ندا اظهری، مترجم: تعطیلی نابهنگام دانشگاه‌ها با شروع همه‌گیری کرونا ضربه پیش‌بینی‌نشده‌ای بود که آموزش عالی دنیا را در شوکی بزرگ فروبرد. کلاس‌های درس ناگهان تعطیل شد، دانشجویان خارجی از سوی کشورهایشان فراخوانده شدند و این اوضاع تا چند وقتی ادامه داشت تا اینکه دانشگاه‌ها تصمیم گرفتند برای این وضع کاری کنند و با وجود شدت یافتن همه‌گیری چاره‌ای نبود جز آنکه آموزش‌ها به سمت مجازی و آنلاین شدن حرکت کنند. کاری که گهگاه در بخش‌هایی به‌طور محدود انجام می‌شد اما غالب دانشگاه‌های دنیا آموزش‌های حضوری را در اولویت کار خود قرار داده بودند و زیر بار آموزش‌های مجازی نمی‌رفتند. دانشجویان بین‌المللی از کشورهای خود در کلاس‌های مجازی و آنلاین شرکت می‌کردند و همین اوضاع، دانشگاه‌های وابسته به شهریه‌های دانشجویان بین‌المللی را با مشکلات و بحران‌های اقتصادی و درآمدی مواجه کرد؛ بسیاری از آنها دچار رکود و ورشکستگی شدند و برخی دیگر نیز با کمک‌های ناچیز دولتی سرپا ماندند.
احساس نیاز به همکاری‌های بین‌المللی
سال گذشته با توجه به اوضاع به‌هم‌ریخته دانشگاه‌های دنیا، بسیاری از کارشناسان حوزه آموزش عالی بر این باور بودند که حتی بعد از پایان یافتن همه‌گیری کرونا، باز هم آموزش عالی به روزهای قبل از این ویروس برنمی‌گردد و آنقدر ضربه وارده به بدنه آموزش عالی را قوی می‌دانستند که امکان نداشت در مدت‌زمانی کوتاه اوضاع بتواند تغییر یابد و به روزهای پیش از کرونا برگردد. اما استفاده از فرصت‌های طلایی در این دوران، اوضاع را کمی بهتر کرد و حالا بسیاری از کارشناسان این حوزه بر این باورند که آموزش عالی می‌تواند در دوران پساکرونا دوباره به روزهای اوج خود برگردد. کرونا در متزلزل کردن فعالیت‌های بین‌المللی دانشگاه‌ها به‌مثابه یک سونامی عمل کرد اما به گفته مدیران بخش آموزش، ممکن است آموزش عالی بعد از اتمام همه‌گیری، با تمایل بیشتری برای همکاری‌های بین‌المللی و جهانی به میدان بیاید و به این طریق می‌تواند چالش‌های ژئوپلیتیک را هم برطرف کند. معاونان دانشگاهی از سه قاره نسبت به این مساله ابراز خوشبینی کرده‌اند که دانشگاه‌ها با دستیابی به اهداف جدید و شناخت بیشتر از این مساله که همکاری‌های بین‌المللی برای نجات و رهایی از این بحران ایجاد شده و بازسازی جهان پساکرونا حیاتی است، می‌توانند دگرگونی‌های ایجادشده به‌دنبال بحران کروناویروس را پشت سر گذاشته و جانی دوباره بگیرند. پیامی که از سوی این مدیران دانشگاهی از کشورهای استرالیا، هنگ‌کنگ و انگلیس در اجلاس بین‌المللی آموزش عالی 2021 در انگلیس مخابره شد، نشان می‌دهد سیستم‌های آموزش در دنیا در واکنش به بحران کووید-19 به‌دنبال احیا و ازسرگیری فعالیت‌های بین‌المللی خود هستند تا دوباره بتوانند در این عرصه بدرخشند.
