مهدی عبداللهی، روزنامه‌نگار: طبق آمارهای شرکت مدیریت برق ایران، مصرف برق کشور در ساعات پیک روز اول خرداد سال جاری عدد عجیب 54 هزار مگاوات را لمس کرد، رقمی که در تاریخ اول خرداد سال 1399 حدود 44 هزار و 500 مگاوات بوده است. به‌عبارتی در روز اول خرداد امسال مصرف برق در ساعات پیک، رشد 22درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده است. مصطفی رجبی‌مشهدی، سخنگوی صنعت برق نیز درخصوص قطعی‌های متعدد برق در روزهای گذشته می‌گوید، ناترازی تولید و مصرف برق در شبکه در این روزها 8500 تا 9000 مگاوات است. در این میان مشکل، زمانی جدی‌تر می‌شود که طبق اعلام شرکت توانیر 14درصد از ظرفیت تولید برق ایران مربوط به تولیدات نیروگاه‌های برقابی است که با کاهش ذخایر سدها و منابع آبی کشور، احتمال کاهش تولید برق و بحرانی‌‌تر شدن قطعی برق نیز وجود دارد.

نکته تکمیلی اینکه طبق آمارهای وزارت نیرو، حجم بارش کشور نسبت به سال گذشته کاهش 52درصدی و نسبت به دوره بلندمدت 52ساله، کاهش 36درصدی داشته است. همه اینها درحالی است که طبق آمارهای وزارت نیرو، ترکیب منابع تامین انرژی سبد برق ایران نیز به شکلی است که 81درصد آن مربوط به نیروگاه‌های حرارتی است که با اضافه کردن 14درصد نیروگاه‌های برقابی، یک درصد دیزلی و یک درصد منابع پراکنده، حدود 98درصد از منابع تولید برق ایران از مواردی غیر از انرژی‌های تجدیدپذیر و اتمی تامین می‌شود. عدم تنوع منابع تامین برق کشور موجب شده، شاهد قطعی برق حتی در زمستان شویم، موضوعی که حالا با تکمیل زنجیره بحران مدیریتی دولت روحانی، مشکلات عدیده‌ای را این روزها بر کشور تحمیل کرده است.

نکته قابل‌تامل این است که براساس آنچه در گزارش پیش‌رو می‌آید، در سطح جهان کشورهای صاحب فناوری هسته‌ای و همچنین کشورهایی که بخشی از فناوری هسته‌ای را وارد کرده‌اند، برق هسته‌ای سهم بسیار قابل‌توجهی در سبد تامین برق کشورها دارد. براین اساس درحالی در ایران سهم برق هسته‌ای در سبد برق کشور حدود 1.2درصد است که این میزان در فرانسه نزدیک به 71درصد، در اوکراین و اسلواکی هرکدام نزدیک به 54درصد، در مجارستان حدود 49درصد، در بلژیک نزدیک به 48درصد و درمجموع بین 31 کشور، ایران رتبه 30 را با کمترین سهم برق هسته‌ای از کل تولید برق دارد. با قطعی‌های برق در شرایط فعلی دو نکته حائز اهمیت است: 1- طی چند دهه اخیر برنامه‌ریزی برای تنوع‌بخشی به سبد برق کشور انجام نشده و 2- برخلاف برخی اظهارات غیرکارشناسی بر بی‌فایده بودن تلاش‌ها و هزینه‌های ایران برای دستیابی و حفاظت از فناوری هسته‌ای، برق هسته‌ای می‌تواند بخشی از نیاز برق کشور را تامین کند.

تولید برق هسته‌ای جهان8 برابر کل مصرف ایران

براساس گزارش 2020 انجمن جهانی هسته‌ای (World Nuclear Association) صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای امروز حدود 11.5 درصد از کل برق موردنیاز جهان را تولید می‌کند. طبق آمارهای این نهاد بین‌المللی، درحال حاضر تعداد 440 نیروگاه در 31 کشور فعال‌اند (بدون درنظر گرفتن نیروگاه‌های درحال احداث کشورهای خاورمیانه) میزان تولید برق این 31 کشور از انرژی هسته‌ای حدود 389 هزار و 920 مگاوات تا پایان سال 2020 بوده است. برای تصور درشتی این رقم کافی است بدانیم مصرف فعلی برق کشور در ساعت پیک خود حدود 50 هزار مگاوات است. با این حساب تولید برق از انرژی هسته‌ای در جهان معادل 8/7 برابر مصرف فعلی ایران است.

