باشگاه دانشجویان دانشگاه تهران این هفته میزبان نشست بررسی عملکرد هشت‌ساله سازمان انرژی اتمی بود که همزمان با ایام روز ملی فناوری هسته‌ای به همت بسیج دانشجویی دانشکده فیزیک دانشگاه تهران برگزار شد. فریدون عباسی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و رئیس سابق سازمان انرژی اتمی به‌همراه مجید خوانساری، مدیرعامل سابق سایت هسته‌ای نطنز با حضور در این برنامه مروری بر سرنوشت صنعت هسته‌ای در طول سال‌های اخیر داشتند که مهم‌ترین اظهارات آنها را در ادامه می‌خوانید.
فریدون عباسی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی و رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه می‌توان برای فعالیت‌های هسته‌ای در دنیا سه دسته در نظر گرفت، گفت: «در جنگ جهانی اول بحث استفاده از تابش‌های ناشی از هسته‌ای و استفاده پزشکی از این انرژی مطرح شد که در زمره کاربرد پرتوها در زندگی مردم قرار می‌گرفت، از حدود سال 1935 بحث کاربرد نظامی و استفاده از انرژی کنترل‌نشده این حوزه مطرح و درنهایت هم بحث استفاده کنترل‌شده از انرژی‌ها در قالب رآکتورها به میان آمد. با این حال امروز بیشتر انرژی هسته‌ای را در دنیا برای تولید برق می‌شناسند و ما نیز در کشورمان نیروگاه بوشهر را داریم که هزار مگاوات برق هسته‌ای تولید می‌کند و دو رآکتور دیگر هم در دست احداث است که تا هفت، هشت سال دیگر آماده می‌شود.»
او با اشاره به تاثیر توافقات بین‌المللی در محدودسازی فعالیت‌های هسته‌ای کشور بیان داشت: «در وهله اول باید بگویم قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، صحبت از تولید 10هزار مگاوات برق هسته‌ای مطرح بود و حتی برای چهار هزار و 200 مگاوات هم با کشورهایی مانند فرانسه قرارداد بسته بودند اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل دوران دفاع مقدس تا 10 سال چندان توجهی به حوزه هسته‌ای نشد، درنهایت تصمیم برآن شد که رآکتور بوشهر راه‌اندازی شود. مشکل اینجاست که مجلس تولید 20هزار مگاوات برق هسته‌ای را تصویب کرده اما وقتی قانون بودجه سال 90 را نگاه کنیم، متوجه می‌شویم تنها هفت‌میلیارد تومان برای توسعه رآکتور اختصاص پیدا کرده، این نشان می‌دهد هیچ برنامه خاصی در این زمینه وجود ندارد و راهبرد هسته‌ای را به خوبی متوجه نشده‌ایم.»
تا قبل از 88 هیچ برنامه‌ریزی‌ای در حوزه انرژی هسته‌ای نداشتیم
عباسی بیان داشت: «تا قبل از سال 88، هیچ مسئولی در حوزه انرژی هسته‌ای برنامه‌ریزی نکرده بود، البته وزارت نیرو در یک افق 20ساله و برای بعد از سال 1390، پیش‌بینی کرد تا سال 1410 به حدود 10هزار مگاوات برق هسته‌ای نیاز داریم، درحالی که با توجه به بی‌برنامه‌ای موجود تا زمان مشخص شده حتی اگر به سه‌هزار مگاوات برق هسته‌ای برسیم، موفقیت محسوب می‌شود.»
