زهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: امروز دیگر همه نیاز یک دانشجو و استاد برای حضور در کلاس‌های درس به گوشی تلفن‌همراه و لپ‌تاپ خلاصه شده است؛ چراکه دیگر خبری از کلاس‌های حضوری نیست و دانشگاهیان در هر کجا که باشند می‌توانند کارهایشان را انجام دهند. اسفند سال گذشته بود که با شیوع همه‌گیری، ستاد ملی مقابله با کرونا تصمیم بر تعطیلی دانشگاه‌ها گرفت تا شاید از این طریق بتواند از شدت این همه‌گیری کم کند، اما این‌هم باعث نشد تا دانشگاه‌ها زیر بار تعطیل کردن آموزش‌هایشان بروند، به همین دلیل ناچار از فضای حقیقی به مجازی کوچ کردند تا از این طریق اساتید بتوانند مباحث درسی خود را به دانشجویان ارائه دهند. البته این کار به‌راحتی نگارش این سطور نبود و علی‌رغم اینکه آموزش مجازی در برخی دانشگاه‌ها بیش از یک دهه عمر داشت، اما بخش اندکی از نظام آموزشی کشور درگیر این مساله بود و طبیعتا یکدست کردن دانشگاه‌ها و اساتید آن‌هم باتوجه به زیرساخت‌های موجود در آنها کار ساده‌ای نبود. عدم هماهنگی و بی‌برنامه بودن دانشگاه‌ها در هفته‌ها و حتی ماه‌های اولیه شروع آموزش مجازی باعث شد تا بارها صدای اعتراض دانشجویان و اساتید بلند شود تا اینکه بالاخره نظام آموزشی کشور بتواند به یک مسیر مشخص در این حوزه برسد. در این گزارش به بهانه یک‌سالگی تعطیلی فیزیکی دانشگاه‌ها به‌سراغ علی‌اکبر صفوی، رئیس کارگروه آموزش‌های الکترونیکی وزارت علوم رفتیم و عملکرد آموزش‌عالی در حوزه آموزش‌های مجازی در ایام کرونا را بررسی کردیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
90 درصد اساتید و دانشجویان با آموزش مجازی آشنایی نداشتند
تعطیلی دانشگاه‌ها یک واقعه ناگهانی بود و بدون آمادگی قبلی. وضعیت آموزش مجازی کشور در ابتدای شیوع کرونا را چطور ترسیم می‌کنید؟
برای پاسخ به این سوال باید مقدمه‌ای را بگویم. ما در ایران از حدود 19 سال قبل اولین دوره‌های آموزش الکترونیکی را در دانشگاه شیراز شروع کردیم و درمجموع تا پیش از کرونا، حدود 30 دانشگاه کشور ازجمله تهران، شیراز، امیرکبیر و... دوره‌های رسمی الکترونیکی را داشتند و هفت موسسه کاملا الکترونیکی را نیز داشتیم، اما این تعداد نسبت‌به دو هزار و 500 مرکز آموزش‌عالی در کشور کمتر از 10 درصد دانشجویان، دانشگاه‌ها و اساتید را شامل می‌شد. در دانشگاهی مانند شیراز که در این حوزه پیشگام هم بود، تنها 10 درصد اساتید و 10 درصد دانشجویان درگیر این نوع آموزش بودند. این مساله بدان معنی است که در ابتدا 90 درصد اساتید و دانشجویان با آموزش مجازی آشنایی نداشتند و از بعد حجم درسی که باید تولید و اجرا می‌شد، هم 90 درصد دروس را شامل نمی‌شد و حتی ازنظر زیرساخت لازم هم باید بگوییم تعداد سرورهای ما بعد از کرونا 10 برابر شد. البته باید این مساله را نیز درنظر گرفت که ما نمی‌توانستیم زیرساخت جدیدی در مقیاس کشور برای آموزش مجازی ایجاد کنیم و به همین دلیل می‌بینیم که فشار چند صددرصدی به زیرساخت‌های اینترنت کشور هم به‌دلیل آموزش مجازی و هم به‌دلیل دورکاری مشاغل دیگر وارد شده است و این مساله نه‌تنها برای ایران، بلکه در آلمان، آمریکا و دیگر کشورها نیز رخ داده است.