برق هسته‌ای منتقدان و مدافعان زیادی دارد، منتقدان می‌گویند پروژه‌های هسته‌ای تعریف‌شده جدید علاوه‌بر مساله تامین مالی، با رقیبی به‌نام انرژی‌ها تجدید‌پذیر مواجه هستند. بنابر دیدگاه منتقدان، صنایع انرژی تجدید‌پذیر نسبت‌به صنعت هسته‌ای دربرابر اثرات همه‌گیری کرونا نیز مقاومت بهتری از خود نشان داده‌اند. آنها می‌گویند تولید برق هسته‌ای به‌واسطه هزینه‌بر بودن احداث نیروگاه‌ها و همچنین مشکل تامین سوخت، کار تولید برق را برای دولت‌ها با مشکل مواجه می‌کند. اما در سویی دیگر، موافقان می‌گویند تولید برق از انرژی‌های تجدید‌پذیر مثل نیروگاه‌‌های خورشیدی و بادی کم‌هزینه نبوده و همچنین امکان تولید با حجم بالا برای اغلب کشورها ممکن نیست. برای مثال کشورهایی که درطول سال کمترین روزهای آفتابی را دارند، تامین برق با حجم بالا برای آنها امکان‌پذیر نیست و همچنین احداث نیروگاه‌های بادی نیز برای برخی کشورها که درطول سال بیشتر اوقات سرعت باد در آنها بیشتر است، مناسب خواهد بود. درمجموع با همه انتقادها، محققان علوم هسته‌ای می‌گویند مشکل هزینه زیاد و مشکل تامین سوخت با ورود نسل جدید رآکتورهای ماژولار کوچک (SMRs) حل شده و خواهد شد. ازجمله حسین شیرانی در مقاله‌ای که با عنوان «نیروگاه‌های هسته‌ای و رآکتورهای ماژولار کوچک (SMRs)» در نشریه علوم و فنون سازندگی چاپ شده، به این موضوع اشاره کرده و می‌گوید رآکتورهای ماژولار کوچک (SMRs) پاسخ مهندسی هسته‌ای به تقاضای روزافزون انرژی در سراسر جهان است و می‌تواند انتقادها و نگرانی‌ها به هزینه بالای برق هسته‌ای را مرتفع سازد.

آمارها نیز نشان می‌دهد درحالی‌که در برخی کشورهای توسعه‌یافته اقداماتی برای کاهش تعداد نیروگاه‌ها شده، اما در سطح خاورمیانه اغلب کشورها تمایل جدی برای گسترش برق هسته‌ای داشته‌اند. برای مثال طبق گزارش نهاد وضعیت صنعت هسته‌ای (WNISR) که در پاریس مستقر است، برخلاف توقف تعدادی از رآکتورهای هسته‌ای در کشورهایی همچون آلمان، آمریکا، ژاپن، فرانسه اما امارات‌متحده عربی چهار نیروگاه اتمی با ظرفیت 5 هزار و 400 مگاوات را در دست احداث دارد که یکی از آ‌نها در آستانه بهره‌برداری است. در همین حال ترکیه دو نیروگاه اتمی با ظرفیت مجموع 2 هزار و 200 مگاوات را در دست ساخت دارد، مصر درحال آماده‌سازی زیرساخت نیروگاه 4 هزار و 800 مگاواتی خود است و عربستان سعودی نیز درحال بستن قراردادها برای یک نیروگاه هسته‌ای ۲ هزار مگاواتی است. البته ایران نیز قصد دارد با تکمیل فاز دوم نیروگاه بوشهر 915 مگاوات دیگر به برق هسته‌ای خود اضافه کند.

برق هسته‌ای آمریکا 106 برابر تولید برق ایران!

