ندا اظهری، مترجم: چند سال پیش و همزمان با هزینه‌هایی که صرف برگزاری کنفرانس‌های تحقیقاتی درباره محیط‌زیست و مسائل مالی می‌شد، همیشه این سوال مطرح می‌شد که آیا ممکن است روزی فرا برسد که تمام این کنفرانس‌ها به‌صورت مجازی و آنلاین برگزار شود اما مساله این بود که معمولا مقاومت نسبت به این اتفاق زیاد بود و واکنش‌های خوبی نداشت. اما گویا این اتفاق خیلی سریع‌تر از آن چیزی که تصور می‌کردیم روی داد. اوایل سال 2020 بود که همه‌گیری ویروس کرونا جهان را در شوکی بزرگ فرو برد. شیوع ناگهانی و سریع ویروس به حدی بود که اجازه تصمیم‌گیری درست نمی‌داد و به یکباره دنیا خود را در گردابی گرفتار دید که برای نجات خود دست‌وپا می‌زد. بسیاری از شهرها ناگهان تعطیل شدند و منع رفت‌وآمد و قرنطینه بر آنها حاکم شد. اداره‌ها و مراکز عمومی، مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شدند. این شرایط شاید مناسب‌ترین زمان ممکن برای دورکار شدن مشاغل و آنلاین شدن آموزش‌های مدارس و دانشگاه‌ها بود و حتی کنفرانس‌ها و جلسات هم در قالب آنلاین برگزار می‌شد. این شرایط هنوز هم با گذشت بیش از یک سال ادامه دارد و دانشگاه‌ها تلاش کرده‌اند برگزاری کلاس‌های حضوری را به حداقل برسانند و این درحالی است که وضعیت اقتصادی دانشگاه‌ها هم به دلیل عدم حضور دانشجویان و به‌ویژه دانشجویان بین‌المللی در معرض تهدید و حتی ورشکستگی قرار گرفته است.
دوره سبک آموزش قدیمی سر آمده است
مقاله‌ای با عنوان «وسایل الکترونیک و آینده مبهم دانشگاه» از «الی نوآم»، محقق دانشگاه کلمبیا در سال 1995 میلادی در مجله Science منتشر شد. او در این مقاله به تاثیر اینترنت بر آموزش عالی سخن گفته بود. او معتقد بود که فناوری‌های ارتباطی جدید، منابع اطلاعات جهان پیرامون ما را به‌هم ارتباط می‌دهد. اما درحالی که این فناوری‌های جدید به تقویت هر چه بیشتر پژوهش‌ها کمک می‌کنند به ضعیف شدن موسسات یادگیری قدیمی یا همان دانشگاه‌ها هم منجر می‌شوند. بیشتر عملکردهای قدیمی دانشگاه‌ها جایگزین پیشرفت با ابزارهای جدید می‌شوند. اساس مالی این مراکز فرسایش پیدا می‌کنند، فناوری آنها جایگزین شده و نقش آنها در تحقیق فکری کاهش می‌یابد. این موارد سناریوی خوشحال‌کننده‌ای برای آموزش عالی محسوب نمی‌شود. نوآم اشاره می‌کند که فناوری‌های جدید را نمی‌توان نادیده گرفت؛ چراکه آنها گردشی از جهت تاریخی جریان اطلاعات هستند که چگونگی عملکرد دانشگاه‌ها را تعیین می‌کنند. از دیدگاه او، مردم در گذشته، به سراغ اطلاعاتی می‌رفتند که در دانشگاه نگهداری می‌شد اما در آینده، این اطلاعات در هر جایی که مردم حضور داشته باشند به سراغ آنها می‌رود. با این اوصاف نقش دانشگاه چه می‌شود؟ آیا نقش آنها بیش از مجموعه‌ای از عملکردهای فیزیکی باقی مانده ازجمله آزمایشگاه‌های علوم و تیم‌های فوتبال است؟ آیا تاثیر وسایل الکترونیک بر دانشگاه مانند هنر چاپ در کلیسای قرون وسطایی خواهد بود که نقش اصلی آن در انتقال اطلاعات پایان می‌یابد؟ آیا دوره این دانشگاه‌ها به پایان رسیده و آیا می‌توانیم به‌خودی خود دانشگاه را اصلاح کنیم یا باید اوضاع ابتدا وخیم‌تر شود؟
