سارا طاهری، روزنامه‌نگار: علم نقش غیرقابل‌انکاری در تولید ثروت دارد و هیچ فناوری‌ای بدون طی مراحل آزمایشگاهی توسعه نمی‌‌یابد، بنابراین نمی‌توان از نقش آزمایشگاه‌ها در پیشرفت علمی کشور غافل شد؛ چراکه دنیا نتایج تحقیقاتی را که پشتوانه آزمایشگاهی نداشته باشد، به رسمیت نمی‌‌شناسد و یکی از پیوست‌‌های علمی‌وفناوری داشتن پشتوانه آزمایشگاهی است. بنابراین پایه و اساس پیشرفت و دستیابی به فناوری‌‌های جدید، انجام پژوهش‌‌های کاربردی، منظم و دارای برنامه است که دسترسی محققان به تجهیزات آزمایشگاهی پیشرفته و استاندارد را طلب می‌‌کند. در کشور ما با وجود سرمایه‌‌گذاری زیاد در خرید تجهیزات پیشرفته و ایجاد آزمایشگاه‌‌های مختلف، همواره به‌دلیل ناکارآمدی سیستم خدمات‌‌دهی این آزمایشگاه‌‌ها، محققان با مشکل دسترسی به سرویس آزمایشگاهی مناسب مواجه بوده‌‌اند و تقاضا برای خرید تجهیزات جدید همیشه وجود داشته است. بنابراین شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌‌جمهوری تلاش دارد این خدمات را ارائه دهد.

 آن‌طور که مجتبی نسب، دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری گفته است، از زمان تاسیس این شبکه 900 مجموعه آزمایشگاهی عضو آن شده‌اند که حدود 60درصد این مجموعه‌های آزمایشگاهی دولتی هستند. البته به گفته او نمی‌توان از نقش دانشگاه آزاد اسلامی در این شبکه غافل ماند؛ چراکه دانشگاه آزاد اسلامی با وجود گستردگی در سراسر کشور و همچنین تجهیزات آزمایشگاهی فراوان نقش چشمگیری در ارائه خدمات به محققان و پژوهشگران به خود اختصاص داده است.

به گفته دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری 900 مجموعه آزمایشگاهی عضو این شبکه هستند که یکی از این مجموعه‌ها دانشگاه آزاد اسلامی است. او می‌گوید مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی تصمیم گرفته‌اند توانمندی و تجهیزات آزمایشگاهی آنها در اختیار سایر قسمت‌های کشور نیز قرار بگیرد؛ درواقع آنها می‌خواهند در دانشگاه روی بقیه کسانی که نیازمند خدمات آزمایشگاهی هستند، باز شود. نسب می‌گوید: «دانشگاه آزاد اجازه استفاده از این تجهیزات و توانمندی‌ها را به سایرین نیز داده و آزمایشگاه‌های خود را با بقیه پژوهشگران و صنعتگران کشور به اشتراک گذاشته‌ است.»

  900 مجموعه آزمایشگاهی عضو شبکه آزمایشگاهی کشور هستند

مجتبی نسب، دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «نزدیک به 900 مجموعه آزمایشگاهی از زمان شروع فعالیت شبکه آزمایشگاهی کشور، عضو این شبکه شده‌اند. درواقع درحال‌حاضر 900 دانشگاه، پژوهشگاه، مرکز تحقیقات و شرکت‌های خصوصی عضو این شبکه هستند. حدود 60درصد این مجموعه‌های آزمایشگاهی دولتی بوده که این وزارتخانه‌های مختلف ‌وزارت علوم، بهداشت، صنعت، نیرو، کشاورزی و... هستند.»

او با بیان اینکه بیشترین عضو از وزارتخانه‌ها مربوط به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است، اضافه کرد: «درحال‌حاضر 30درصد آزمایشگاه‌های شبکه آزمایشگاهی کشور از وزارت علوم هستند. به‌عبارت بهتر 389 دانشگاه و 124 پژوهشگاه و 14 پارک علم‌‏وفناوری در شبکه آزمایشگاهی عضو هستند.»

  بیش از 2.5 میلیون خدمت آزمایشگاهی به مشتریان ارائه می‌شود

دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در ادامه با تاکید بر اینکه در سال بیش از 2.5 میلیون خدمت آزمایشگاهی به مشتریان ارائه می‌شود، توضیح داد: «بیش از 250 میلیاردتومان گردش مالی این خدمات است که به مشتریان ارائه می‌شود.»

  جایگاه برتر ایران در خدمات آزمایشگاهی نسبت به کشورهای منطقه

او در بخش دیگری از این گفت‌وگو با ارزیابی آزمایشگاه‌های کشور با سایر کشورهای منطقه بیان کرد: «شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی از نظر توانمندی تجهیزاتی، ظرفیت بسیار خوبی هم از نظر تنوع و هم تعدد تجهیزات در اختیار دارد. این مقایسه درخصوص ایران و کشورهای همسایه نمود بیشتری دارد؛ در میان کشورهای همسایه، ترکیه از نظر توان تجهیزاتی و خدماتی در جایگاه خوبی قرار گرفته است.»
نسب ادامه داد: «برخی کشورهای عربی نیز تجهیزات خوبی در اختیار دارند؛ اما از نظر ارائه خدمات قابل‌قیاس با ارائه خدمات آزمایشگاهی ایران نیستند. ایران از نظر تجهیزات به‌دلیل تحریم‌ها با مشکلاتی مواجه است اما از آنجا که کشورهای عربی از نظر مالی با مشکلی مواجه نیستند، تجهیزات را خریداری کرده اما نمی‌توانند از توان تجهیزاتی خود به‌خوبی استفاده کنند.»