پروفسور راکی توآن، معاون دانشگاه هنگ‌کنگ چین، اثرات ویروس کروس کرونا را به یک سونامی مهیب تشبیه می‌کند که سازوکار عملیاتی تجارت دانش را که در بطن آن حضور داریم، تحت‌تاثیر قرار داده و ضربات جبران‌ناپذیری را به آن وارد کرده است. به گفته او، تنها مسافرت‌ها و ارتباطات و تعاملات فردی نیست که تحت‌تاثیر همه‌گیری کرونا مختل شده‌اند، بلکه این اوضاع، نوسانات مالی شدیدی را هم به دنبال داشت که هنوز هم گریبانگیر دانشگاه‌های دنیاست. یکی از موارد کلیدی و اساسی که دنیا از این همه‌گیری فرا گرفته، این است که نیاز به درک و مشارکت بین‌المللی است؛ به عبارتی، کشورهای دنیا با توجه به بروز همه‌گیری کرونا و قطع ارتباط میان‌فردی و فعالیت‌های دانشگاهی دریافتند برای داشتن ارتباطی موثرتر باید همکاری بین آنها برقرار بوده و تقویت شود تا بتوان به‌طور موثرتری در زمینه‌های انتقال دانش و پیشبرد آن فعالیت کرد.
مانعی به نام ژئوپلیتیک
به گزارش universityworldnews، پروفسور استفن توپ، معاون دانشگاه کمبریج انگلیس با اشاره به اهمیت مشارکت‌های بین‌المللی، بر این نکته تأکید می‌کند که تنها نیاز جامعه آموزش عالی دانشگاهی در جهان برقراری این همکاری‌های بین‌المللی نیست، بلکه این همکاری‌ها باید در دوران پساکرونا تقویت شده و با سرعت بیشتری رو به جلو حرکت کند. اما او در ادامه به این مساله اشاره می‌کند که ژئوپلیتیک ممکن است در این میان سنگ‌اندازی‌هایی هم داشته باشد که گاهی حتی مانند سرعت‌گیر، از رشد این همکاری‌ها جلوگیری می‌کند و نمی‌توان نقش آن را در جلوگیری از پیشبرد این مشارکت‌های جهانی نادیده گرفت. مسائل مختلفی چون نگرانی از حقوق بشر، امنیت و مالکیت معنوی وجود دارند که اگرچه از منظر آموزش و پژوهش حائزاهمیت هستند، اما شاید ساده‌لوحانه باشد که فکر کنیم این موارد چالش‌های واقعی نبوده و جزء ارزش‌ها حساب نمی‌شوند.
تعیین حد و مرزها در رابطه
اما در ادامه، پروفسور مارگارت گاردنر، معاون دانشگاه موناش استرالیا که صاحب چند پردیس دانشگاهی در مالزی، چین و اندونزی و از همه مهم‌تر در ملبورن استرالیاست، معتقد است به‌رغم افزایش تمایلات ژئوپلیتیک و ناامنی‌های بین‌المللی، همچنان می‌توان به رشد آموزش عالی امیدوار بود، اما چیزی که از همان ابتدا باید مشخص کرد، تعیین مرزها و محدودیت‌هاست. دانشگاه باید از نقطه‌نظر ملی مشخص کند که برای رسیدگی به امور امنیتی و دخالت‌های احتمالی کشورهای خارجی چه اقداماتی را باید در دستور‌کار خود قرار دهد. دانشگاه‌ها باید چارچوب‌هایی را برای برخورد با این کشمکش‌ها و راه‌هایی برای مقابله با شرکای کشورهای دیگر در نظر داشته باشند. گاردنر که تجربه مشارکت با ویتنام را در دوره‌های قبلی داشته معتقد است شفافیت در عملکرد مساله‌ای حیاتی است که در مشارکت دولت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار می‌شود. کشورهای مختلف وارد یک رابطه همکاری با کشوری دیگر می‌شوند و قوانینی اساسی را تعیین می‌کنند. با وجود اینکه دولت‌ها در این فرآیند دستخوش تغییراتی می‌شوند و برخی از آنها رفتارهای متفاوتی از خود بروز می‌دهند، اما واضح است که در ارتباط دوسویه، طرف مقابل در برابر این رفتارها تحمل و بردباری می‌کند. اما باید این امر را هم مدنظر قرار داد که آزادی علمی در این رابطه کجا قرار می‌گیرد و چه ارزش‌هایی از نظر شما اهمیت دارد و باید این حقوق مطرح‌شده را به‌طور کامل اعمال کنید؛ ازجمله در فرهنگ‌هایی که دیدگاه‌های متفاوتی در مورد آزادی بیان مطرح می‌شود نیز این ارزش‌ها وجود دارند اما شاید به نوعی دیگر بیان شده باشند.