دانشگاه‌ها باید با عصر دیجیتال سازگار شوند
به گزارش نشریه گاردین، حدود 25 سال از آن روزها می‌گذرد و تعداد دانشجویان در دانشگاه‌ها همچنان رو به افزایش است، پول‌هایی برای ساخت سالن‌های سخنرانی، سالن‌های اقامت، باشگاه و وسایل ورزشی وام گرفته می‌شود، درحالی‌که همان سیستم اصلی آموزشی را به‌کار می‌گیرند که 800 سال به آنها خدمت کرده است. در این میان، آغاز ناگهانی همه‌گیری کرونا در دنیا، همه‌چیز را تغییر داد، به‌طوری که جمع کردن تعداد زیادی از دانشجویان در سالن سخنرانی و حتی شرکت در کلاس‌های دانشگاهی خطرناک است. به همین دلیل سخنرانی‌ها، سمینارها و کلاس‌های درس به‌طور آنلاین برگزار می‌شوند. اکثر آزمایشگاه‌ها تعطیل شده‌اند و تنها کارگران و محققانی که مجبور به فعالیت هستند، به‌طور محدودتر آغاز به‌کار کرده‌اند. بنابراین، درحال حاضر دانشجویانی که شهریه‌های دانشگاهی خود را پرداخت کرده‌اند به دلیل آنلاین شدن کلاس‌های درس، به این مساله فکر می‌کنند که بابت پرداخت این شهریه، چه چیزی دریافت می‌کنند جز آنکه امیدوارند پس از گذراندن امتحانات آنلاین مدرکی کسب کنند. به عبارت دیگر، این دانشجویان و کسانی که موسسات آموزشی و دانشگاه‌های محل پذیرش خود را اداره می‌کنند، با پرسشی روبه‌رو می‌شوند که نوآم در سال 1995 مطرح کرده بود؛ اینکه دانشگاه‌ها در عصر دیجیتال چگونه خواهند بود؟ و به‌طور ویژه، دلیل منطقی جمع کردن تعدادی از جوانان در فضایی برای آموزش آنها با استفاده از شیوه‌های تدریس قدیمی چیست؟ درحالی که همه‌گیری کرونا این پرسش را مطرح کرد که آیا این قبیل شیوه‌های تدریس قدیمی و سنتی می‌توانند با گذشت این سال‌ها امکان‌پذیر باشند؟
ورشکستگی در کمین 13 دانشگاه انگلیس
پاسخ‌های خوبی به این پرسش‌ها وجود دارد اما این پاسخ‌ها بسته به هر کشوری می‌تواند متفاوت باشد. این خطری که دانشگاه‌ها را تهدید می‌کند، به‌عنوان مثال در آمریکا که هزینه‌های تحصیلی و در نتیجه آن بدهی‌های دانشجویی به‌طور ناپایداری رشد کرده، بسیار سمی است و موضع این مراکز آموزشی را به خطر می‌اندازد. اما در این میان، موسسات آموزشی در انگلیس هم با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند، به‌طوری که طبق گزارش منتشر شده، بیش از 13 دانشگاه انگلیسی در‌صورتی‌که کمک‌های مالی دریافت نکنند، با خطر واقعی ورشکستگی مواجهند. اگر چنین شرایط و راه نجاتی برای آنها پیدا شود، دانشگاه‌ها به وضعیتی بهتر از بازگشت به وضع موجود نیاز دارند و وقت آن است که هشدارهای نوآم را جدی بگیرند.
