زهرا رمضانی، روزنامه نگار: یک‌سالگی ورود کروناویروس به کشورهای مختلف دنیا هم گذشت، ویروسی که در همان هفته‌های اولیه تولدش از تغییرات اساسی در زندگی بشر خبر می‌داد و این مهم خیلی زود رنگ واقعیت به خود گرفت. دنیای بعد از کرونا رنگ‌وبوی کاملا متفاوتی نسبت به قبل از پیدایش این ویروس نانومتری به خود گرفت و نه‌تنها بسیاری از مشاغل مزه تعطیلی را چشیدند، بلکه اقتصاد کره زمین را به معنی واقعی کلمه تحت‌تاثیر قرار داد، بلکه روند بسیاری از فعالیت‌ها هم دستخوش تغییرات غیرقابل انتظار شد.
دانشگاه‌ها به‌عنوان یکی از ارکان‌های اصلی کشورها در تربیت نیروی انسانی و پیشبرد فعالیت‌های پژوهشی هم از اثرات این ویروس منحوس در امان نماندند و برای اولین‌بار در تاریخ حیات‌شان، بدون حضور فیزیکی دانشجویان مجبور به ادامه فعالیت شدند. اگر تا پیش از این ویروس عنوان می‌شد، روزی فرا می‌رسد که نه‌تنها تعاملات آموزشی، بلکه بعضا فعالیت‌های پژوهشی نیز بدون حضور در محیط فیزیکی دانشگاه‌ها دنبال خواهد شد، نه‌تنها کسی آن را باور نمی‌کرد، بلکه به عقل گوینده هم شک می‌کردند، اما حالا نزدیک به دو ترم می‌شود دانشگاه‌ها ثابت کرده‌اند قرار نیست تحت هیچ‌شرایطی دست از پیشبرد برنامه‌هایشان بردارند. اما مساله اصلی این است که حالا با آغاز واکسیناسیون علیه این بیماری که در کشورهایی دنبال می‌شود، قرار است روند فعالیت‌ها در دانشگاه‌ها به کدام سمت حرکت کند؟ به عبارت دیگر به شماره افتادن نفس‌های کروناویروس، حاکی از بازگشتن دانشگاه‌ها به شرایط قبل از کروناست یا مراکز آکادمیک دیگر تصمیم ندارند به وضعیت قبل خود بازگردند؟ چراکه نمی‌توان از محاسن همه‌گیری کرونا در دنیا نیز غافل شد. ویروسی که ثابت کرد نه‌تنها می‌توان بسیاری از روندهای موجود در جهان امروز را در بستر مجازی دنبال کرد، بلکه حتی تعطیلی برخی از فعالیت‌ها هم مشکلی در فرآیند کلی ایجاد نمی‌کند. مساله‌ای که باعث شد تا در این گزارش به سراغ محمدرضا عصاری، رئیس دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول برویم و از او درباره آینده دانشگاه‌ها بپرسیم که در ادامه می‌خوانید.
عصاری با تاکید بر اینکه باید از شرایط ایجاد‌شده در دانشگاه‌ها به دلیل شیوع بیماری کرونا حسن‌استفاده را کرد؛ چراکه این بیماری علی‌رغم همه مضراتی که برای دنیا داشته، اما بدون حسن هم نبوده است، گفت: «قطعا برخی از شرایطی که به ناچار به دلیل این بیماری تجربه کرده‌ایم دارای این قابلیت هستند که در آینده نیز مورد استفاده قرار بگیرند. درست است که الان به دلیل اضطراری که به یکباره در دنیا ایجاد شده، به سمت استفاده از آنها روی آورده‌ایم اما این بدان معنا نیست که در شرایط عادی دیگر نتوان از این حوزه‌ها بهره‌مند شد. البته طبیعتا صرفا می‌توان از برخی ویژگی‌های دنیای امروز در آینده هم بهره برد و این‌طور نیست که بگوییم همه آنچه امروز در دسترس ما قرار دارد، به درد آینده هم خواهد خورد.»
