مهراد کوکبی، روزنامه‌نگار: طبق آمار ارائه‌شده توسط مرکز آمار ایران، بیش از یک‌میلیون‌وهفتصدهزار نفر از بیکاران کشور زیر 35سال سن دارند. به تعبیری بسیاری از جوانان کشور به‌دلیل نبود کار به ناچار به‌سمت تحصیلی در دانشگاه‌ها می‌روند درصورتی که صرف داشتن تحصیلات و مدرک به هیچ عنوان آنها را وارد بازارکار نمی‌کند. هرچند دانشگاه‌های مختلف کشور از جمله دانشگاه آزاد در راستای مسئولیت اجتماعی خود با ارائه طرح‌ها و تسهیلات مختلف تلاش می‌کند با افزایش سطح کیفی آموزش‌ها و البته قراردادن شرایط متنوع برای افزایش توانمندی‌ها و مهارت‌ها، دانشجویان را برای ورود به بازار کار آماده کند و یکی از راهکارهای دانشگاه آزاد برای این امر تقویت مراکز رشد و سراهای نوآوری بوده است. اهمیت مراکز رشد از جنبه‌های مختلف باعث‌شده تا موضوع بررسی و سطح‌بندی آنها در دستورکار معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری دانشگاه قرار گیرد.
ارائه مستندات شامل قراردادهای هسته‌ها/واحدهای فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در مراکز رشد دانشگاه، تعداد محصولات تولیدشده، میزان درآمدها و هزینه‌های صورت گرفته در این مراکز، تعداد دوره‌های تخصصی و عمومی برگزار‌شده در حوزه کسبوکار، استارتاپ‌ها، چالش‌های فناوری، تعداد اعضای هیات‌علمی و دانشجویانی فعال در مراکز رشد از جمله ملاک‌ها و معیارهای سطح‌بندی مراکز رشد دانشگاه آزاد اعلام شد که براساس آن مرکز رشد واحد اصفهان، قزوین، مرکز رشد گیاهان دارویی واحد اصفهان، مشهد، اراک، تهران جنوب، اهواز، علوم‌و‌تحقیقات تهران و مرکز رشد واحد اردبیل در سطح نخست مراکز رشد دانشگاه آزاد قرار گرفتند.
مرکز رشد دانشگاه آزاد قزوین یکی از مراکز سطح یک و از جمله پرسابقه‌ترین مراکز رشد بین دانشگاه‌های کشور در فضایی به مساحت 7500 مترمربع با بیش از 70 شرکت و هسته فناور در حوزه‌های مختلف مشغول فعالیت است. البته به‌دلیل طرح‌های بسیار خوب در زمینه‌های ساخت ربات و نسل جدید ماشین‌های برقی، بخش تحقیقات رباتیک و خودرویی مرکز رشد این واحد دانشگاهی به‌شدت مورد توجه بوده است. «فرهیختگان» در این شماره سعی داشته در گفت‌وگو با مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، چالش‌های پیش‌روی مراکز رشد را مورد بررسی قرار دهد. گفت‌وگوی ما با سیدحبیب‌الله رحمتی، مدیر این مرکز را ادامه می‌خوانید.
فضایی ایجاد کردیم تا کارآفرینان با ریسک کمتری کار کنند
سیدحبیب‌الله رحمتی، مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد واحد قزوین با بررسی تاثیر مراکز رشد دانشگاهی روی اشتغال جوانان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «مرکز رشد و فناوری دانشگاه آزاد واحد قزوین از سال 1390 تاسیس شد و از همان ابتدای تاسیس، یکی از اهداف خود را کمک به بهبود فضای کسب و کار و کارآفرین در سطح استان و منطقه قرار داده است، به تعبیری ما فضایی را ایجاد کردیم تا علاقه‌مندان به کارآفرینی بتوانند با ریسک کمتر فعالیت خودشان را آغاز کنند. ضمن اینکه وجود مرکز رشد در دانشگاه‌ها برای جوانان کارآفرین به‌واسطه کمبود بودجه یا امکانات و یا عدم‌تجربه کافی برای کارآفرینی به‌طور کلی بسیار مفید است. البته در کنار این اهداف، ما در مرکز رشد و فناوری واحد قزوین همواره تلاش کردیم تا به بحث برندینگ دانشگاه آزاد اسلامی نیز کمک کنیم و با هدف‌گذاری‌های انجام شده بنا داریم تا سهم بزرگی از پروسه جذب دانشجو به‌واسطه شناخته شدن مراکز رشد و مراکز تحقیقاتی در کنار دانشگاه باشد.»
