روح‌الله مدبر، کارشناس مسائل اوراسیا: هم‌زمان با تنش‌آفرینی‌های آمریکا در نظام بین‌الملل خصوصا در شرق اروپا، روسیه دیپلماسی بسیار پویا و فعالی را در پیش گرفته است. ظرف چند هفته گذشته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به بخش عمده‌ای از کشورهای حوزه آسیای پاسفیک، آسیای میانه و غرب آسیا و شمال آفریقا سفر کرده و گفت‌وگوهای بسیار پرتعاملی را انجام داده است. او روز گذشته به جمهوری اسلامی ایران سفر کرد. این سفر از چند بعد حائز اهمیت است.
۱- لاوروف بسیار قاطع به‌عنوان نماینده دولت فدراسیون روسیه تحریم‌های جدید اروپا علیه جمهوری اسلامی ایران را در میانه مذاکراتش با طرف ایرانی اشتباه خواند و این عبارت را به کار برد که این از یک اقدام مجرمانه هم بدتر است. این یک موضع بسیار قاطع بود. موضع دیگر لاوروف به‌عنوان نماینده دولت روسیه که عضو شورای امنیت است، تاکید بر این بود که همه تحریم‌ها علیه ایران باید بی‌قید و شرط برداشته شود. هماهنگی دولت روسیه با ساختار نظام و مواضعی که رهبرمعظم‌انقلاب اعلام کرده بودند که آمریکا باید همه تحریم‌ها را بردارد، بسیار ارزشمند بود. از زمان خروج آمریکا از برجام همواره فدراسیون روسیه در کنار ایران ایستاده و در مقابل بدعهدی‌های تروئیکای اروپا، روسیه از ایران حمایت کرده است. این نشان‌دهنده عزم روسیه برای توسعه مناسباتش با ایران است. در آغاز سفر و پیش از ورود لاوروف به تهران، او گفت‌وگویی انجام داد و در آن گفت‌وگو اعلام کرد که یکی از اولویت‌های سیاست خارجه روسیه، توسعه مناسبات با جمهوری اسلامی ایران است.
گفت‌وگوهای بین طرفین در ایران، چند بُعد داشت و در کنار آن، یک سند بسیار مهم همکاریهای فرهنگی بین ایران و روسیه امضا شد. این سند به دولت روسیه امکان می‌دهد مرکز فرهنگی در ایران افتتاح کند. اهمیت این مرکز از آن جهت است که باعث شناخت بهتر ما از روسیه می‌شود. متاسفانه به‌دلیل عدم‌شناخت ما از فدراسیون روسیه، نتوانسته‌ایم مناسبات‌مان را با مسکو قوی کنیم. ایجاد مرکز فرهنگی روسیه که روس‌ها چندین سال هم پیگیر آن بودند، باعث می‌شود که آموزش زبان روسی، ورود فیلم‌های روسی و شناخت متقابل مردم ایران و روسیه افزایش پیدا کند. هم‌زمان با شناخت بهتر، فعالیت مراکز فرهنگی ما در روسیه بیشتر می‌شود. علاوه‌بر این، این مرکز می‌تواند تلاش‌های جریانات و رسانه‌های غرب‌گرا را که هر از چندگاهی هم‌زمان با توسعه مناسبات با روسیه، با ایجاد شایعات و اخبار کذب قصد برهم‌زدن روابط را دارند، خنثی کند.
ایران و روسیه در حوزه‌های اقتصادی هم می‌توانند با هم همکاریهای نزدیک‌تری داشته باشند.
۲- لاوروف در گفت‌وگوی دیروزش، درباره راهگذر شمال به جنوب با طرف ایرانی گفت‌وگو کرده است. این راهگذر یک موضوع بسیار راهبردی است. پوتین پیگیر عملیاتی‌شدن راهگذر شمال به جنوب است. لاوروف پیش از سفر به ایران در دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه پرسیده بود که موانع راهگذر شمال به جنوب را چه می‌بیند؟ پوتین پاسخ جالبی می‌دهد و می‌گوید: «ما تمام زیرساخت‌های لازم را برای عملیاتی‌شدن راهگذر شمال به جنوب در روسیه رفع کردیم؛ امیدواریم که طرف ایرانی هم موانع و زیرساخت‌ها را رفع کند.» عدم‌رفع موانع این راهگذر به‌دلیل گرایش برخی افراد در برخی از مسئولیت‌ها به غرب بوده است. آنها به امید گشایشی از غرب، مانع از آماده کردن زیرساخت‌های داخلی برای توسعه مناسبات راهبردی در حوزه‌های مختلف با طرف روسی و چینی شده‌اند. وقتی در حین مذاکرات عملیات‌های خرابکارانه تروریستی در ایران صورت می‌گیرد؛ در حین مذاکرات طرف اروپایی مقامات ما را تحریم می‌کند و در حین مذاکرات وزیر دفاع آمریکا با طرف صهیونیستی گفت‌وگو می‌کند، یعنی رویکرد همگرایی و نزدیکی با ما در دستور کارشان نیست. نظام بین‌الملل درحال تغییر و تحولات اساسی است، چارچوب نظام بین‌المللی به‌سمتی رفته است که جریان تک‌قطبی آمریکایی جایگاه خودش را از دست داده است و شرق قدرت روزافزونی پیدا کرده است. روسیه به‌عنوان کشوری که در حوزه‌های مختلف نظامی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی رو به رشد است، پنجه در پنجه یکجانبه‌گری آمریکا انداخته و یک ائتلاف ضد تحریم ایجاد کرده است. این بهترین فرصت برای ایران است که وارد این ائتلاف شود. برنامه‌ای که روسیه با چین در حوزه ائتلاف ضد تحریم ایجاد کرده است، باعث شده تا همگرایی‌های مناسبی در نظام بین‌الملل رخ دهد. یکی از اهداف سفرهای دوره‌ای لاوروف طی چند هفته گذشته، تکمیل این حلقه ائتلاف ضدتحریمی است.