آن‌گونه که در آمارهای آخرین گزارش انجمن جهانی هسته‌ای آمده، در بین 31 کشور، آمریکا با 95 نیروگاه و تولید 97 هزار و 154 مگاوات برق از انرژی هسته‌ای، در رتبه اول بزرگ‌ترین تولیدکننده برق هسته‌ای قرار دارد. پس از این کشور، فرانسه با 56 نیروگاه و تولید 61 هزار و 370 مگاوات در رتبه دوم، چین با 48 نیروگاه و تولید 46 هزار و 498 مگاوات در رتبه سوم، ژاپن با 33 نیروگاه و تولید 31 هزار و 679 مگاوات برق، در رتبه چهارم، روسیه با 38 نیروگاه و تولید 28 هزار و 437 مگاوات در رتبه پنجم، کره جنوبی با 24 نیروگاه و تولید 23 هزار و 172 مگاوات در رتبه ششم، کانادا با 19 نیروگاه و تولید 13 هزار و 554 مگاوات در رتبه هفتم، اوکراین با 15 نیروگاه و تولید 13 هزار و 107 مگاوات در رتبه هشتم، انگلیس با 15 نیروگاه و 8 هزار و 923 مگاوات در رتبه نهم و آلمان با 6 نیروگاه و 8 هزار و 113 مگاوات در رتبه دهم قرار دارد.

سوئد در رتبه 11، اسپانیا در رتبه 12، هند در رتبه 13، بلژیک در رتبه 14، جمهوری چک در رتبه 15، تایوان در رتبه 16، سوئیس در رتبه 17، فنلاند در رتبه 18، بلغارستان در رتبه 19، مجارستان در رتبه 20، برزیل در رتبه 21، آفریقای جنوبی در رتبه 22، اسلواکی در رتبه 23، آرژانتین در رتبه 24، مکزیک در رتبه 25، پاکستان در رتبه 26، رومانی در رتبه 27، ایران در رتبه 28، اسلوونی در رتبه 29، ارمنستان در رتبه 30 و هلند نیز در رتبه 31 قرار دارند. طبق این آمارها ایران با تولید 915 مگاوات در نیروگاه بوشهر، رتبه 28 را در بین 31 کشور به‌لحاظ حجم تولید برق از انرژی هسته‌ای دارد.

برای تصور مقدار تولید برق کشور در مقایسه با کشورهای هسته‌ای، این نکته قابل‌تامل است که تولید برق آمریکا از انرژی هسته‌ای 106 برابر ایران است، تولید برق فرانسه معادل 67 برابر ایران، چین 51 برابر، ژاپن 35 برابر، روسیه 31 برابر، کره‌جنوبی 25 برابر، کانادا 15 برابر، اوکراین 14.3 برابر، انگلیس نزدیک به 10 برابر، آلمان نزدیک به 9 برابر، سوئد 8.5 برابر، اسپانیا 7.8 برابر و تولید برق هسته‌ای هند نیز 6.8 برابر ایران است.