ارائه خدمات حمایتی در تراز دانشگاه‌های برتر کشور
وی ادامه داد: «برای برندسازی دانشگاه آزاد اسلامی در سال‌های گذشته مرکز رشد واحد قزوین فعالیت‌های زیادی را برنامه‌ریزی و انجام داده است که از جمله آن می‌توان به برگزاری مسابقات کشوری رباتیک و یا طرح خودروی‌های برقی اشاره کرد که بسیار برای برندسازی نام دانشگاه آزاد اسلامی در کشور موثر واقع شدند. در کنار تمام هدف‌گذاری‌های انجام‌شده ما در تلاش هستیم تا همواره بهترین خدمات حمایتی را هم به شرکت‌ها و هسته‌های فناوری که در مرکز رشد واحد قزوین فعالیت می‌کنند، ارائه کنیم و از نظر ارائه خدمات حمایتی در تراز دانشگاه‌های دولتی و برتر تهران باشیم. در همین راستا دانشگاه آزاد واحد قزوین با نهادها و ارگان‌های زیادی برای تجاری‌سازی محصولات و تامین منابع مورد نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان همکاری می‌کند.»
هدایت دانشجویان، مهم‌ترین وظیفه مراکز رشد
رحمتی درخصوص مهم‌ترین نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان در شرایط کنونی کشور گفت: «شرکت‌های نوپا در مراکز رشد قبل از حمایت‌های مالی یا موارد دیگر، نیازمند راهنمایی و مشاوره درخصوص فضای کسبوکار و مشاوره‌های فکری در حوزه بازار هستند، بنابراین من معتقدم مهم‌ترین وظیفه مراکز رشد دانشگاهی هدایت دانشجویان به‌سوی فضای بهتر در بازار خواهد بود.»
مشارکت 20 استاد و 250 دانشجو در واحدهای فناور
وی درخصوص جمعیت تحت پوشش مرکز رشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین گفت: «درحال حاضر مجموعا 70 هسته و واحد فناور در مرکز رشد واحد قزوین مشغول فعالیت هستند که از این تعداد 22 شرکت تاییدیه معاون دانش‌بنیان نهاد ریاست‌جمهوری را دارند. همچنین تعداد افراد مشغول در هر هسته و یا واحد فناور متفاوت است، اما درمجموع حدود 20 استاد هیات‌علمی دانشگاه به‌عنوان مشاور در کنار کارآفرینان هستند و بیش از 250 نفر هم به‌صورت مستقیم از میان دانشجویان در این هسته‌ها حضور دارند. همچنین تعداد دانشجویان مشغول در شرکت‌ها متغیر است و گاهی کم یا زیاد می‌شوند، اما درحال حاضر برای حدود 300 نفر به‌صورت رسمی بیمه رد می‌کنیم.»
100 محصول شرکت‌ها دانش‌بنیان در مرحله تجاری‌سازی
مدیر مرکز رشد واحد قزوین درخصوص طرح‌های به ثمر نشسته در این مرکز توضیح داد: «درحال حاضر حدود 100 محصول در شرکت‌های دانش‌بنیان مرکز رشد واحد قزوین به مرحله فروش و تجاری‌سازی رسیده‌اند و از این تعداد دانشگاه آزاد واحد قزوین به‌صورت مستقیم روی 15 محصول سرمایه‌گذاری کرده است و سهامدار دارد که از جمله این محصولات می‌توان به خودروی برقی، ربات‌های زیردریایی و آتش‌نشان، تجهیزات پلیس، حراست و بازی‌های موبایلی و کامپیوتری اشاره کرد.»
وی در ادامه گفت: «درحال حاضر 5 شرکت به‌صورت تخصصی در حوزه بازی‌سازی در مرکز رشد دانشگاه فعال هستند که بیش از 10 محصول را به بازار معرفی کردند و بعضا جزء پرمخاطب‌ترین بازی‌های برخی موتورهای جست‌وجوگر اپلیکشن‌های موبایلی مثل کافه بازار هم شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به بازی کلماتیک، آمیرزا و... اشاره کرد و یا در حوزه تولید قطعات صنعتی، یکی از شرکت‌های مرکز رشد برای تولید 5000 هزار قطعه کولر ماشین با یک شرکت خودروسازی قراردادی منعقد کرده است. درخصوص درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان مرکز رشد واحد قزوین نمی‌توان سقفی درنظر گرفت، به‌طور مثال سال گذشته یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ما حدود 17 میلیارد درآمد حاصل از فروش محصول داشته که البته امیدواریم امسال این رقم افزایش قابل توجهی پیدا کند.»