او یکی از محدودیت‌های ایجادشده برای انرژی هسته‌ای کشور توسط برجام را محدود کردن غنی‌سازی دانست و گفت: «ما اگر نیاز به تولید سوخت داشته باشیم، قطعا نیاز به اورانیوم غنی‌شده داریم، هرچند در گذشته پیش‌بینی لازم برای تامین سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای را کرده بودیم. به‌طوری که کشور ما در معدن نامیبیا ۱۰درصد سهم دارد، اما انگلیسی‌ها در پی آن بودند که ارزش سهام این معدن را کاهش دهند و ما را از آن بیرون کنند و باید ببینیم سازمان انرژی اتمی یا وزارت اقتصاد در رابطه با این معدن چه اقداماتی کرده‌اند. همچنین ایران از غنی‌سازی اورانیوم در فرانسه ۱۰درصد سهم داشته، اما بعد از پیروزی انقلاب نه‌تنها فرانسوی‌ها سهم ما را ندادند بلکه پول آن را هم به ما پرداخت نکردند.» رئیس سابق سازمان انرژی اتمی در توضیح بیشتر این مساله گفت: «از این‌رو ما برای اینکه مستقل باشیم در داخل غنی‌سازی را شروع و به دنبال پیدا کردن معادن داخلی و خارجی رفتیم و اقداماتی هم در این زمینه انجام شد، ولی برجام همه این فعالیت‌ها را محدود کرد. باید توجه داشت در سال 2015 آمانو، مدیرکل وقت سازمان نامه‌ای به شورای حکام می‌نویسد و اعلام می‌کند ایران در راستای رسیدن به سلاح فعالیت می‌کند اما در مرحله امکان‌سنجی و مطالعات علمی قرار دارد.» عباسی گفت: «ما برای مصرف داخلی برجام بیمارستان هسته‌ای می‌سازیم و شتاب‌دهنده بیمارستانی تهیه می‌کنیم، درحالی‌که پیش از برجام هم برای دسترسی به این مواد محدودیت نداشتیم، اما ما پول‌های خود را در خارج به اتریشی‌ها می‌دهیم تا به ما شتاب‌دهنده بدهند. در اصل برجام به‌دنبال مجازات کردن ایران و کسب امتیازات بیشتر است؛ چراکه آنها مرتبا درباره مباحث موشکی و منطقه‌ای ایران صحبت می‌کنند و اگر مناقشات‌مان را با غربی‌ها مانند یک کوه یخ در نظر بگیریم، می‌بینیم مباحث هسته‌ای سر این قله قرار دارد که اگر آن را قطع کنیم، مباحث موشکی و منطقه‌ای جایگزین آن می‌شود. برجام باعث می‌شود نیروی فکری و ژن هوشمند از ایران خارج شود؛ چراکه دیگر پروژه‌های بزرگی در کشور نداریم.» او گفت: «امروز همه اعلام می‌کنند چه زمانی از لحاظ سانتریفیوژ به دوران پیش از برجام برمی‌گردیم، اما سوال این است که وقتی راهبردی در حوزه هسته‌ای نداریم، برای چه باید به عقب برگردیم؟ در وهله اول باید مشخص شود که قرار است در حوزه هسته‌ای به کجا برویم و وقتی در این‌باره تصمیم نهایی گرفته شود، دیگر احزاب سیاسی حق ندارند آن را به هم بزنند. نگاه کنید هند راهبرد مشخصی در این زمینه دارد و با تغییر دولت‌ها در این کشور، برنامه‌های علمی‌شان دچار تلاطم نمی‌شود و این مساله در همه دنیا وجود دارد، تنها در ایران است که احزاب سیاسی برای انتخابات، یقه انرژی هسته‌ای را می‌گیرند.» عباسی گفت: «برجام هیچ تفاوتی با جنگ هشت‌ساله نداشت؛ چراکه دفاع مقدس برای نابودی انقلاب اسلامی به کشور تحمیل شد و امروز چون علم مولفه قدرت برای کشور به شمار می‌رود، با برجام به دنبال توقف آن هستند. در اصل محدودیت‌ها بیشتر برای حوزه فکری کشور بوده و تولید مواد استراتژیک کشور به تاخیر افتاد. ما قبل از برجام به تکنولوژی بومی رسیده بودیم اما برجام این تکنولوژی را از ما گرفت و الان می‌بینیم از دستاوردهایی رونمایی می‌شود که قبلا از آنها استفاده می‌کردیم.»