71 درصد برق فرانسه هسته‌ای است

در بین 31 کشوری که درحال حاضر از نعمت برق هسته‌ای برخوردار هستند، طبق آمار انجمن جهانی هسته‌ای «World Nuclear Association» (بدون درنظر گرفتن نیروگاه‌های درحال احداث کشورهای خاورمیانه)، برق هسته‌ای بیشترین سهم را در تولید برق کشور فرانسه دارد. طبق این آمارها، فرانسه با تامین 70.6 درصد از برق مصرفی خود از نیروگاه‌های هسته‌ای، بالاترین سهم را در سبد مصرفی برقی خود به انرژی هسته‌ای اختصاص داده است. اوکراین و اسلواکی هرکدام با نزدیک به 54 درصد در رتبه دوم و سوم قرار دارند، مجارستان با 49.2 درصد در رتبه چهارم، بلژیک با 47.6 درصد در رتبه پنجم، بلغارستان با 37.5 درصد در رتبه ششم، اسلوونی با 37 درصد در رتبه هفتم، جمهوری چک با 35.2 درصد در رتبه هشتم، فنلاند با 34.7 درصد در رتبه نهم و سوئد با 34 درصد در رتبه دهم با بالاترین سهم برق هسته‌ای از کل سبد مصرفی برقی خود قرار دارند. همچنین برق هسته‌ای سهم 26.2 درصدی در سبد مصرف برقی کره‌جنوبی دارد، این میزان در آمریکا و روسیه هرکدام 9.7 درصد است، در انگلیس 15.6 درصد، در کانادا 14.9 درصد، در آلمان 12.4 درصد، در ژاپن 7.5 درصد، در پاکستان 6/6 درصد، در آرژانتین 5.9 درصد، در چین 4.9 درصد، در هند 3.2 درصد، در برزیل2.07 درصد، در ایران 1.2 درصد و در هلند نیز کمتر از یک درصد است. با این حساب ایران در بین 31 کشور ازلحاظ سهم برق هسته‌ای در سبد مصرف برقی خود در رتبه 30 قرار داشته و تنها از کشور هلند در وضعیت بهتری است. درمجموع شاید جالب باشد ایران درحالی بابت استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بیش از دودهه هزینه‌های مادی و معنوی و تحریم‌های ظالمانه را متحمل شده که انرژی هسته‌ای سهم قابل‌توجهی در تامین برق کشورهای عضو 1+5 دارد.

توجه هم‌زمان کشورهای خاورمیانه به برق هسته‌ای

گفتیم که طبق آمارهای ارائه‌شده ازسوی نهاد وضعیت صنعت هسته‌ای (WNISR) با این‌حال در سطح جهان درحال حاضر تعداد 45 نیروگاه هسته‌ای با ظرفیت تولید 45 هزار و 804 مگاوات درحال ساخت است. نیروگاه‌های درحال ساخت چین با ظرفیت 10 هزار و 926 مگاواتی خود، رتبه اول را در بین 31 کشور مورد بررسی دارد. کره‌جنوبی با 5 هزار و 360 هزار مگاوات در رتبه دوم قرار دارد. هند با 4 هزار و 824 مگاوات در رتبه سوم، روسیه با 4 هزار و 424 مگاوات در رتبه چهارم، ژاپن با 2 هزار و 653 مگاوات در رتبه پنجم، تایوان با 2600 مگاوات در رتبه ششم، انگلیس با 2 هزار و 360 مگاوات در رتبه هفتم، آمریکا با 2 هزار و 234 مگاوات در رتبه هشتم، اوکراین با 2 هزار و 70 مگاوات در رتبه نهم و پاکستان نیز با 2 هزار و 28 مگاوات در رتبه دهم با بالاترین رقم ساخت نیروگاه‌های تولید برق قرار دارند. در ایران نیز قرار است با تکمیل و راه‌اندازی فاز دو نیروگاه بوشهر 915 مگاوات دیگر به ظرفیت تولید برق هسته‌ای کشور اضافه شود. در سطح کشورهای خاورمیانه نیز گفته شد که امارات‌متحده عربی چهار نیروگاه اتمی با ظرفیت 5.4 هزار مگاواتی را دردست احداث دارد، ترکیه دو نیروگاه اتمی با ظرفیت 2/2 هزار مگاواتی را در دست ساخت دارد، مصر درحال آماده‌سازی زیرساخت نیروگاه 4.8 هزار مگاواتی خود است و عربستان سعودی نیز درحال بستن قراردادها برای یک نیروگاه هسته‌ای ۲ هزار مگاواتی است. درمجموع کشورهای حوزه خاورمیانه و همسایگان ایران با همه ظرفیت‌های بسیار بالایی که در حوزه تولید برق از انرژی‌های تجدید‌پذیر مثل نیروگاه‌‌های خورشیدی و بادی دارند، با افتتاح طرح‌های درحال ساخت خود در شرایط بهتری نسبت‌به ایران در تولید برق هسته‌ای قرار خواهند گرفت. همچنین طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال 2020 علاوه‌بر نیروگاه‌های موجود و درحال ساخت، برنامه‌ریزی برای ساخت 109 رآکتور جدید نیز درحال انجام است و درصورت راه‌اندازی این نیروگاه‌ها، درمجموع برق تولیدی این نیروگاه‌ها و نیروگاه‌های درحال ساخت 63 هزار و 118 مگاوات به برق هسته‌ای جهان اضافه خواهد شد. درکنار اینها، آن‌طور که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گزارش کرده، برنامه‌ریزی برای ساخت 329 رآکتور جدید نیز روی میز است و شاید کار مطالعاتی این نیروگاه‌ها نیز در سال2021 یا 2022 انجام شود.

