صادق امامی، دبیرگروه بین‌الملل: جمعه هفته گذشته که دولت آمـــریکا گــــزارش چهارصفحه‌ای «ارزیابی نقش دولت سعودی در کشتن جمال خاشقچی» را از طبقه‌بندی محرمانه خارج کرد، همه منتظر بودند بدانند قرار است دولت آمریکا چه تنبیهی برای محمدبن‌سلمان یعنی عامل اصلی این جنایت درنظر بگیرد؛ اما در کمال ناباوری نه بایدن، نه وزارت امور خارجه و نه حتی وزارت خزانه‌داری هیچ اقدامی علیه بن‌سلمان انجام نداد تا بایدن اعلام کند روز دوشنبه، تصمیمات کلی‌اش درباره عربستان را اعلام خواهد کرد. یک روز مانده به روز موعد، یک مسئول کاخ‌سفید با اشاره به اینکه دولت جو بایدن اقدامات مهمی درباره عربستان اتخاذ نخواهد کرد، گفت: «منظور بایدن این بوده که وزارت امور خارجه جزئیات بیشتری درباره این اقدامات ارائه خواهد کرد، نه اینکه اقدامات دیگری را اعلام کند.»
مواجهه دولت بایدن با این گزارش نشان داد پیش از آنکه دموکرات‌ها حاضر باشند بر سر مسائل حقوق بشری با سعودی‌ها وارد تنش شوند، به منافع‌شان توجه می‌کنند. شاید آنها همچون ترامپ بی‌پرده ریاض را گاو شیرده نخوانند اما به‌نظر نمی‌رسد به‌جز کمی کشیدن ترمز جاه‌طلبی محمدبن‌سلمان، ولیعهد سعودی بخواهند راه بسیار متفاوتی را در پیش بگیرند. آیا این واکنش تنها به مساله مثله‌کردن یک منتقد محدود می‌شود یا به سایر جاه‌طلبی‌های ولیعهد بی‌تجربه سعودی‌ها نیز توسعه پیدا خواهد کرد؟ یکی از اصلی‌ترین چالش‌های مقامات آمریکا، برنامه هسته‌ای-تسلیحاتی عربستان‌سعودی است. این کشور در شرایطی که هنوز فاقد دانش فنی در زمینه هسته‌ای است، بارها اعلام کرده درصورت دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، به‌دنبال تولید این سلاح خواهد رفت. سعودی‌ها در دهه‌های گذشته از سرمایه‌گذاران اصلی برنامه تسلیحات هسته‌ای عراق و پاکستان بوده‌اند و قصد داشتند به هر شکل ممکن با پرداخت دلارهای نفتی، به این تسلیحات دست پیدا کنند.
برنامه هسته‌ای عراق با بمباران تاسیساتش و سقوط صدام برای همیشه نابود شد ولی اسلام‌آباد توانست به بمب اتم دست پیدا کند اما هیچ‌گاه تا به‌امروز حاضر به فروش آن به ریاض نشده است تا سعودی‌ها در سال2011 از ایده اصلی خود رونمایی کرده و اعلام کنند می‌خواهند در یک بازه زمانی مشخص، ۱۶رآکتور هسته‌ای با هزینه‌ای در حدود 80میلیارد دلار بسازند. در سال‌های گذشته و به‌ویژه پس از روی کار آمدن محمدبن‌سلمان، روند هسته‌ای شدن عربستان سرعت بیشتری به خود گرفت و این وضعیت با توجه به اینکه ریاض تعهد برای عدم انجام غنی‌سازی هسته‌ای و همچنین پروتکل الحاقی را نیز نپذیرفته، نگرانی‌هایی را به‌دنبال داشته است. نیویورک‌تامیز و وال‌استریت ژورنال در 4 و 5 آگوست2020 نوشتند عربستان‌سعودی با کمک چین درحال توسعه برنامه هسته‌ای خود است و از همین‌رو آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا یک تحلیل محرمانه درباره اقدامات فعلی در داخل عربستان‌سعودی و در همکاری با چین منتشر کرده‌اند که نشان می‌دهد ممکن است اقداماتی مخفیانه از جانب عربستان‌سعودی و چین برای تولید اورانیوم غنی‌نشده به‌شکلی که بعدا بتوان آن را برای سوخت تسلیحات هسته‌ای غنی‌سازی کرد، در کار باشد. چندوقت بعد در اوایل بهمن97 روزنامه واشنگتن‌پست با استناد به تصاویر ماهواره‌ای، گزارش داد ریاض برای نخستین‌بار یک کارخانه تولید موشک‌های بالستیک در یک پایگاه موشکی در منطقه «الوطح» واقع در جنوب‌غربی ریاض ساخته است.