افزایش میزان آب‌سنگین و اورانیوم غنی‌شده می‌توانست نقش بازدارنده ایفا کند
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی با تاکید بر اینکه نباید فریب وعده‌های برجامی را بخوریم، گفت: «برخی کشورها مانند رژیم‌صهیونیستی و هند و پاکستان در NPT قرار دارند و حتی کره شمالی هم بارها خارج شده است، اما ما در این NPT هستیم و وقتی معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را امضا می‌کنیم، باید آن را بپذیریم و سازمان نیز دقیقا روی این نقطه دست می‌گذارد.» او گفت: «ما در منطقه پرمناقشه جهان قرار داریم و می‌بینیم بعد از اینکه دشمنان برای سرکوب انقلاب اسلامی هر کاری که می‌توانستند انجام دادند، در شرایط فعلی که تثبیت سیاسی و سرزمینی را طی کرده و دنبال تثبیت علمی هستیم، دشمن جنگ جدیدی را علیه ما شروع کرده است.» عباسی گفت: «امروز و بعد از جنگ جهانی دوم هیچ کشوری از سلاح هسته‌ای علیه کشور دیگر استفاده نمی‌کند بلکه این سلاح تنها بازدارنده است، از این‌رو اگر همان میزان آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده را افزایش داده بودیم، خود به‌عنوان عامل بازدارنده تلقی می‌شد، اما در داخل عده‌ای می‌گویند که با برجام سایه جنگ را از کشور دور کرده‌اند، درحالی‌که می‌بینیم همچنان ما را تهدید می‌کنند و دلیلش هم این است که ما به‌صورت بالقوه جزء باشگاه هسته‌ای دنیا قرار داریم.»
جریانی در داخل به‌دنبال قربانی‌کردن توانمندی‌های علمی است
رئیس سابق سازمان انرژی اتمی بیان داشت: «متاسفانه جریاناتی در داخل کشور توانمندی‌ها را قربانی می‌کنند. حتی اعدادی که امروز مسئولان برای دستاوردهای هسته‌ای اعلام می‌کنند، واقعی نیست. متاسفانه فردو را از چرخه غنی‌سازی خارج و به مرکز ایزوتوپ‌های پایدار تبدیل کردند، درحالی‌که برای این کار اصلا نیازی به فعالیت در 100 متر زیرزمین نیست، بلکه تنها می‌خواستند فردو را از چرخه تولید خارج کنند و این کار را هم کرده و عنوان می‌کنند که تغییر کاربری داده‌ایم. الان تحقیقاتی که باید در دانشگاه‌های تهران، شریف و... صورت بگیرد در فردو انجام می‌شود.» عباسی با تاکید بر اینکه در سال‌های گذشته مساله انرژی هسته‌ای را امنیتی کرده و در دولت روحانی این مساله توسط وزارت خارجه دنبال شده است، گفت: «نمایندگان مجلس امروز در این موضوع فعال بوده همانند موضوعاتی مانند برق و نفت به آن نگاه می‌کنند، البته ارتباطات و فعالیت‌ها در این زمینه به سرعت دو حوزه دیگر انرژی دنبال نمی‌شود، اما خوشبختانه کار در این خصوص شروع شده است.»