سود 10 میلیارد ریالی واحد قزوین از سهام شرکت‌های دانش‌بنیان
رحمتی در ادامه گفت: «درآمد شرکت‌های مرکز رشد از دو بعد به دانشگاه کمک می‌کند، یک بعد اینکه شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاهی به‌صورت مستقیم باعث برندسازی دانشگاه آزاد ابتدا در سطح استان و بعد در کشور می‌شوند که به‌صورت مستقیم در جذب دانشجو موثر است؛ از طرفی هم دانشگاه در این شرکت‌ها به تناسب سهام دارد و به هر نسبتی که این شرکت‌ها سود کنند، بخشی از سود حاصل به حساب دانشگاه واریز می‌شود. درمجموع سال گذشته مبلغی حدود 10 میلیارد ریال از همین طریق به درآمدهای غیرشهریه‌ای دانشگاه افزوده شد.»
12 رویداد جذب ایده در سال‌جاری برگزار می‌کنیم
وی درخصوص هدف‌گذاری مرکز رشد واحد قزوین در سال‌جاری گفت: «همان‌طور که می‌دانید از سال گذشته شیوع کرونا به برخی از کسب و کارها لطمه وارد کرده و برخی از استارتاپ‌ها را از نفس انداخته است، ما امیدواریم امسال با برنامه‌ریزی‌ای که انجام شده برای رشد استارتاپ‌های آسیب‌دیده ظرفیت تازه‌ای فراهم کنیم، البته در همین شرایط کرونایی شرکت‌هایی هم بودند که با توسعه فضای دیجیتال مارکتینگ خود، پیشرفت خوبی داشتند. بنابراین یکی از برنامه‌های امسال شرکت‌های ما پیشرفت در این حوزه‌ها خواهد بود، اما به‌طور کلی باتوجه به هدف اصلی مرکز رشد دانشگاه آزاد یعنی توسعه فضای کسب و کار بنا داریم امسال 12 رویداد استارتاپی برگزار کنیم که از این تعداد 10 رویداد درون‌دانشگاهی و 2 رویداد به‌صورت ملی خواهد بود.»
طراحی نقشه توسعه مرکز رشد دانشگاه آزاد واحد قزوین
وی ادامه داد: «برای برگزاری 2 رویداد ملی با توجه به شرایط کرونایی کشور برای استفاده از خدمات شرکت پست، تفاهمنامه و یک قرارداد با اداره پست ملی کشور به امضا رساندیم تا شرکت‌های فناور هم بتوانند از خدمات شرکت پست استفاده کنند، ضمن اینکه یکی از رویدادهای ملی امسال‌مان به‌صورت مسابقه و با هدف آموزش خدمات شرکت پست کشور خواهد بود. از طرفی با توجه به اینکه استان قزوین قطب تولید مواد شوینده در کشور است، یکی از رویدادهای ملی امسال دانشگاه در همین حوزه خواهد بود.»
رحمتی در ادامه افزود: «البته برای توسعه مرکز رشد و همکاری با دیگر دانشگاه‌ها در استان، تفاهمنامه‌های تحقیقاتی با دانشگاه‌های بین‌المللی امام خمینی(ره) و دانشگاه علوم پزشکی قزوین، پیرامون موضوعات مختلف از‌جمله سم‌شناسی و برخی مسائل زیست‌محیطی انجام داده‌ایم که البته هنوز ادامه دارد، اما به‌جهت اینکه مراکز رشد دانشگاه‌های استان قزوین به‌لحاظ فاصله در کنار یکدیگر قرار دارند، تبادلات علمی در بین دانشگاه‌ها به‌صورت دائم درحال انجام است. البته دانشگاه آزاد واحد قزوین در راستای گسترش ارتباطات در سطح استان، تفاهمنامه‌های بسیار خوبی با ارگان‌های مختلف اعم از شهرداری قزوین، سازمان صنعت، معدن تجارت و شرکت شهرک‌های صنعتی منعقد کرده تا بتوانیم بودجه‌های این ارگان‌ها را به‌سمت نوآوری و فناوری هدایت کنیم. به‌طور مثال سال گذشته با کمک سازمان صنعت و معدن یک رویداد ملی در حوزه صنعت رنگ برگزار کردیم و در پایان یک نمایشگاه آنلاین به‌صورت دائمی احداث شد تا اطلاعات و نمونه‌کار این شرکت‌های صنعتی به‌صورت دائمی در دسترس عموم بماند و مشتریان بتوانند به‌راحتی از خدماتشان استفاده کنند. امسال نیز درنظر داریم تا همین رویداد را در حوزه سرامیک و صنایع شوینده انجام دهیم.»