سهم انرژی هسته‌ای در برق ایران حدود یک درصد

یکی از مشکلات صنعت برق ایران، مساله وابستگی صنعت انرژی به گاز طبیعی است. این مساله می‌تواند امنیت انرژی کشور را به‌خطر بیندازد، تصور کنید در شرایطی تامین گاز کشور به هر دلیل دچار مشکل شود، در این حالت قطعا صنعت برق کشور نیز با بحران جدی مواجه می‌شود و شاهد خاموشی گسترده خواهیم بود. برای مثال در زمستان سال ۹۹، افزایش چشمگیر مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی سبب شد این سوخت به نیروگاه نرسد و شاهد ایجاد بحران خاموشی در کشور باشیم. بر این اساس پرواضح است که تنوع در ترکیب سبد انرژی سبب ایجاد امنیت درعرضه پایدار انرژی می‌شود. امروزه کشورهای توسعه‌یافته با تنوع‌بخشی به سبد انرژی خود سعی دارند امنیت انرژی خود را افزایش دهند. این موضوع مختص کشورهای بزرگ واردکننده انرژی نیست و شامل کشورهای دارنده منابع انرژی نیز می‌شود؛ به‌عنوان نمونه روسیه که یک‌سوم منابع گازی، یک‌دهم ذخایر نفت، یک‌پنجم معادن زغال‌سنگ دنیا را در اختیار دارد، درنظر دارد تا با افزایش مصرف زغال سنگ و ساخت نیروگاه‌های زغال‌سوز بیشتر، همگام با گرایش افزون‌تر به سایر انرژی‌ها نظیر برقابی، هسته‌ای و تجدیدپذیر، زمینه کاهش مصرف گاز در نیروگاه‌ها و صادرات هرچه بیشتر گاز طبیعی را فراهم آورد. تنوع‌بخشی به سبد انرژی حتی در کشورهای همسایه درحال پیگیری است. امارات متحده عربی و ترکیه درکنار توسعه برق هسته‌ای، توانسته‌اند مصرف گاز طبیعی در نیروگاه‌هایشان را به کمترین میزان درطول چندسال اخیر برسانند.

درخصوص انرژی هسته‌ای در این گزارش به‌طور مفصل درباره سهم انرژی هسته‌ای در تامین برق کشورها بحث شد. آن‌طور که در گزارش آمده ایران در بین 31 کشور در رتبه سی‌ام قرار گرفته و برق هسته‌ای کمترین سهم را در سبد انرژی کشور دارد. براساس گزارش ماهانه صنعت آب و برق دفتر فناوری اطلاعات و آمار وزارت نیرو، در پایان اسفند سال 1399 از کل ظرفیت (نامی و عملی) تولید برق کشور، سهم بخش‌های مختلف تامین انرژی به ترتیب شامل 36درصد چرخه ترکیبی، 26 درصد گاز، 19 درصد بخاری، 14درصد برقابی، 2درصد منابع پراکنده و بخش‌های دیزلی، اتمی و انرژی‌های تجدیدپذیر نیز هرکدام حدود یک درصد است. این ترکیب موجب‌شده در زمان کم‌آبی ظرفیت تولید برق از منابع برقابی دچار مشکل شود. درمجموع طبق آمارهای مذکور تا پایان اسفند 1399، سهم نیروگاه‌های حرارتی که شامل نیروگاه‌های بخاری، گازی و سیکل ترکیبی است، در سبد برق کشور حدود 81درصد بوده است. با اضافه کردن سهم 14درصد نیروگاه‌های برقابی به این رقم، 95درصد برق ایران از نیروگاه‌های حرارتی و برقابی تامین می‌شود و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و برق هسته‌ای کمتر از 5/2 درصد و مابقی نیز مربوط به دیزلی و منابع پراکنده است.