ما امروز شاهد تغییر 90 درصدی در آموزش، ظرفیت‌ها و زیرساخت‌ها هستیم و خوشبختانه تجربه 20 ساله آموزش مجازی در ایران باعث شد وقتی به بحران کرونا رسیدیم، به‌سرعت بتوانیم دیگر دانشگاه‌ها را هم به‌سمت آموزش مجازی سوق داده و همچنین فعالیت آموزشی را در دانشگاه‌هایی که پیش‌تر آموزش مجازی را تجربه کرده بودند هم از 10 درصد به 90 درصد برسانیم. این اتفاق شامل چند بخش بود؛ اول بحث آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم در دانشگاه‌ها یا بهبود زیرساخت‌های موجود درطول ترم و مساله دیگر بحث آموزش اساتید، دانشجویان و حتی پرسنل دانشگاهی بود.
در هفته‌ها و حتی ماه‌های اولیه، بسیاری از عدم آمادگی اساتید برای کار در سامانه‌های تعریف‌شده گلایه داشتند. روند آموزش اساتید چقدر زمان برد و الان کیفیت کار را چطور ارزیابی می‌کنید؟
ما در اسفندماه که با همه‌گیری کرونا مواجه شدیم، بخش زیادی از انرژی‌مان صرف این مهم شد که به دانشگاه‌ها کمک کنیم تا زیرساخت‌های خود را تقویت کرده و برای اساتید نیز کلاس‌های آموزشی برگزار کنیم. البته باید به این مساله اشاره کنم که ما دانشگاه‌هایی را هم داشتیم که به‌معنی واقعی کلمه هیچ‌گونه زیرساختی برای آموزش مجازی نداشتند و این کار را سخت می‌کرد. به‌خاطر دارم در همان بازه زمانی رئیس یکی از دانشگاه‌های استانی با بنده تماس گرفت و عنوان کرد در این مرکز نه کسی را دارند که آموزش مجازی را بداند و نه ازلحاظ زیرساختی، امکاناتی را دراختیار داریم. البته بعد از معرفی چند شرکت خصوصی توانستیم ظرف یک‌هفته مشکل این دانشگاه را برطرف کنیم و از هفته دوم اساتید این مرکز اقدام به تولید محتوای درسی کردند.
جزء 10 درصد دانشگاه‌های خوب دنیا در آموزش مجازی قرار داریم
دانشجویان نیز به‌عنوان جامعه هدف آموزش دانشگاه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هستند. چه اقدامات مهمی برای این ضلع از آموزش مجازی صورت گرفته است؟
در این زمینه قوانین تسهیل‌کننده در وزارت علوم مصوب شد، چراکه طبق قوانین موجود عملا هیچ دانشگاهی نمی‌توانست بیش از 10 درصد از دروس خود را به‌صورت آموزش مجازی ارائه کند، اما بلافاصله معاون آموزشی وزارت علوم نامه‌ای به دانشگاه‌ها ابلاغ و اعلام کرد که می‌توانند 100 درصد از دروس را به‌صورت مجازی ارائه کنند. مساله دیگر اینکه برخی دانشگاه‌ها پهنای باند کافی نداشتند و مشکلاتی در حوزه زیرساختی داشتند، به همین دلیل اعلام شد که هرچند زمان حذف و اضافه گذشته است، اما این امکان فراهم شد که با صلاحدید دانشگاه‌ها، دانشجو بتواند هر تعداد درسی را که می‌خواهد حذف کند. از طرف دیگر قانون الزام به برداشتن 12 واحد را هم حذف کردیم و این اجازه را به دانشجو دادیم که بتواند در یک ترم 6 واحد را بگذراند. به‌عبارت دیگر ما زیرساخت‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و قانونی را فراهم کردیم و باتوجه به اینکه اخبار همه دنیا را در حوزه آموزش دنبال می‌کنم، باید بگویم با اقداماتی که با سرعت در وزارت علوم صورت گرفت، ما جزء 10 درصد دانشگاه‌های خوب دنیا در آموزش مجازی قرار داریم. نگاه کنید به‌رغم اینکه کرونا در چین چندماه زودتر شیوع پیدا کرده بود، اما تا مدت‌ها اساتید تنها ازطریق واتساپ با دانشجویان در ارتباط بودند و فایل‌های آموزشی را ارسال می‌کردند، اما ما توانستیم در همان ابتدا کلاس‌های مجازی را راه‌اندازی کنیم. در آلمان نیز بسیاری از دانشگاه‌ها در دو ماه ابتدایی نتوانسته بودند کلاس مجازی راه‌اندازی کنند.
