشد از سال گذشته بالاتر باشد.»
وی ادامه داد: «امسال قراردادهای جدیدی در موضوع تولید میوه‌های خشک با تعاونی باغداران تبریز، کرمان و بندرعباس منعقد کردیم که ارزش آنها در مجموع بیش از 3 میلیارد تومان خواهد بود یا در بحث تولید عرقیات گیاهی و صنایع ماشین‌سازی قراردادی‌هایی به ارزش بیش از 3 میلیارد تومان به امضا رسیده که البته پیش‌بینی می‌کنیم در بحث عرقیات این قراردادها قبل از پایین سال جاری افزایش یابند. البته مبالغی که گفته شد تنها سفارش‌ها و قراردادهای 3 ماهه اول سال جاری ما بوده و قطعا تا پایان سال این ارقام افزایش خواهند داشت.»
پردل با اشاره به اهمیت نگاه صادرات‌محور به محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان افزود: «همان‌طور که می‌دانید شهر اردبیل به دلیل هم‌مرزی با کشور آذربایجان از پتانسیل خوبی برای صادرات محصولات برخوردار است. در همین راستا نیز امسال بنا داریم با برگزاری یک رویداد استارتاپی و دعوت از سرمایه‌گذاران و تاجران آذربایجانی تعداد محصولات صادراتی مرکز رشد واحد اردبیل را افزایش دهیم. البته تاکنون برای صادرات برخی محصولات مثل چراغ‌های هوشمند گلخانه‌ای و عرقیات گیاهی توافقاتی با شرکت‌های ترکیه‌ای انجام شده است اما امیدواریم با مرتفع شدن معضل کرونا تعداد محصولات صادراتی مرکز رشد اردبیل افزایش یابد.»
وی درخصوص برنامه‌های سال جاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل گفت: «همان‌طور که می‌دانید در استان اردبیل و شهرستان‌های اطراف این استان، واحدهای دانشگاهی دانشگاه آزاد اسلامی امکانات خوبی در اختیار دارند؛ ما برای امسال توافقات خوبی با مراکز رشد واحدهای اطراف دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل داشتیم تا هرکدام از آنها بتوانند به‌عنوان مراکز رشد اقماری دانشگاه آزاد اسلامی اردبیل فعالیت کنند و در همین راستا برای هر واحد متناسب با توانمندی‌ها و پتانسیل‌ها هدف‌گذاری خاصی انجام شده است و بنا داریم امسال رویدادهای خاصی برگزار کنیم. به‌طور مثال در روزهای آینده در شهرستان نیک رویداد عسل و صنایع تبدیلی آن برگزار خواهد شد. برای شهرستان سرعین ماه آینده رویداد گردشگری برگزارخواهد شد. در اردبیل یک رویداد با موضوع فرش و صنایع وابسته برگزار می‌شود. برای شهر پارس‌آباد مغان رویداد کشاورزی نوین را برگزار خواهیم کرد و برای مشکین شهر رویداد صنایع تبدیلی و خلاقیت در صنعت را برگزار خواهیم کرد.»
لزوم اصلاح قوانین برای مانع‌زدایی از تولید
وی درخصوص مشکلات پیش‌روی مراکز رشد دانشگاهی گفت: «یکی از مشکلاتی که درحال حاضر مراکز رشد با آنها روبه‌رو هستند، بحث قدیمی شدن بعضی از بخشنامه‌ها و قوانین است که با توجه به شرایط کنونی جا دارد تا سازمان مرکزی دانشگاه برای تغییر آنها اقدام کند، به‌طور مثال حمایت‌هایی که مراکز رشد و واحدها برای تولید نمونه اولیه محصولات دانش‌بنیان می‌توانند ارائه کنند، درحال حاضر مبلغ ناچیزی محسوب می‌شود، البته شاید این مبلغ 5 سال گذشته گره‌گشا می‌بود اما در شرایط کنونی کارگشا نیست؛ چراکه درحال حاضر قیمت‌ها چندین برابر گذشته شده‌اند یا یکی از مشکلاتی که مراکز رشد با آن مواجه هستند مساله اخذ مجوز برای تولید محصولات مختلف است که عموما عامل ترمز در رشد شرکت‌های نوپا می‌شود؛ البته امیدواریم با حمایت‌های سازمان مرکزی و اصلاحاتی که درحال حاضر برای برخی بخشنامه‌ها در دستورکار قرار گرفته تا حدی زیادی مشکلات شرکت‌ها و هسته‌های فناور دانشگاه آزاد اسلامی مرتفع شود.»