  از نظر تخصص فنی نسبت به کشورهای منطقه در وضعیت خوبی قرار داریم

او تصریح کرد: «در بسیاری از مواقع در مذاکرات با کشورهای همسایه درخصوص همکاری‌های بین‌المللی، عنوان می‌کنند دارای آزمایشگاه‌های مجهز هستند و ما می‌توانیم از این تجهیزات استفاده کرده و خدماتی را دریافت کنیم. به گفته آنها لازمه استفاده از این تجهیزات حضور یک کارشناس ایرانی در آزمایشگاه‌های آنهاست؛ چراکه کارشناس آزمایشگاهی در اختیار ندارند. درواقع این کشورها دستگاه‌ها را خریداری کرده ولی کارشناسی برای آن ندارند.»

دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با بیان اینکه از نظر تخصص فنی و خدمات آزمایشگاهی نسبت به کشورهای منطقه در وضعیت خوبی قرار گرفته‌ایم، اضافه کرد: «این درحالی است که دارای محدودیت‌هایی در مقایسه با سایر کشورهای پیشرفته هستیم. به‌طور مثال محدودیت‌هایی در بحث استانداردسازی وجود دارد؛ در ایران سازمان ملی استاندارد، استانداردسازی آزمایشگاه‌ها را ارزیابی و گواهینامه صادر می‌کند اما گواهینامه‌های صادرشده از نظر بین‌المللی با اعتبار کمی رو‌به‌رو است.»

  اعتبار گواهی استاندارد؛ چالش مهم خدمات آزمایشگاهی

او بیان کرد: «به‌طور مثال وقتی اعلام می‌کنیم سازمان ملی استاندارد برای آزمایشگاهی گواهی استاندارد صادر کرده است، به ما می‌گویند این گواهی اعتبار بین‌المللی ندارد که لازمه آن این است که سازمان استاندارد کشور از نظر اعتباربخشی به آزمایشگاه‌ها، اعتبار بین‌المللی کسب کند. برای این منظور باید عضویت خود را در مجامعی دائمی کرده و به سطح لازم از نظر عضویت برسد تا اعتبارنامه‌های صادرشده از سوی این سازمان اعتبار بین‌المللی نیز داشته باشد.»

نسب گفت: «کشورمان آزمایشگاه‌های بسیار خوبی در اختیار دارد که نتایج قابل‌قبولی را برای محصولات ارائه می‌دهند، اما این نتایج، توسط کشورهای واردکننده محصولات ایران پذیرفته نمی‌شود. فقط در شرایطی این نتایج پذیرفته می‌شود که توافقی بین دولت‌های ایران و کشور مقابل وجود داشته باشد.»

  محدودیت خرید تجهیزات یکی از مهم‌ترین موانع آزمایشگاه‌ها

او درخصوص دیگر محدودیت‌های آزمایشگاه‌های کشور با سایر کشورهای پیشرفته جهان، توضیح داد: «در ابتدا باید بحث استانداردسازی حل شود و در مرحله دوم باید دسترسی به یک‌سری تجهیزات نیز موردتوجه قرار گیرد. همان‌طور که دانش روزبه‌روز پیشرفت می‌کند و نیاز به آزمایشگاه‌های دارای ابزارهای دقیق‌تر و پیچیده‌تر است، باید این موارد نیز مدنظر قرار گیرد.»

دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در ادامه تصریح کرد: «درحال‌حاضر ابزارهایی توسط برخی کشورها ساخته می‌شود که متاسفانه به‌دلیل تحریم‌ها نمی‌توانیم این ابزارها را خریداری کنیم. ساختن این تجهیزات نیز به‌صرفه و اقتصادی نیست؛ چراکه میزان استفاده از آنها به اندازه‌ای نیست که برای ساخت آنها هزینه کنیم.»

او با تاکید بر اینکه تکنولوژی‌های خاصی برای پیشرفت علم در برخی سطوح لازم است، ادامه داد: «به همین دلیل برخی محققان کشورمان بعد از رسیدن به یک سطح‌ از علم، بقیه پژوهش خود را در خارج از کشور انجام می‌دهند و ازاین‌رو پایه این پژوهش‌ها در کشورمان انجام شده اما به اسم دانشگاه‌های کشورهای دیگر منتشر می‌شود. امیدواریم با پیگیری‌های دولت برای رفع تحریم‌ها این تجهیزات را برای آزمایشگاه‌ها خریداری کنیم و بسیاری از این مشکلات‌ حل شود.»