هنوز برخی دانشگاه‌ها در حوزه آموزش مجازی با مشکلات جدی روبه‌رو هستند
تلقی‌تان بعد از گذشت بیش از یک‌ترم از آموزش مجازی در دانشگاه‌های کشور چیست؟
ما هنوز دانشگاه‌هایی را داریم که در بحث آموزش مجازی با مشکلات زیادی روبه‌رو هستند. البته باید این مساله را نیز بگویم که اسم آنها به‌معنی واقعی دانشگاه نیست. امروز ما 600 مرکز آموزش علمی و کاربردی در کشور داریم، درحالی‌که این دانشگاه‌ها در بسیاری از موارد عملا یک ساختمان چندطبقه با 200 دانشجو هستند که از لحاظ زیرساختی عملا زیر صفر قرار دارند. از طرف دیگر چون برخی از آنها متعلق به بخش خصوصی هم هستند، به امید اینکه کرونا به‌زودی تمام می‌شود، حتی حاضر به سرمایه‌گذاری در بحث آموزش مجازی نیز نشدند. درست است که می‌گویم در آموزش مجازی جزء 10 درصد برتر دنیا هستیم، اما این بدان معنی نیست که این مهم در تک‌تک دانشگاه‌ها به‌خوبی دنبال شده، بلکه در اغلب دانشگاه‌های خوب کشور وضعیت قابل‌قبولی داشتند. نگاه کنید دانشگاه پیام نور حدود 400 هزار دانشجو دارد، اما توانست ظرف چندماه بیش از 90 درصد از سرویس‌های خود را در قالب مجازی به دانشجو ارائه کند. همچنین دانشگاه فنی‌وحرفه‌ای نیز با 170 شعبه و 130 هزار دانشجو توانست خودش را تا حد زیادی بالا بکشد. طبق نظرسنجی صورت‌گرفته یک‌ماه بعد از نوروز 99، بیش‌از 80 درصد دروس ازطریق آموزش مجازی ارائه شد و همین میزان از اساتید و دانشجویان نیز درحال سرویس گرفتن بودند، همچنین براساس آخرین آمارها که مربوط به حدود دوماه پیش می‌شود، این میزان به بیش از 90 درصد رسیده است. در دانشگاه‌های پراکنده و غیرمتمرکز هم شاهد هستیم که بیش از 70 درصد امور ازطریق مجازی دنبال می‌شود، البته درصد باقی‌مانده نیز به ماهیت دروس برمی‌گردد که بیشتر مربوط به دروس عملی می‌شود.
اساتید باید یاد بگیرند که شیوه برگزاری کلاس‌ها را تغییر دهند
باوجود اینکه در شرایط فعلی عموم اساتید و دانشجویان کار در بستر فضای مجازی را به‌خوبی یاد گرفته‌اند، اما شاهد رکود در فضای آموزشی دانشگاه‌ها هستیم. اساتید دیگر همانند هفته‌های اول تمایلی برای تولید محتوا در این بستر ندارند، همچنین دانشجویان به‌دلیل قوانین تسهیل‌کننده چندان رغبتی برای اعتراض نسبت‌به این مساله از خود نشان نمی‌دهند، کمی در این‌باره صحبت کنید.
به اعتقاد بنده این سوال دو بخش دارد؛ اول اینکه استادانی داریم که حاضر نیستند به‌سمت ارائه محتوای دروسی ازطریق پاورپوینت و دیگر روش‌های مرسوم بروند که بخش عمده‌ای از این مهم مربوط به محتوای درس است. به‌عبارت دیگر ما دروسی را داریم که حتی در زمان برگزاری حضوری کلاس‌ها نیز تقریبا متکلم‌وحده بوده‌اند و الان نیز تقریبا همان روش را دنبال می‌کنند و با فیلمبرداری از صحبت‌های خود، مطالب را به دانشجو ارائه می‌کنند. اما تضمین می‌کنم در دانشگاه‌های دولتی بیش از 99 درصد اساتیدی که دروس‌شان نیازمند انجام دادن کارهایی مانند نقشه‌کشی و... است، به‌سمت ارائه این مهم ازطریق نرم‌افزارهای مختلف حرکت کرده‌اند.
ترم گذشته ما در بحران کرونا قرار داشتیم و اساتیدی مانند دروس تاریخ که نیاز به فرمول و کارهای اینچنینی ندارند، با ضبط مطالب خود، درس‌شان را ارائه دادند. الان که ترم جدید شروع شده، چه نیازی به ضبط دوباره فیلم و تکرار همان مطالب وجود دارد؟ طبیعی است که درباره این‌گونه دروس دیگر نیازی به ضبط دوباره فیلم‌های آموزشی نیست. اما قطعا باید روش تغییر کند، یعنی حالا استاد باید به دانشجو بگوید که به‌طور مثال سه فصل اول را بخواند و استاد صرفا به سوال پرسیدن بسنده کند، به‌عبارت دیگر قرار نیست که اساتید به تکرار مکررات بپردازند؛ چراکه تمام فیلم‌های ارائه‌شده توسط آنها در ترم قبل وجود دارد و در ترم جاری نقش دانشجو باید در کلاس پررنگ‌تر شود و کلاس به‌صورت تبادل‌نظر و بحث بین دانشجویان و اساتید دنبال شود و به‌اصطلاح کلاس معکوس را در این دروس شاهد باشیم.