گاردنر همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که پایبندی به این رویکرد برای محافظت از دانشجویان و اعضای هیات‌علمی الزامی است و معتقد است دولت‌هایی که آمادگی لازم برای تعامل و همکاری با دانشگاه‌های بین‌المللی و خارجی را دارند و پذیرای این دانشگاه‌ها در کشور خود هستند، معمولا به این اصل پایبند هستند و آن را رعایت می‌کنند. به گفته او، تلاش و تعامل مجدد برای دستیابی به این همکاری‌ها ارزشمند است؛ چراکه فرصت‌های بسیار ارزشمندی را پیش‌روی دانشجویان قرار می‌دهد تا بتوانند در سایه این تعاملات و همکاری‌ها، درک غنی‌تری به دست آورده و روش‌های مختلفی برای بررسی مشکلات جهانی به دست آورند.
ارتباط چینی‌ها با غرب
بعد از درگیری‌های میان آمریکا و چین و برهم‌خوردن تعاملات دو کشور، بسیاری از کمپانی‌های چینی از آمریکا خارج شدند. اما مدتی نگذشت که کشورهای اروپایی و غربی به دنبال همکاری و مشارکت با چینی‌ها و جذب استعدادهای این کشور افتادند که به رتبه نخست تولیدات علمی در جهان هم دست یافته و توانسته آمریکا را در این حوزه پشت‌سر بگذارد. بنابراین، اروپایی‌ها تصمیم گرفتند با استفاده از نیروی علمی چشم بادامی‌ها، وضعیت علمی خود را ارتقا دهند که این امر مستلزم مشارکت مطلوب اروپا و چین بود. این مساله به‌ویژه با توجه به بحران همه‌گیری کرونا از اهمیت بالاتری برخوردار بود و موفقیت در این زمینه می‌توانست منافع زیادی برای اروپایی‌ها به همراه داشته باشد. توآن معتقد است که دانشگاه هنگ‌کنگ چین با این هدف تأسیس شد که بتواند سنت و مدرنیته را با هم پیوند دهد و از طرف دیگر بتواند شرایطی را برای برقراری همکاری‌های یکپارچه چین و غرب فراهم کند. او در خلال صحبت‌هایش به این نکته توجه می‌کند که در این رابطه، از همه مهم‌تر یافتن چیزهایی است که مردم دو منطقه را متحد و ارتباط دانشمندان، محققان، استادان و دانشجویان را با هم برقرار می‌کند و این امر از تمرکز روی اختلاف‌ها اهمیت بیشتری پیدا خواهد کرد. در این راستا دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل جزء موضوعات متحدکننده‌ای است که با هدف کاهش نابرابری‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راه‌ها عنوان شده است. نابرابری را شاید به جرأت بتوان در مرکز مشکلات جهان قرار داد. زمانی که یک گروه از مردم خود را برتر از گروه دیگر می‌دانند و یک گونه بر این باور است که بر کره زمین برتری دارد، این نابرابری خود را نشان می‌دهد و همین امر می‌تواند شکاف بزرگی را در ارتباط میان کشورها ایجاد کند. گاردنر نسبت به این موضوع نگاه مثبتی دارد که اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد از اهمیت بالایی برخوردار است و در این راستا، دانشگاه موناش استرالیا درحال تبدیل پردیس اصلی دانشگاه به آزمایشگاه زنده است. این درحالی است که توپ اظهار می‌کند که دانشگاه او در تحقق این هدف، مرکزی را تحت‌عنوان «Cambridge Zero» راه‌اندازی کرده است که از طریق آن، تمام منابع دانشگاهی را برای حرکت به سوی آینده‌ای فاقد کربن در دنیا گردآوری می‌کند.