به گفته نسب، بحث استانداردسازی و محدودیت برای خرید برخی تجهیزات از مهم‌ترین مشکلات و موانع آزمایشگاه‌های کشور در مقایسه با کشورهای پیشرفته است، تا جایی‌که باعث شده آزمایشگاه‌ها در تعاملات بین‌المللی با مشکلاتی مواجه شوند. همچنین پژوهشگران کشورمان‌ برای عرضه دستاورد خود به دنیا با این مشکلات مواجه هستند.

  دانشگاه آزاد دستگاه‌های به‌روز و جدیدی را خریداری کرده است

او در بخش دیگری از این گفت‌وگو درخصوص ظرفیت و پتانسیل آزمایشگاه‌های دانشگاه آزاد اسلامی نیز توضیح داد: «دانشگاه آزاد اسلامی مجموعه بزرگی بوده که به‌عنوان یک دانشگاه مادر درنظر گرفته می‌شود؛ این دانشگاه در اکثر شهرهای کشورمان شعبه داشته و با توجه به اطلاعاتی که از سوی مسئولان دانشگاه آزاد به ما ارائه شده است، اکثر واحدهای این دانشگاه مجهز به آزمایشگاه هستند.»

دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری با بیان اینکه دانشگاه آزاد اسلامی از تجهیزات آزمایشگاهی بی‌نظیری برخوردار است، ادامه داد: «بسیاری از واحدهای این دانشگاه تازه‌تاسیس بوده و نسبت به سایر دانشگاه‌های کشور، یک دانشگاه جوان محسوب می‌شوند، به همین دلیل دستگاه‌های به‌روز و جدیدی را خریداری کرده‌اند.»

او با تاکید بر اینکه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی به دانشگاه آزاد در نصب و راه‌اندازی دستگاه‌ها کمک خواهد کرد، تصریح کرد: «دانشگاه آزاد این تجهیزات و دستگاه‌ها را به هر نحو ممکن خریداری کرده و نیازمند تربیت کارشناس برای استفاده از آنهاست. بنابراین با هماهنگی‌ای که با مجموعه دانشگاه آزاد انجام شده، آزمایشگاه‌های واحدهای این دانشگاه وارد شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی می‌شوند.»

  امکان بهره‌برداری از توان آزمایشگاهی دانشگاه آزاد برای پژوهشگران

نسب اضافه کرد: «مسئولان دانشگاه آزاد اسلامی تصمیم گرفته‌اند این توانمندی و تجهیزات در اختیار سایر قسمت‌های کشور نیز قرار بگیرد. تصمیم مسئولان دانشگاه آزاد این است که در آزمایشگاه‌های دانشگاه روی سایر کسانی که نیازمند خدمات آزمایشگاهی هستند، باز شود. آنها استفاده از این تجهیزات و توانمندی‌ها را برای سایرین نیز فراهم کرده و آزمایشگاه‌های خود را با بقیه پژوهشگران و صنعتگران کشور به اشتراک گذاشته‌اند.»

دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری تاکید کرد: «از سویی مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی تجهیزات بسیار زیادی در‌اختیار دارد و در مراکز باسابقه بیشتر نیروی دانشی توانمندی در این دانشگاه حضور دارند، تا جایی‌که کارشناسان خوبی در حوزه آزمایشگاه‌ها نیز در این مراکز تربیت شده‌اند. بنابراین حضور دانشگاه آزاد اسلامی در شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی بازوی بسیار ارزشمندی است که توان زیادی را به ظرفیت شبکه آزمایشگاهی کشور اضافه خواهد کرد.»

  هماهنگی برای تست محصولات کرونا توسط شبکه آزمایشگاهی راهبردی انجام می‌شود

او در بخش دیگر سخنان خود درخصوص اقدامات شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی در حوزه کرونا نیز گفت: «کارهای متنوعی در حوزه کرونا انجام شده است؛ نیاز به تجهیزات آزمایشگاهی برای تست کرونا و دستگاه‌های پی‌سی‌آر موردتوجه قرار گرفته و شبکه آزمایشگاهی راهبردی تلاش کرده با آزمایشگاه‌هایی که این تجهیزات را در اختیار دارند، هماهنگ شود تا این تجهیزات را به‌صورت موقت در اختیار مراکزی که مراجعه به آنها زیاد است، قرار دهد.»

دبیر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی‌وفناوری ریاست‌جمهوری در پایان گفت: «همچنین هماهنگی برای تست محصولاتی که در حوزه کرونا فعالیت می‌کنند نیز توسط شبکه آزمایشگاهی فناوری راهبردی کشور انجام می‌شود. به‌طور مثال تست انواع ماسک‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها، کیت‌های تشخیصی و حتی ‌دارویی که توسط برخی شرکت‌های داروسازی تهیه می‌شود، توسط این شبکه انجام می‌گیرد. شبکه آزمایشگاهی کشور تلاش کرده آزمایشگاه‌هایی را برای تست سریع این محصولات هماهنگ کند تا مدت زمان تولید محصول به بازار را تا حد امکان کاهش دهد.»