امروز حجم بزرگی از محتوای تولیدشده را در اختیار داریم، حال اساتید و دانشگاه‌های ما باید این مهم را یاد بگیرند که شیوه برگزاری کلاس‌ها را تغییر دهند. البته این مساله تقریبا شامل همه دروس می‌شود؛ چراکه اساتیدی که نیاز به ارائه پاورپوینت یا دیگر شیوه‌های آموزشی داشتند هم در ترم گذشته تمام آنها را تولید کرده‌اند.
به اعتقاد شما در ترم جاری و ترم‌های آتی باید بار اصلی کلاس از اساتید به دانشجویان منتقل شود؟
بله، باید دانشجویان محتوایی که در گذشته تولید شده را با دقت دنبال کنند و بعد از آن هنگام برپایی کلاس‌ها، شاهد بحث و حتی چالش آموزشی میان دانشجویان و اساتید باشیم و از این طریق محتوای دروس نهادینه شود.
این شیوه آموزشی امروز در دانشگاه‌های کشور دنبال می‌شود؟
در برخی دانشگاه‌ها این اتفاق افتاده و درحال آموزش دادن به اساتید برای حرکت به این سمت هستیم. امروزه در برخی مراکز آموزشی اعلام شده دیگر نیاز نیست اساتید به‌طور مثال در یک هفته دو جلسه 2ساعته از یک درس را برگزار کنند، بلکه می‌توانند به دانشجویان بگویند یک هفته در میان، صرفا برای پاسخگویی به سوالات در کلاس‌ها حاضر شوند و حتی دانشجویان خودشان به ارائه دروس بپردازند. در اصل ما باید مدل‌های مختلف آموزشی را تمرین کنیم. البته استادی که در ترم گذشته به دلایل مختلف محتوای آموزشی‌اش را با‌عجله تولید کرده است، حالا می‌تواند برای جلسات بعدی با استفاده از نرم‌افزارهای مختلف، اقدام به تولید محتوا کند. طبیعتا ما باید از این فرصت استفاده کنیم تا اولا درصورت تولید محتوای ضعیف، آنها را تقویت کنیم و در مرحله بعدی به محتوای غنی تولیدشده به‌عنوان ثروت نگاه کرده و یاد بگیریم چگونه از آنها استفاده کرده و با دیگر دانشگاه‌ها به اشتراک بگذاریم.
طبیعتا 4 استاد یک درس به 4 شیوه مختلف اقدام به ارائه محتوای خود کرده‌اند، حالا باید آنها را به اشتراک گذاشت و امکان استفاده از آنها توسط دانشجویان دیگر دانشگاه‌ها را فراهم کنیم. در پیش از کرونا دانشجوی دانشگاهی مانند شیراز تنها می‌توانست از محتوای استاد خود بهره برد، اما الان می‌توانیم به او بگوییم که درصورت تمایل می‌تواند از با اساتید دیگر دانشگاه‌ها نیز واحد بردارد و این باعث می‌شود تنوع همکاری بیشتری را شاهد باشیم و این مزیت‌های زیادی خواهد داشت. حتی اساتید هم می‌توانند اعلام کنند که بخشی از درس‌شان توسط استاد دیگری ارائه می‌شود.