دستور تعطیل‌شدن تشکیلات شهید فخری‌زاده در اولین هفته روی کار آمدن روحانی
عباسی درباره ناشناس بودن شهید فخری‌زاده گفت: «زمانی که فخری‌زاده به شهادت رسید، دانشمند هسته‌ای بودن او را ممنوع کرده و گفتند او یک مدیر اجرایی وزارت دفاع بوده است، اما بعد از اینکه به وزیر دفاع گفتم او شهید هسته‌ای بوده و کسی این مساله را کتمان نکند، وضعیت متفاوت شد. شهید فخری‌زاده به خارج از کشور نرفت اما توانست روش‌های جدیدی را در صنعت هسته‌ای ابداع کند، او 12 سال پشتیبان آقازاده در صنعت هسته‌ای بود و 22 سال نیز معاون وزیر دفاع بود، اما در سال 82 تا 84 حسن روحانی تلاش زیادی برای نابودی این سیستم کرد ولی موفق نشد.» رئیس سابق انرژی اتمی گفت: «در دوران مسئولیت در این سازمان چند نیروی واکنش سریع داشتم که یکی از آنها تشکیلات شهید فخری‌زاده بود و تشکیلات این شهید به‌سرعت برای رفع مشکل سوخت رآکتور تهران وارد عمل شد. شهید فخری‌زاده نیروهای بسیاری را در حوزه انرژی هسته‌ای تربیت کرده است.»
سازمان انرژی اتمی درباره رآکتور اراک در مسیر درست حرکت نمی‌کند
عباسی با تاکید بر اینکه دشمن از سال 87 به دنبال شهید کردن فخری‌زاده بود و نیروهای امنیتی 12سال از شهید فخری‌زاده حفاظت کردند، بیان داشت: «این شهید دو هفته قبل از شهادت به من گفت که دیگر به درد کشور نمی‌خورد و باید برود، جالب اینکه شهید شهریاری و علیمحمدی هم همین حرف را زده بودند. از طرف دیگر شهید فخری‌زاده کار مهمی را در تاسیسات انجام می‌داد و از این‌رو دانشمند ناشناخته‌ای بوده است.» او گفت: «برای اینکه یک رآکتور قدرت مانند بوشهر داشته باشیم، بین 100 تا 120 هزار سو نیاز است و باید بر این مبنا معدن و ماشین سانتریفیوژ داشته باشیم و معادنی که امروز در ایران شناسایی شده، برای دو رآکتور تا 20 تا 30 سال پاسخگو است، هرچند هنوز شناسایی معادن به‌طور کامل انجام نشده است. اما باید به این مساله اشاره کنم که قبل از دولت یازدهم می‌توانستیم معدن خارجی هم خریداری کنیم و حتی کشورهای دیگر با وجود تحریم‌ها، حاضر به همکاری برای تولید کیک زرد بودند. مساله اصلی این است که از نظر چرخه سوخت در دنیا تقریبا جزء کشورهای خودکفا هستیم، یعنی اکتشاف، استخراج و انجام فعالیت‌های لازم برای تولید سخت را به خوبی انجام می‌دهیم، اما تا‌به‌حال تست سوخت‌های تولید داخل را انجام نداده‌ایم. درحالی که باید در رآکتوری مانند اراک سوخت ایرانی را آزمایش می‌کردیم، اما در برجام این امکان را برای همیشه از ایران گرفته‌اند، یعنی باید آب‌سنگین تولید کرده و آن را در بازار آزاد بفروشیم که از نظر اقتصادی اصلا به‌صرفه نیست.»
عباسی گفت: «سازمان انرژی اتمی در مسیر ساخت دوباره رآکتور اراک به درستی حرکت نمی‌کند و مسئولان نمی‌خواهند رآکتور اراک را به 40 مگاوات برسانند بلکه هدف‌شان این است که آنچه در برجام آمده را اجرایی‌سازی کنند. یکی از مسئولان گفت مصوبه مجلس در این زمینه مزخرف است، حال انتظار داریم که این مسئول برای رآکتور اراک برنامه اجرایی تهیه کرده و آن را به 40 مگاوات برساند؟ اصلا این‌گونه نیست. جالب اینکه گفته شده 6 کشور دنیا در بازطراحی رآکتور اراک همکاری می‌کنند، اما یک سال بعد عنوان شد این رآکتور توسط یک داخلی ساخته می‌شود، درحالی‌که پیش‌تر هم این مسیر دنبال می‌شد.»