او ادامه داد: «شاید این تصور ایجاد شود که حتی در بعد از پایان همه‌گیری کرونا نیز باید به‌طور کامل وضعیت آموزشی در دانشگاه‌ها را به همین منوال فعلی حفظ کرد، درحالی‌که نه‌تنها بنده موافق این مساله نیستم، بلکه باید این مهم هم مدنظر قرار بگیرد که اصلا چنین کاری شدنی نیست. به‌طور مثال یکی از ویژگی دانشگاه‌ها، تعاملات بین دانشجو و استاد در بستر فضای فیزیکی دانشگاه است و به همین دلیل اینکه احساس کنیم در آینده هم می‌توان در حوزه آموزش دانشگاهی، به شکل فعلی کارها را به پیش ببریم، چندان موافق آن نیستم و به گمان بنده خیلی هم فایده نخواهد داشت.»
رئیس دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول در توضیح بیشتر این مساله اظهار داشت: «نکته قابل توجه درباره کرونا آن است که بعد از شیوع این بیماری متوجه شدیم دیگر تابوی امکان‌ناپذیر بودن آموزش مجازی در دانشگاه‌ها شکسته شده است، درحالی‌که پیش‌تر تصور این بود که به‌هیچ‌عنوان نمی‌توانیم فضای آموزش را از حالت فیزیکی تغییر دهیم و حضور دانشجویان در کلاس‌های درس تنهاترین راه موجود است، اما امروز می‌بینیم که‌تداوم فعالیت‌های آموزشی در بستر مجازی به‌صورت کامل فراهم شده است؛ از این رو امکان دارد که حتی در آینده نیز تداوم آموزش مجازی در بخشی از روند آموزشی دانشگاه‌ها وجود داشته باشد. آنچه می‌توان از آن به‌عنوان حسن دوران کرونایی یاد کرد، آن است که شاید بتوان در آینده بخشی از سرمایه‌گذاری‌های فیزیکی که در گذشته اهمیت زیادی در توسعه مراکز آکادمیک داشتند را دچار تغییر کرد و به سمت سرمایه‌گذاری برای ارتقای بسترهای مجازی حرکت کرد و قطعا این مولفه اثرگذاری خواهد بود.»
امکان ارائه 40 درصد مطالب آموزشی در بستر مجازی پس از کرونا وجود دارد
عصاری تصریح کرد: «در دوران پیش از کرونا صرفا به فیزیک محیط دانشگاه معطوف شده بودیم و این اتفاق خوبی نبود، البته اینکه تصور شود بعد از کرونا نیز باید تمام شرایط فعلی را حفظ کرد، کار اشتباهی است؛ چراکه وضعیت کنونی را نمی‌توان به همین شکل امروزی حفظ کرد و اصلا نمی‌توان این نگاه را داشت که دانشگاه‌ها را می‌توان به محیطی تبدیل کرد که در آن دانشجو حضور نداشته باشد. به عبارت دیگر باید ویژگی‌های یک دانشگاه متعارف را در آینده پیش رو در حد مطلوب حفظ کرد و این مساله غیرقابل انکاری است.»
او گفت: «قطعا بخشی از ویژگی‌هایی که در ایام کرونا در آموزش عالی ایجاد شد را می‌توان در آینده نیز تداوم داد، اما این بدان معنا نیست که همه مولفه‌های شرایط فعلی برای آینده نیز مناسب باشد؛ چراکه کارهای تجربی، پژوهشی و فعالیت‌هایی که نیاز به تعامل فی‌مابین اساتید و دانشجویان را لازم دارد، حتما باید بعد از پایان کرونا به حالت قبلی بازگردد و نمی‌توان با وضعیت فعلی چنین فعالیت‌هایی را ادامه داد. به عبارت دیگر معتقدم می‌توان 30 تا 40 درصد از روند آموزشی را بعد از کرونا هم در بستر مجازی دنبال کرد و این مهم باعث می‌شود تا بخش‌هایی از بودجه‌ها برای سرمایه‌گذاری‌های فیزیکی کاهش پیدا کرده و در بخش‌های دیگر هزینه شود.»