ترک‌تحصیل 7 میلیون دانشجو
همه‌گیری کرونا به دنیا ثابت کرد که هیچ نظام آموزشی‌ای در برابر مواجهه با بحران مقاوم نیست و همه آنها آسیب‌پذیرند. حتی تحول دیجیتال که در سال‌های اخیر سیستم آموزش عالی را نسبت به دهه‌های گذشته دچار تغییر و تحول کرده هم باعث نشد این سیستم با آسیب کمتری مواجه شود. به‌گونه‌ای که شاهدیم دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی به‌رغم استفاده از آخرین فناوری‌های دیجیتال، باز هم در خطر ورشکستگی قرار گرفته‌اند. همه‌گیری کرونا را از جنبه‌های مختلفی می‌توان بررسی کرد که شاید شدیدترین حالتش، تاثیر اقتصادی آن بر دنیاست، به‌طوری‌که تنها به همین دلیل، حدود 7 میلیون دانشجو در این مدت از ادامه تحصیل انصراف داده و ترک‌تحصیل کرده‌اند. دانشجویان بین‌المللی دچار سردرگمی شده و در هر کشوری، دانشجویان در دسترسی به یادگیری از راه دور با قرنطینه‌های اجتماعی و مشکلات اقتصادی دچار چالش شده‌اند. همه‌گیری کووید- 19 باعث افزایش نابرابری‌ها در دسترسی به فناوری‌های دیجیتال، جنسیتی، اجتماعی و خطوط آموزشی به‌ویژه در مناطقی شده است که بیشتر تحت‌تاثیر این ویروس قرار گرفته‌اند. دانشگاه‌ها و اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها در این مدت تلاش زیادی برای ابداع روش‌های تدریس و یادگیری جدید کردند اما یک سال پس از آغاز همه‌گیری کرونا، بخش آموزش عالی همچنان با ارائه روش‌های آموزشی برای تدریس و نیز مسائل مربوط به جابه‌جایی دانشجو، پذیرش، شناسایی صلاحیت‌های خارجی و تضمین کیفیت دست به‌گریبان است.
نیاز آموزش عالی به چند‌جانبه‌گرایی
جهانی‌سازی آموزش عالی فرآیندی عمیق و پیچیده است و تنها همکاری جهانی محکم و قدرتمند به این سیستم کمک خواهد کرد تا به نظامی مقاوم و منصفانه بازگردد. اما ابزارهایی هم برای تسهیل این روند وجود دارد. کنوانسیون جهانی یونسکو چندی پیش به روش‌های یادگیری نوین و به دور از روش‌های سنتی مانند یادگیری آنلاین یا ترکیبی اشاره کرده بود که کشورها را ملزم می‌کرد تا با پیوستن به این پیمان، سازوکارهای تضمین کیفیت آموزشی را کسب کنند. شناخت و تضمین کیفیت یادگیری آنلاین، بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال توسعه را به خود مشغول کرده و تلاش‌های جهانی برای ایجاد راه‌حل‌های مناسب برای مقابله با چالش‌های مشترک ضروری است. این امر در سطح منطقه‌ای از اهمیت بالایی برخوردار است، به‌طوری‌که کشورها به نیروهایی متصل می‌شوند تا از این طریق بتوانند به چالش‌های ایجاد‌شده ناشی از همه‌گیری کرونا مانند تشخیص یادگیری مختل شده، پاسخ مناسب دهند.