واشنگتن‌پست راه‌اندازی این کارخانه را نشانه میل سعودی‌ها به دستیابی به تسلیحات اتمی دانسته بود. سعودی‌ها البته پیش‌تر و در دهه1980 که پاکستان به‌دنبال بمب هسته‌ای بود، به‌طور مخفیانه چند تیره موشک میانبرد دانگ‌فنگ-3 که توان حمل کلاهک هسته‌ای را نیز داشت از چینی‌ها خریدند اما هیچ‌گاه نتوانستند به کلاهک هسته‌ای آن دست پیدا کنند. مجموع این شرایط باعث شد در تابستان2020، گروهی از سناتورهای جمهوری‌خواه و دموکرات آمریکایی به دونالد ترامپ درباره فعالیتهای هسته‌ای اعلام‌نشده عربستان هشدار دهند و این فعالیت‌ها درکنار فعالیتهای موشکی ریاض را تهدیدی جدی علیه تلاش‌های بین‌المللی برای جلوگیری از اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در منطقه خاورمیانه بخوانند. این نگرانی‌ها درحالی بود که 2 سال قبل یعنی درست در زمانی که دولت ترامپ به‌دنبال راهکاری برای خروج از توافق هسته‌ای با ایران بود، مشاوران ترامپ درحال رایزنی‌های مخفیانه برای انتقال فناوری هسته‌ای به عربستان‌سعودی بودند. با وجود هشدارهای شورای امنیت ملی آمریکا درباره تبعات انتقال تجهیزات هسته‌ای به عربستان، مشاوران ترامپ تلاش کرده بودند بدون توجه به ملاحظات حقوقی و امنیتی هرچه سریع‌تر به عربستان فناوری بسیار حساس و پیشرفته هسته‌ای بدهند.
شاید در شرایط فعلی دولت بایدن به‌دنبال پایان دادن به حضور عربستان در باتلاق یمن باشد و تلاش کند با فشار سیاسی، محمدبن‌سلمان را به حاشیه براند اما بزرگ‌ترین خطر برای آینده منطقه، ماجراجویی‌های هسته‌ای ولیعهد سعودی است. دولت بایدن برای جلوگیری از یک رقابت هسته‌ای خطرناک در منطقه و ممانعت از دستیابی دیکتاتور جنایتکاری همچون محمدبن‌سلمان به تسلیحات هسته‌ای، ناچار است یک رژیم فشرده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را در دستورکار قرار دهد. اگر واشنگتن اقدام قابل‌توجهی در این زمینه صورت ندهد، عربستان‌سعودی و ترکیه که رهبران‌شان به تسلیحات هسته‌ای ابراز علاقه کرده‌اند، از فرصت پیش‌آمده نهایت استفاده را خواهند کرد و این مساله به توسعه ناامنی در غرب آسیا کمک خواهد کرد. اگرچه تا به‌امروز دولت آمریکا به‌صورت جدی به این موضوع ورود نکرده است اما به‌نظر نمی‌رسد استراتژی دولت بایدن تفاوتی با دولت اوباما داشته باشد که دستیابی به سلاح هسته‌ای –حتی ازسوی متحدان واشنگتن- را در تعارض با منافع ملی آمریکا می‌دید. در ماه‌های آینده مشخص خواهد شد آیا دولت بایدن در این زمینه به سعودی‌ها هشدارهای لازم را داده است یا آنها می‌توانند برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را به‌صورت مخفیانه ادامه دهند؟