رئیس دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول درباره روند فعالیت‌های پژوهشی در دوران پس از کرونا تصریح کرد: «با توجه به شرایطی که کرونا ایجاد کرد، تصور می‌کنم که تعاملات دانشگاه‌ها برای انجام فعالیت‌های پژوهشی در آینده افزایش پیدا می‌کند؛ چراکه کرونا باعث شد این مهم را یاد بگیریم که به‌راحتی می‌توان با بخش‌های دیگر که با آنها بعد مسافت داریم، از طریق بستر مجازی کار را پیش برد، اما نباید این مساله را فراموش کرد که در حوزه پژوهش ناچار هستیم که از بستر تجربی برای آن بهره برد و انجام کارهای آزمایشگاهی و کارگاهی را نمی‌توان خیلی به سمت مجازی سوق داد.»
عصاری با بیان اینکه معتقدم دانشگاه‌ها باید از فرصت پیش‌آمده در همین زمان استفاده کرده تا کارهایی که می‌توان در آینده به شکل فعلی ادامه داد را تدوین کنند، اظهار داشت: «در دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور توانستیم به‌راحتی فرآیندهای مربوط به فارغ‌التحصیلی دانشجویان را از طریق فضای مجازی دنبال کنیم. طبیعتا دیگر در شرایط عادی هم نیازی نیست که این فرآیند را به حالت پیش از کرونا بازگردانیم؛ چراکه با این کار می‌توانیم بسیاری از هزینه‌هایی که جامعه صرفا برای ترددهای فیزیکی پرداخت می‌کرد را در فضای آکادمیک کشور حذف کنیم. اما مساله مهم این است که در برخی حوزه‌ها مانند پژوهش دیگر نمی‌توان بسترهای آزمایشگاهی و تعاملات تجربی که نیاز اصلی این حوزه به‌شمار می‌رود را از طریق مجازی دنبال کرد؛ البته باید به این مساله نیز اشاره کنم که حوزه پژوهش را حداقل با تکنولوژی فعلی نمی‌توان تغییر داد، درحالی که احتمال دارد در آینده با رشد تکنولوژی چنین امکانی برای حوزه پژوهش هم مانند حوزه آموزش فراهم شود.»
پس از پایان همه‌گیری نباید از روند فعالیت‌های دانشگاهی غافلگیر شویم
او با تاکید بر اینکه کلاس‌های عملی هم باید به‌صورت حضوری برگزار شوند تا دانشجو بتواند برداشت خوبی از دروس ارائه‌شده در آنها به‌دست بیاورد، گفت: «کلاس‌های عملی با توجه به ماهیتی که دارند، نیاز است تا دانشجو در آن حضور پیدا کرده و با انجام فعالیت‌های علمی و پژوهشی به نتیجه برسد. معتقدم دانشگاه‌ها باید از فرصت پیش‌آمده استفاده کرده و با لیست کردن فعالیت‌هایشان و اهم و غیراهم کردن، بتوانند به سرعت بعد از پایان همه‌گیری کرونا به چارچوب مشخصی از فعالیت‌ها برسند. در اصل دیگر نباید بعد از پایان کرونا همانند ابتدای پیدایش این ویروس درباره چگونگی تداوم فعالیت دانشگاه‌ها غافلگیر شویم.»
رئیس دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول تصریح کرد: «خوشبختانه درحال حاضر شرایط خوبی پیش روی ما قرار دارد تا بتوانیم در فرصت باقی‌مانده به روند مشخصی از فعالیت دانشگاه‌ها برسیم و طبیعتا متولیان اصلی آموزش عالی کشور باید این مهم را در دستور‌کار قرار داده و روسای دانشگاه‌ها نیز شیوه‌های مختلف آن را تبیین کرده تا درنهایت به یک دستورالعمل واحدی برای فعالیت دانشگاه‌ها در ایام پس از کرونا برسیم. طبیعتا همان‌طور که نمی‌توان وضعیت فعلی را بعد از پایان همه‌گیری ادامه داد، نباید انتظار داشت که با پایان شرایط فعلی دانشگاه‌ها به شرایط قبل از پیدایش این ویروس بازگردند؛ چراکه با تجربه فعلی می‌توان از انجام بسیاری از هزینه‌ها در آینده جلوگیری کرد.»