درس‌هایی که باید از بحران پناهندگان آموخت
به گزارش universityworldnews، تشخیص و به رسمیت شناختن صلاحیت‌ها یک تمرین فشرده در دیپلماسی بین‌المللی به‌شمار می‌رود. درنهایت، هدف از آن، جامعیت دادن به آموزش عالی و قابل دسترس کردن هر‌چه بیشتر آن است. تنها 3 درصد پناهندگان در موسسات آموزش عالی جهان ثبت‌نام می‌کنند که این امر، کشورهای میزبان را از استعدادهای ارزشمند آنها محروم می‌کند. هدف آژانس پناهندگان ملل متحد این است که این آمار را تا سال 2030 به 15 درصد برساند که رشد قابل‌توجهی خواهد بود. این افزایش، امکان دسترسی پناهندگان به آموزش عالی را بیشتر می‌کند و این به معنای آگاهی آنها از فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی است که جمعیت آواره جهانی می‌توانند به جوامع میزبان ارائه داده و نیز در بازسازی جوامع وطنی نیز نقش داشته باشند. این دلیل منطقی باعث شد تا در سال 2015، وجود صلاحیت گذرنامه برای پناهندگان در نروژ راه‌اندازی شود. طبق این ایده، قرار شد به پناهندگانی که قادر به ارائه مدرک مستند از صلاحیت‌های خود نبودند، با مشاوره در زمینه سوابق تحصیلی و مهارت‌های زبانی، گذرنامه صلاحیت داده شود. این صلاحیت گذرنامه بر‌مبنای روشی ابداع‌شده از سوی آژانس نروژی موسوم به تضمین کیفیت آموزشی تدوین شده که متشکل از تجزیه و تحلیل شواهد موجود پشتیبانی‌شده بود. این روش در شیوه اعطای صلاحیت گذرنامه در کشورهای اروپایی هم گسترش پیدا کرد. بعد از طرح آزمایشی موفق در زامبیا، کشورهای بیشتری ازجمله عراق، هند، آفریقای‌جنوبی، برزیل و مراکش نیز در این طرح شرکت کردند تا از این طریق بتوانند ابزاری جهانی برای جابه‌جایی افراد درگیر با بحران ایجاد کنند که بتوانند راحت‌تر در دنیا جابه‌جا شوند. چنین الگویی را می‌توان در بهبود ظرفیت‌های آموزش عالی در شرایط بحرانی حال حاضر دنیا در همه‌گیری کرونا هم به‌کار برد و از این طریق تعاملات اجتماعی را بهبود بخشید. این امر برای تقویت انعطاف‌پذیری و پیشرفت فراگیر زبان‌آموزان از اهمیت زیادی برخوردار است.
مشکلات آموزش عالی به راه‌حل‌هایی در همین سطح نیاز دارند
مأموریت اجتماعی آموزش عالی هرگز به‌عنوان بخشی از استراتژی ترسیم یک دوره عادلانه‌تر، فراگیرتر و پایدارتر، از اهمیت بیشتری برخوردار نبوده است. مشارکت‌ها و همکاری‌های جهانی تنها راه برای توسعه و گسترش آمادگی برای آموزش آنلاین، توجه به موضوعات تضمین کیفیت، حمایت از جابه‌جایی دانشجویان و افزایش دسترسی به اطلاعات و منابع آموزشی محسوب می‌شود. با وضعیت همه‌گیری کرونا و بحرانی که دانشگاه‌های دنیا با آن مواجه هستند، آینده پایدار آموزش عالی در معرض خطر است و اگر در زمانی مناسب این چالش‌ها از بین نرود، سیستم آموزش عالی در دنیا با آسیبی جبران‌ناپذیر روبه‌رو خواهد شد. از این رو، یونسکو چندی پیش سومین کنفرانس جهانی آموزش عالی را در بارسلونا برگزار کرد تا به بازآفرینی نقش و جایگاه آموزش عالی برای دستیابی به آینده‌ای پایدار بپردازد. انتظار می‌رود با موضوعاتی که در این رویداد به آن پرداخته شد، دوره‌های آموزش عالی در دهه پیش رو، بتوانند در مواجهه و رویارویی با بحران‌هایی که در آینده پیش روی این سیستم قرار می‌گیرد، از نظر جهانی عملکرد بهتری داشته باشند و در شرایطی مانند تعطیلی مراکز آموزشی هم به هیچ عنوان آموزش و یادگیری تعطیل نشود و آموزش‌ها با حداکثر بازدهی ادامه یابد.