شناسایی صنایع دانش‌بنیان باید اولویت مدیران مراکز رشد باشد
مدیر مرکز رشد دانشگاه آزاد قزوین با اشاره به اهمیت نوع نگاه مدیران مراکز رشد دانشگاهی به بازار و شرکت‌های نوپا گفت: «مدیران و مراکز رشد دانشگاهی باید به دو حوزه بسیار توجه کنند، حوزه اول استفاده از حمایت‌هایی که نهادهای پشتیبان در همه استان‌ها دارند، به‌طور مثال برخی ارگان‌ها مثل شهرداری، سازمان صنعت، معدن و تجارت و یا شرکت شهرک‌های صنعتی عموما بودجه‌های خوبی برای حمایت از شرکت‌های نوآوری و فناوری دارند و مرکز رشد هر استان می‌تواند با رایزنی از طریق دانشگاه، حمایت‌های خوبی از این منظر دریافت کند. حوزه دومی که باید مدیران مراکز رشد به آن توجه کنند، استفاده از ظرفیت صنایع است. اگر مدیران مراکز رشد با صنایع ارتباط بگیرند، متوجه خواهند شد که بسیاری از صنایع هر استان، ماهیت دانش‌بنیان دارد و درحال صادرات به کشورهای مختلف هستند، اما از ماهیت دانش‌بنیان‌شان مطلع نیستند. این ظرفیت‌ها را می‌توان از طریق مرکز رشد به دانشگاه متصل کرد به‌صورتی که بخش تحقیق و توسعه آنها را در مرکز رشد دایر کنند، البته این کار تنها زمانی امکان‌پذیر است که شرکت‌های صنعتی توجیه شوند که درصورت دانش‌بنیان شدن می‌توانند از چه معافیت‌های مالی و مالیاتی بهره‌مند شوند. بنابراین درمجموع اگر مدیران مراکز رشد بتوانند در زمینه آگاه‌سازی صنایع، فعالیت داشته باشند و از کمک نهادهای حمایتی در استان استفاده کنند، می‌توانند به‌راحتی و بدون سرمایه‌گذاری فراوان رشد کنند.»
تبعیض بین مراکز رشد دانشگاه‌ها؛ چالش دانشجویان دانشگاه آزاد
وی درخصوص چالش‌های پیش‌روی مراکز دانشگاه آزاد گفت: «همه مراکز رشد در دانشگاه‌های کشور با چالش‌هایی مواجه هستند، اما به‌نظر بنده مهم‌ترین چالش مراکز رشد دانشگاه آزاد، جاری نبودن برخی مفاهیم استارتاپی در کشور است، به طور مثال درمورد استفاده از تسهیلات صندوق توسعه شکوفایی و نوآوری، مراکز رشد دانشگاه آزاد نسبت به دانشگاه‌های دولتی با چالش‌های بیشتر مواجه هستند. درواقع اگر شرکت‌ها بتوانند دانش‌بنیان بشوند تقریبا مشکلی ندارند و حتی می‌تواند به‌صورت مستقل و بدون کمک مراکز رشد از تسهیلات مختلف بهرمند شوند، اما تا قبل از دانش‌بنیان شدن برای استفاده از این تسهیلات با مشکلات و چالش‌های زیادی مواجه هستند. درواقع حمایت‌هایی که دیده شده بیشتر برای شرکت‌های دانش‌بنیان دانشگاه‌های دولتی و تابع وزارت علوم قرار دارد و به‌نوعی یک تبعیض علیه مراکز و شرکت‌های دانشگاه آزاد وجود دارد. چالش دومی که مراکز رشد دانشگاه با آن مواجهند این است که متاسفانه حتی در سطح ملی هم به اندازه کافی برای بازارهای خارجی و صادرات فکر نشده است. شاید اگر معاونت علمی ریاست‌جمهوری و یا دانشگاه آزاد در سطح کلان بتوانند ارتباطات خارجی برقرار کنند و یا حداقل در کشورهای همسایه مثل عراق و افغانستان دفاتری را برای فروش محصولات ایجاد کنند، قطعا شرکت‌های فناور و مراکز رشد می‌توانند برای بازارهای بین‌المللی برنامه‌ریزی راحت‌تری داشته باشند، ضمن اینکه تبادلات و صادرات در سطح بین‌المللی می‌تواند به ارزآوری در کشور کمک‌های شایانی کند. به‌نظر من درحال حاضر پتانسیل دانشگاه آزاد به‌حدی رسیده که بتواند به‌راحتی و رأسا این ارتباطات بین‌المللی را برای ورود به بازار کشورهای مختلف ایجاد کند.»