هنوز به روند درستی برای ارزیابی دقیق دانشجویان در بستر مجازی نرسیده‌ایم
عصاری با اشاره به محاسن کرونا برای تغییر برخی روندهای اشتباه در مراکز آکادمیک بیان داشت: «پیش‌تر به برخی از سنت‌ها و فرآیندهای موجود در دانشگاه‌ها با این دید که امکان تغییر در آنها وجود ندارد، نگاه می‌شد، درحالی که این تصور اشتباهی بود و امروز تجربه کردیم که بسیاری از کارها را می‌توان بدون حضور فیزیکی افراد اعم از دانشجو، اساتید و پرسنل دانشگاه‌ها انجام داد که یکی از آنها همان بحث انجام کارهای مربوط به فارغ‌التحصیلی یا دیگر فرآیندهای این‌چنینی است. وقتی می‌توان بسیاری از کارهای اداری مرسوم را در بستر مجازی انجام داد، قطعا امکان تداوم آنها در دوران پس از کرونا نیز وجود دارد.»
او با بیان اینکه یکی از مشکلات ما در حوزه آموزش این است که هنوز نمی‌توانیم ارزیابی خوبی را از دانشجو در بستر مجازی داشته باشیم که شاید دلیل اصلی آن هم این باشد که هنوز نتوانستیم تعاملات این حوزه را به‌خوبی تعریف کنیم، افزود: «درست است که امروز بسیاری از روندهای مربوط به امور اداری در دانشگاه‌ها اصلاح شده است، اما معتقدم باز هم باید مورد اصلاح قرار بگیرد تا بتوانیم به یک چارچوب درست و منطقی در این خصوص برسیم تا از این طریق این امکان را داشته باشیم تا پس از کرونا نیز کارهای مربوط به این حوزه را از همین طریق ادامه دهیم. در‌صورت تحقق این مساله نه‌تنها هزینه‌های جاری دانشگاه‌ها بلکه هزینه‌های دانشجویی نیز کاهش پیدا خواهد کرد.»
رئیس دانشگاه صنعتی جندی‌شاپور دزفول تصریح کرد: «یکی از موضوعات مهم بعد از پیدایش کرونا آن است که این بیماری ثابت کرد می‌توان برخی از فعالیت‌های کاری را با یکدیگر ادغام کرده یا با فراهم‌سازی بستر دورکاری، این قبیل فعالیت‌ها را انجام داد؛ موضوعی که تا پیش از ایجاد چنین شرایطی کسی تصور آن را هم نمی‌کرد. از طرف دیگر خوشبختانه پس از فراگیری کرونا هم می‌توان برای بسیاری از کارها از بستر اینترنت استفاده کرد و طبیعتا با این کار درنهایت شاهد کاهش هزینه‌های کشور برای ترددها و مراودات فیزیکی خواهیم بود و این مساله مهمی است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد.»
عصاری با تاکید بر اینکه چرا باید در دانشگاه‌ها بیش از آنچه ضرورت دارد، برای زیرساخت‌های فیزیکی سرمایه‌گذاری انجام شود، خاطرنشان کرد: «درحالی‌که بعد از کرونا می‌توان با هزینه‌کرد این بودجه‌ها در حوزه‌های زیرساختی فضای مجازی به دستاوردهای به‌مراتب مهم‌تری دست پیدا کرد، البته حتما نیازمندیم تا برخی از حداقل‌ها را در دانشگاه‌ها حفظ کنیم، اما می‌توان از امکانات در آینده به شکل بهینه بهره برد و با مدیریت شرایط، از زیاده‌روی‌هایی که در حوزه توسعه فیزیکی وجود داشته، جلوگیری کرد. مساله‌ای که تا پیش از آن کسی به آن فکر نمی‌کرد و تصور این‌گونه بود که باید بخش مهمی از هزینه‌ها صرف توسعه فیزیکی دانشگاه‌ها شود. درست است که این بخش هم از اهمیت خاص به خودش برخوردار است، اما با توجه به تغییر تکنولوژی و تجربه دوران کرونا در آینده می‌توانیم شاهد تغییر وضعیت دانشگاه‌ها در حوزه‌های عنوان‌شده، باشیم.»