دانشگاه‌ها باید روی تبحر بیشتر اساتید متمرکز شوند
تصورتان این است که اساتید این شیوه آموزشی را قبول خواهند کرد؟
بله؛ تغییرات ایجادشده بسترهای جدیدی را پیش‌روی ما گذاشته است. شخصا درس جدیدی را در ترم جاری تعریف کرده‌ام و قصد دارم از ظرفیت اساتید دیگر که حتی تعدادی از آنها در شیراز نیز حضور ندارند، بهره ببرم. معتقدم امروز دانشگاه‌ها باید روی تبحر بیشتر اساتید متمرکز شده و همچنین یاد بگیرند از امکانات موجود به شیوه بهتری استفاده کنند و این مساله دست اساتید و بالطبع دانشگاه‌ها را باز خواهد گذاشت. البته دانشجویان نیز باید یاد بگیرند از این ظرفیت بهره بیشتری ببرند. 19 سال پیش که برای اولین‌بار در دانشگاه شیراز آموزش مجازی راه‌اندازی شد، اعلام کردم که آموزش مجازی باعث عدالت آموزشی می‌شود؛ چراکه تصور کنید در یک کلاس دانشجوی کندهوش و باهوش داریم، طبیعی است وقتی یک‌بار استاد مبحثی را ارائه می‌کند، دانشجوی باهوش متوجه می‌شود اما دانشجوی کندهوش نیاز دارد که آن موضوع درسی چندبار تکرار شود، این مساله به معنی قوی نبودن آن دانشجو نیست؛ چراکه حتی انیشتین نیز در برخی مباحث دچار کندهوشی بوده است. قطعا عدالت آموزشی یعنی این امکان وجود داشته باشد که بتوان یک مبحث را 3 بار و یا بیشتر تکرار کرد تا دانشجوی کندهوش هم بتواند پا به پای تیزهوش در کلاس حضور داشته باشد. همچنین عدالت آموزشی به این معنی است که نیاز نباشد دانشجو بدون لزوم به بعد مسافت مباحث آموزشی را دریافت کند و الان این شرایط از طریق آموزش مجازی فراهم شده است.
اختیار دانشگاه‌ها در مصوبات جدید شورای گسترش بیشتر شده است
جایگاه وزارت علوم را در آموزش مجازی و برقراری عدالت آموزشی مطرح‌شده، چه می‌دانید؟
رسالت این وزارتخانه آن بوده که برای آینده فکر کند؛ در همین راستا اخیرا مصوبات جدیدی در شورای گسترش تصویب شده که به‌زودی ابلاغ می‌شود و طی آن اختیارات دانشگاه‌ها در حوزه دروسی که در قالب آموزش مجازی ارائه می‌شوند، بیشتر شده است. در کنار اصلاح قوانین، قطعا باید نگرش مدیران، اساتید و دانشجویان نیز تغییر کند. متاسفانه دانشجویان ما عادت کرده بودند که در کلاس حاضر شوند و از صحبت‌های اساتیدشان نت‌برداری کنند، اما الان باید این روش تغییر کند؛ چراکه الان محتوای اساتید در سامانه‌های تعیین‌شده قرار دارد، حالا این وظیفه دانشجو است که با مرور کردن آنها، در کلاس‌های مجازی درباره درس صحبت کند و استاد به رفع اشکالات بپردازد.
آموزش مجازی شور و حرارت کلاس‌های حضوری را ندارد؛ موضوعی که در افت رغبت دانشجویان نسبت به یادگیری تاثیرگذار خواهد بود، راهکار وزارت علوم و دانشگاه‌ها برای این مهم چیست؟
با توجه به تفاوت لغوی‌ای که بین دانش‌آموز و دانشجو وجود دارد، دانشجو باید کار بیشتری انجام دهد. واقعیت این است که تا مقطع دکتری بسیاری از اساتید بر سر کلاس‌های درس مطالبی را آموزش می‌دهند، دانشجویان یادداشت‌برداری می‌کنند و درنهایت نیز امتحان می‌دهند، درحالی‌که این همان شیوه دانش‌آموزی است. اما حالا که بستر آموزش مجازی فراهم شده باید مدل را تغییر دهیم و قطعا کار بیشتری هم از اساتید و دانشجویان می‌برد و درنهایت سیستم آموزشی کشور بیشتر درگیر خواهد شد، اما اثرگذاری آن هم متفاوت است. 20 سال پیش عنوان می‌شد که مدرک دانشگاه مجازی را کدام ارگان تایید می‌کند؟ همان زمان گفتم که وزارت علوم این کار را انجام می‌دهد. اما به اعتقاد من اصلا مهم نیست این مدرک را چه کسی تایید می‌کند؛ چراکه ما درحال حرکت به‌سمت دنیایی هستیم که بخش خصوصی از نیروی کار، تنها مهارت می‌خواهد و برای او تفاوتی ندارد نیرو از کدام دانشگاه مدرک گرفته است. امروز با آموزش مجازی به‌راحتی می‌توان مهارت‌ها را افزایش داد و این فرصت خوبی است که دراختیار ما قرار گرفته است.