۳- محور دیگر گفت‌وگوی لاوروف، امنیت بیولوژیک است. آمریکایی‌ها در قسمت مرکزی اوکراین، مرکزی را ایجاد کرده‌اند که در حوزه توسعه سلاح‌های بیولوژیک و پخش آن فعالیت می‌کند. روس‌ها آن را شناسایی کرده‌اند. ما یک سال‌ونیم گذشته هم یک تفاهمی درمورد امنیت سایبری با دولت روسیه امضا کردیم و الان لازم است اینها وارد فاز عملیاتی شود و فعالیت‌های سایبری و بیولوژیک و ضدبیولوژیک خودمان را با طرف روسی تقویت کنیم و در محور این ائتلاف‌ها و این برنامه‌ها باشیم.
اما چند مساله نیز باید برای تقویت روابط بین دو طرف پیگیری شود.
الف. مساله بعدی که خوشبختانه خارج از دولت پیگیری شده، همکاریهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران با فدراسیون روسیه است. بخشی از همکاریهای امنیتی ما با روسیه در سوریه بوده است. مانورهای مشترکی که ما با روسیه برگزار کردیم، بسیار حائز اهمیت است. این مانور اغلب در حوزه دریای عمان برگزار می‌شود چون یکی از کانال‌های اصلی طرح ترانزیت جدیدی که روس‌ها پیگیر آن هستند، از مسیر راهگذر شمال به جنوب از دریای عمان به چابهار ورود پیدا می‌کند. تأمین امنیت این منطقه برای آنها بسیار حائز اهمیت است. ایجاد یک تقویم فصلی برای برگزاری مانورهای مشترک با طرف روسی بسیار حائز اهمیت است و ورود ما را به راهبردی شدن روابط‌مان نزدیک‌تر می‌کند.
ب. مساله بعدی که باید مدنظر قرار گیرد، خرید تسلیحات است. ما باید ناوگان هوایی‌مان را از طریق روسیه تقویت کنیم. هرچه اقدامات ما در حوزه مناسبات نظامی، راهبردی و اقدامات مشترک بیشتر شود، خرابکاری‌های صهیونیست‌ها هم علیه ما کاهش می‌یابد. قرار است روسیه چند مانور بزرگ در چهار زاویه روسیه یعنی چهار منطقه روسیه در شمال غرب، جنوب غرب، شمال شرق و جنوب شرق و یک مانور هم در محدوده قفقاز انجام دهد. اگر ایران در این عملیات‌های نظامی هم حضور داشته باشد، در تقویت جایگاه ایران بسیار مؤثر خواهد بود. ما باید برای طرف روسی راهبرد داشته باشیم. قاطعانه می‌توان گفت که امضای اسناد و تفاهمنامه‌های صرف با طرف روسی کفایت نمی‌کند. اگر زیرساخت‌های خودمان را آماده نکنیم به آن دستاورد نهایی نمی‌رسیم. امیدوارم بتوانیم از سیاست سینوسی روابط‌مان با روسیه خارج شویم و به سیاست برنامه راهبردی با آن ریل‌گذاری‌های هوشمندانه‌ای که رهبر انقلاب در حوزه روابط با شرق تنظیم کرده‌اند، خصوصا روسیه برسیم. اگر به این ریل‌گذاری وفادار باشیم تا قبل از سال 2024 که روسیه رشد قابل توجهی خواهد داشت و چین هم به رشدش ادامه می‌دهد، می‌توانیم یکی از شرکای اساسی و راهبردی دو کشور شویم و از این طریق بسیاری از فشارهای علیه ایران را کاهش دهیم.