کلاس‌های جهانی دانشگاهی
توپ معتقد است کاهش سفرها که انتظار می‌رود حتی بعد از همه‌گیری کرونا هم ادامه داشته باشد، از منظر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و مواد کربنی مساله‌ای است که به نفع کره زمین تمام می‌شود. دانشگاه کمبریج در حال بررسی مفهوم «فرصت کلاس‌های جهانی» با استفاده از سیستم‌عامل‌های آنلاین در مشارکت با دانشگاه کیپ‌تاون آفریقای جنوبی است. او بر این باور است که تحولات دیجیتال که به‌ویژه در یک سال گذشته و به دنبال شیوع همه‌گیری کووید- 19 در دنیا به وقوع پیوسته، باعث گسترش استفاده از فناوری‌های دیجیتال و اشتراک روزافزون کلاس‌های آنلاین در دنیا شده است. در حال حاضر زمان آن رسیده که این سوال را مطرح کنیم که آیا دانشگاه‌های دنیا به اوج عملکرد خود در جریان دانشجویان بین‌المللی دست یافته‌اند؟ و اینکه منظور از آموزش عالی در کشوری مانند انگلیس که از مدل ارائه کمک‌های مالی به دانشجویان بین‌المللی خود برای کمک به تامین هزینه‌های تحصیلی استفاده می‌کند، چیست؟ جایی مطرح شده بود که دانشگاه‌های مسکونی دیگر از بین رفته‌اند. در این دانشگاه‌ها، دانشجویان در داخل دانشگاه و در خوابگاه‌های واقع در دل دانشگاه اقامت دارند اما با همه‌گیری کرونا و مسدود شدن مرزها و محدودیت‌های تردد، این خوابگاه‌های دانشگاهی هم تعطیل شدند. او معتقد است با وجود قرنطینه‌های مداوم و محدودیت در تدریس حضوری در دانشگاه، حدود دوسوم دانشجویان که حدود 80 درصد آنها را تشکیل می‌دهند، در این خوابگاه‌ها اقامت دارند. با تمام محدودیت‌هایی که وجود دارد، اما دانشجویان تجربه در کنار هم بودن را دوست دارند و می‌خواهند روابط شخصی خود را حتی در این شرایط دشوار حفظ کنند. بسیاری از این تعاملات بین فردی از طریق فضای مجازی قابل انجام نیست. در این راستا، گاردنر معاون دانشگاه موناش استرالیا می‌گوید: «به‌رغم قرنطینه پردیس اصلی دانشگاه موناش به مدت یک سال و آنلاین شدن تمام فعالیت‌های دانشگاهی، کتابخانه‌ها و فضاهای مطالعه فعال هستند تا دانشجویانی که امکان یادگیری آنلاین را ندارند یا فاقد مکانی برای درس خواندن هستند، بتوانند از آنها استفاده کنند.»
عدم دسترسی به اینترنت
یکی از مشکلاتی که بعد از همه‌گیری کرونا با توجه به آنلاین شدن آموزش‌های دانشگاهی رخ داد، عدم دسترسی یکسان و برابر دانشجویان در نقاط مختلف دنیا به اینترنت و فضای مجازی بود که همین امر، باعث دور افتادن بسیاری از دانشجویان از تحصیل و حتی ترک تحصیل آنها شد. گاردنر همچنین معتقد است که این مساله درحالی مطرح می‌شود که بسیاری از دانشجویان دانشگاه‌های چین و دیگر دانشجویان بین‌المللی با مسدود شدن مرزهای استرالیا، در مرزها گیر افتاده بودند. بسته‌شدن مرزها با شروع همه‌گیری کرونا در نیمکره جنوبی همزمان شد و برخی دانشجویان دانشگاه موناش توانستند از پردیس‌های خارج از دانشگاه استفاده کنند. اما شمار زیادی از دانشجویان در چین ماندگار شده بودند و در این میان، به اینترنت و یادگیری آنلاین هم دسترسی نداشتند. در این میان، دانشگاه موناش با سرمایه‌گذاری عظیمی، اقدام به راه‌اندازی یک شبکه خصوصی مجازی جدید در چین کرد تا دانشجویان بین‌المللی که نتوانسته بودند خود را به استرالیا برسانند بتوانند در این مدت‌زمان از این شبکه برای آموزش آنلاین خود استفاده کنند. درست است که برنامه‌ریزی برای روزهای پساکرونا دشوار است اما به‌طور قطع با تجربه‌هایی که از این برهه از تاریخ به دست آمده می‌توان آینده‌ای طلایی را برای آموزش عالی دنیا رقم زد.