70درصد دروس عملی در کلاس مجازی آموزش داده نمی‌شوند
یکی از مشکلات اصلی آموزش مجازی، نحوه ارائه دروس عملی است که چالش‌های جدی را برای دانشگاه‌ها ایجاد کرده است، راهکار وزارت علوم در این رابطه چه بوده است؟
در سایت کارگروه آموزش‌های الکترونیکی، وبینارهای مختلفی را بارگذاری کرده‌ایم که در آن شیوه برگزاری کلاس‌های عملی به‌صورت مجازی نیز وجود دارد و برای هنر، دروس آزمایشگاهی و کارگاهی وبینارهای متفاوتی وجود دارد. درست است که برگزاری این کلاس‌ها، به نسبت کلاس‌های تئوری، سخت‌تر است، اما بدان معنی نیست که نمی‌توان آنها را در بستر مجازی اجرا کرد. بااین‌حال نباید فراموش کرد که چندین ماه زمان برد تا بخشی از اساتید ما کار در بستر آموزش مجازی را فرابگیرند، ولی خوشبختانه می‌بینیم که برخی دانشگاه‌ها در حوزه دروس عملی نیز به‌خوبی کارها را دنبال می‌کنند و با جرات می‌گویم که 70درصد از دروس آزمایشگاهی در بستر مجازی ارائه نمی‌شود؛ چراکه یا شیوه برگزاری آن را در بستر اینترنت بلد نیستند و یا به کارهای حداقلی بسنده کرده‌اند. به‌طور مثال در ابتدای آموزش مجازی چون شرایط چندان مهیا نبود، به دانشگاه‌ها اعلام کردیم که اساتید به آزمایشگاه‌ها بروند و از روند آزمایش فیلمبرداری شده و در اختیار دانشجو قرار بگیرد، درحالی‌که هنوز این شیوه دنبال می‌شود. اما مساله اصلی این است که دانشجو خود باید کارهای عملی را انجام دهد و چگونگی اجرای آن را هم در وبینارهای بارگذاری‌شده در سایت کارگروه آموزش داده‌ایم.
اساتید باید سناریوهای جدیدی در برگزاری کلاس‌هایشان داشته باشند
تغییر در نحوه برگزاری کلاس‌های آموزشی مربوط به دروس عملی قرار است در سال آینده با اجبار قانونی همراه شود؟
دانشگاه‌های ما هیچ‌کدام هم‌وزن نیستند و همین مساله باعث شده تفاوت‌های زیادی وجود داشته باشد. 170 دانشگاه دولتی داریم و به همین دلیل نمی‌توان اجرای یک قانون را برای همه دانشگاه‌ها اجباری کنیم و به همین دلیل به دانشگاه‌ها اختیار داده شده تا برای برگزاری آنلاین کلاس‌های عملی از هر شیوه‌ای که می‌خواهند استفاده کنند. طبیعی است که اینجا دیگر مسئولیت با دانشگاه‌هاست و اخیرا هم دیده‌ایم که حتی اعلام شد اگر شرایط برای برگزاری حضوری کلاس‌های عملی را دارند، می‌توانند این کار را انجام دهند و این مهم به مدیریت خود دانشگاه‌ها برمی‌گردد، البته امیدواریم که همه سطح انتظارشان از روند برگزاری کلاس‌ها افزایش پیدا کند.
با توجه به ظرفیت‌های بالایی که الان در اختیار داریم اساتید خودشان باید سناریوهای جدیدی را برای برگزاری کلاس‌هایشان داشته باشند و حتما اگر این مساله مدنظر قرار بگیرد با توجه به اینکه امکان بازبینی چندباره فیلم‌ها توسط دانشجویان وجود دارد، میزان یادگیری هم به‌مراتب افزایش پیدا می‌کند و حتی معتقدم می‌توان کیفیت کلاس‌ها را در مجازی به‌مراتب بیشتر از حضوری کرد.
میزان تقلب‌ها در دوران آموزش مجازی افزایش چشمگیری داشته است
در ترم گذشته حواشی زیادی پیرامون تقلب در روند برگزاری امتحانات به وجود آمد، تدبیر وزارت علوم برای کاهش این مساله برای ترم‌های آتی چیست؟
درباره تقلب 3 جمع‌بندی دارم. یک دسته از مباحث مربوط به آن است که اساتید یاد بگیرند چگونه حرفه‌ای‌تر امتحانات خود را برگزار کنند تا از این طریق احتمال تقلب کاهش پیدا کند، البته باید این مساله را مدنظر قرار داد که در امتحانات حضوری هم ما شاهد تقلب در روند امتحانات بوده‌ایم و کافی است در این زمینه با کمیته انضباطی دانشگاه‌ها صحبت کنید و نمی‌توان این‌طور تصور کرد که تقلب تنها با مجازی شدن آموزش‌ها رواج پیدا کرده است، اما طبیعتا بعد از شیوع کرونا به‌دلیل الکترونیکی شدن آموزش‌ها، آمار تقلب‌ها هم در دنیا افزایش پیدا کرده است. با جرات می‌گویم که در طول دو ترم گذشته از کلاس‌های 7 نفره تا 30 نفره، به‌نوعی تمام امتحان‌ها را برگزار کردم که احتمال تقلب در آنها به‌شدت کاهش یافت. می‌توان مدل‌های مختلفی را برای امتحان تعیین کرد. به‌طور مثال اساتید می‌توانند 4 روش را برای ارزیابی دانشجویان‌شان تعیین کرده و صرفا به نمره در امتحان اکتفا نکنند. از این طریق استرس دانشجو هم کاهش پیدا می‌کند؛ چراکه اگر در یک روش نتواند نمره خوبی را به دست آورد، باز 3 مسیر دیگر پیش‌روی خود دارد.
مساله دیگر این است که متاسفانه در کشور ما فرهنگ تقلب مانند دروغ گفتن موضوع نرمالی است، تا جایی که حتی مسئولان مختلف در کشور هم دروغ می‌گویند. ما از پایه در این زمینه با مشکل روبه‌رو هستیم و حتی می‌بینیم پدر و مادر تلاش می‌کنند تا سر جلسه امتحان جواب سوال را به فرزندشان برسانند. قطعا اگر دست بنده بود به‌نوعی با تقلب‌های سیستماتیک برخورد می‌کردم که آن را در تاریخ ثبت کنند؛ چراکه با این کار به کشور خیانت می‌شود و به‌راحتی این مهم از طریق پلیس فتا و دیگر دستگاه‌ها قابل پیگیری است.
اما آنچه در میدان عمل می‌بینیم این است که اساتید حاضر نیستند روش‌های مختلفی را چه در بحث آموزش و چه برای ارزیابی دانشجویان در آموزش مجازی پیاده کنند.
بله، اما اگر می‌خواهیم آموزش بهتری داشته باشیم، همه باید برای رسیدن به آن زحمت بکشند. قطعا اگر از دوران کودکی کار تیمی، سوال نوشتن و مسئولیت‌پذیری را در آموزش به دانش‌آموزان آموزش می‌دادیم، الان شرایط دیگری را شاهد بودیم. اما متاسفانه این مسیر را نداشتیم و نتیجه‌اش را هم در حوزه اساتید، دانشجویان و حتی وزیر و دیگر مسئولان می‌بینیم. طبیعتا باید در این حوزه کار کرد و نیازمند فرهنگ‌سازی هستیم. به‌طور مثال شخصا در ایام امتحانات به‌خاطر رسیدن به شیوه‌های ارزیابی مختلف می‌توانم بگویم که 700 برابر زمان معمول، وقت گذاشته‌ام. طبیعتا همه چنین کاری را انجام نمی‌دهند اما باید این مساله را بگوییم و انتظار داشته باشیم که با فرهنگ‌سازی به این سمت حرکت کنیم.
نقش وزارت علوم در این فرهنگ‌سازی چیست؟
باید وزارت علوم را از این مباحث کنار گذاشت؛ چراکه این وزارتخانه سیاستگذاری کلان را برعهده دارد و دانشگاه‌ها هم دوست ندارند وزارت علوم در این زمینه‌ها وارد شود و اختیار باید به‌عهده دانشگاه‌ها گذاشته شود. نگاه کنید دانشگاهی مانند شیراز، تهران و... به دور از شأن خودش می‌داند که یک روند اشتباهی را دنبال کند، همچنین یک دانشگاه جوان هم وقتی اقدامات خوبی را انجام می‌دهد، به‌تدریج در فضای آکادمیک رشد می‌کند؛ ازاین‌رو باید اختیارات دانشگاه‌ها روزبه‌روز افزایش پیدا کند و خودشان تصمیم بگیرند و درنهایت نیز مردم با نظرات‌شان هستند که تعیین می‌کنند کدام دانشگاه موفق بوده و کدام دانشگاه خیر.
آموزش‌ها در آینده متناسب با افراد ارائه خواهد شد
پیش‌بینی شما از وضعیت آموزش مجازی دانشگاه‌های کشور در آینده چیست؟
آینده را می‌توان از 3 بعد مورد بررسی قرار داد. اولین آن هم درباره تحولات تکنولوژی بشر است. به‌طور مثال تا 15 سال آینده تحولات مهمی در خدمات پزشکی رخ خواهد داد، تا جایی که تمام علائم حیاتی انسان دائما به یک سیستم مرکزی مخابره شده و با تطبیق آنها بیماری افراد به‌سرعت شناسایی شده و حتی به‌صورت اتوماتیک دکتر با افراد در ارتباط است؛ قطعا در آینده آموزش نیز به همین میزان دچار تحول خواهد شد. به‌عبارت دیگر در سال‌های آینده آموزش‌ها متناسب با ظرفیت افراد ارائه شده و انعطاف‌پذیر می‌شود. در اصل ما با آموزش شخصی‌سازی‌شده روبه‌رو می‌شویم و قطعا این اتفاق چه با کرونا و چه بدون این ویروس رخ خواهد داد و ما نیز باید از بسترهای موجود برای این مهم استفاده کنیم. همان‌طور که گفتم؛ برخی قوانین تسهیل‌کننده آموزشی را در شورای گسترش در حوزه آموزش الکترونیکی تصویب کرده که به‌زودی اطلاع‌رسانی می‌شود و سرلوحه آموزش در سال آینده قرار می‌گیرد. مساله بعدی دیگر هم این است که ما باید خودمان را برای آینده آماده کنیم، درحالی‌که تا پیش از کرونا شاید بخشی از اساتید حتی چندان با ایمیل هم کار نمی‌کردند، اما الان وضعیت به‌طور کلی متفاوت شده است. یکی از موضوعات مهمی که حتما باید در حوزه آموزش مدنظر قرار بگیرد این است که طبق بررسی‌ها 60 درصد از جمعیت دانش‌آموزی امروز باید برای مشاغلی در 15 سال آینده آماده شوند که امروز حتی روی کره‌زمین تعریف هم نشده است، این مهم نشان‌دهنده اهمیت آموزش است و باید مهارت‌ها نیز به‌طور دائم به‌روز شود.
یکی از مشکلات اساسی دانشجویان و دانشگاه‌ها بحث سرعت و قطعی اینترنت در حوزه آموزش مجازی بوده و هست، ارتباط وزارت علوم با وزارت ارتباطات در این زمینه چطور بوده است؟
این مساله به حوزه زیرساختی کشور مربوط می‌شود، اول اینکه وزارت ارتباطات مسئول زیرساخت‌ها بوده و طبیعتا باید پاسخگو بود که خوشبختانه وزیر و معاونانش افراد فعال، پاسخگو و آینده‌نگری بوده‌اند و دیگر لازم نبود کسی وزیر ارتباطات را برای مشکلات زیرساختی توجیه کند، تا جایی که حتی می‌دیدیم قبل از اینکه دیگران حرفی بزنند، او قول بهتر شدن شرایط را می‌داد و در عمل خود را به دردسر می‌انداخت؛ چراکه اپراتورهای کشور متعلق به بخش خصوصی است و برای هر تغییری باید پول به آنها پرداخت شود. همین مساله باعث شد وزارت ارتباطات از همان ابتدا تا الان به‌شدت تحت‌فشار باشد. البته باید به این مساله اشاره شود که آموزش مجازی تنها بخشی از بار اضافه‌ای است که به شبکه اینترنت کشور تحمیل شده است. بنده به‌عنوان رابط میان وزارت علوم هم تعیین شده بودم اما در تابستان از این سمت استعفا دادم و باید بگویم که وزارت ارتباطات تلاش زیادی در این زمینه کرده است. اما طبیعتا نمی‌توان شبکه کشور را آن هم با توجه به شرایط تحریمی کشور، به یکباره دچار تغییر شگفتی کرد؛ در ایام کرونا 700درصد بار بیشتری به این شبکه وارد شده است. البته نمی‌توان نیاز به تحول در این شبکه را انکار کرد.
نمره 50درصد دانشگاه‌ها در حوزه آموزش مجازی زیر 10!
به وضعیت آموزش مجازی در دانشگاه‌های کشور بعد از گذشت نزدیک به 2 ترم چه نمره‌ای می‌دهید؟
با جرات می‌گویم اگر یک نفر بتواند دقیق‌ترین نمره را در این زمینه بدهد، بنده هستم؛ چراکه از یک طرف 12 سال پیش اولین آموزش مجازی را راه‌اندازی کردم و درحال‌حاضر مسئول کارگروه آموزش الکترونیک وزارت علوم بوده و تمام گزارش‌ها را در اختیار داشته و ریاست انجمن یادگیری آموزش‌های الکترونیکی را نیز برعهده دارم، ازاین‌رو معتقدم دانشگاه‌های خوب کشور به‌طور متوسط نمره 15 را در این زمینه دارند و دانشگاه‌هایی که از لحاظ عملکردی و بزرگی در سطح 2 و 3 قرار دارند، نمره 12 و 13 را کسب کرده‌اند و باید بگویم که 50درصد دانشگاه‌ها و 50درصد مسئولان پیگیری آموزش مجازی نمره زیر 10 دارند.