به گزارش «فرهیختگان»، آموزش عالی در کشورها نقش بسزایی در بالا رفتن رتبه‌های جهانی آن کشور در تولید علم دارد و مقامات آنها تلاش می‌کنند با راهکارهایی نسبت به اصلاح این روند آموزشی و حواشی آن بپردازند. هند در سال 2020 بیش از 1000 دانشگاه داشت که از میان آنها، 54 دانشگاه مرکزی، 416 دانشگاه دولتی، 125 دانشگاه معتبر، 361 دانشگاه خصوصی، 7 موسسه تحت قانون قانون‌گذاری ایالتی و 159 موسسه ملی است. آموزش عالی این کشور از نظر قابل دسترس بودن، رادیکال بوده و نیاز به اصلاحات بنیادی در استانداردها، ارزش‌گذاری و پیشروی رو به جلو دارد. دولت هند درنظر دارد با اعمال اصلاحات و تغییراتی در آموزش عالی کشور، جایگاه آن را در دنیا بهبود بخشد.
بهبود رتبه‌های دانشگاهی
وقتی حرف از علم و تولید علم در دنیا می‌شود، هند یکی از کشورهایی است که حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. طبق شواهد، مدیران ارشد بزرگ‌ترین غول‌های فناوری دنیا از جمله گوگل و مایکروسافت در دانشگاه‌های هند تربیت شده‌اند. اما درحال حاضر، هیچ‌یک از دانشگاه‌های این کشور در جمع 200 دانشگاه برتر جهان جایی ندارند و برخی موسسات هم از شرکت در جداول لیگ بین‌المللی خودداری کرده‌اند. به‌طور قطع، بهبود عملکرد در رتبه‌های جهانی از سوی دانشگاه‌های هند اقدامی است که به‌دنبال راهکارهای موثرتر برای جلب اولویت‌های محلی حاصل می‌شود و به‌خودی‌‌خود هدف اصلی محسوب نمی‌شود. در این میان، مدیران بخش آموزش عالی این کشور عنوان کرده‌اند که بهبود کیفیت آموزش به دانشجویان هندی یکی از اولویت‌هاست که تنها محدود به بالا رفتن رتبه دانشگاه‌ها روی نمودارها نمی‌شود. «پانکاج میتال»، دبیرکل انجمن دانشگاه‌های هند که نمایندگی بیش از 800 موسسه آموزشی را برعهده دارد، معتقد است که هند باید به‌دنبال راهکارها و اقدامات موثری باشد به‌طوری‌که ماحصل آن، تربیت دانشجویانی بهتر و فعال‌تر در حوزه‌های مطالعاتی و تولیدی، پژوهش‌های موثرتر با هدف برتری دانشگاه‌ها شود؛ به‌طور قطع، رسیدن به رتبه‌های بالاتر نیز نتیجه همین اقدامات اصلاح‌گرایانه خواهد بود. تمرکز روی معیارهایی مانند استناد‌های پژوهشی به زبان انگلیسی، جهانی‌سازی و درآمدهای صنعتی جزء معیارهایی هستند که در بالا رفتن رتبه‌های دانشگاهی تاثیر بسزایی ایفا می‌کنند. در همین حال، ممکن است بعضی نقاط قوت سیستم آموزش عالی هند در نمودارها هم منعکس نشود.
اقداماتی که در رتبه‌بندی‌ها لحاظ نشده‌اند
به‌عنوان یک کشور چند‌زبانه، مطالعات اجتماعی و تاثیرگذار زیادی انجام داده‌ایم. ما به‌دنبال تربیت شهروندان خوبی برای کشور هستیم که کنجکاو بوده و در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت کنند اما متاسفانه این قبیل مسائل در رده‌بندی‌های دانشگاهی دنیا لحاظ نمی‌شود. «رامگوپال رائو»، مدیر موسسه فناوری دهلی هند می‌گوید: «رتبه‌بندی‌های جهانی پدیده‌ای نسبتا جدید برای کشور ما محسوب می‌شود و دانشگاه‌های این کشور از سال‌ها پیش اهداف متفاوتی در پیش‌رو داشته‌اند. با نگاه به آمار فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌خوبی می‌توان به این مساله اقرار کرد که ما همواره جزء بهترین کشورهای دنیا در زمینه تربیت و آموزش مهندسانی در مقاطع کارشناسی بوده‌ایم. با وجود این، موسسه فناوری دهلی هند، از حدود 20 سال پیش تاکنون تنها روی پژوهش‌های سطح بالا تمرکز کرده است.» او از سوی دیگر به این موضوع اشاره می‌کند: «در رتبه‌بندی‌های جهانی که روی دانشجویان یا اعضای هیات‌علمی بین‌المللی تمرکز می‌کنند، هند نمرات ضعیفی کسب کرده است. به‌عنوان مثال، تاکنون هندوستان انگیزه‌ای برای پذیرش و جذب شمار زیادی دانشجوی بین‌المللی به دانشگاه‌های خود نداشته است. به‌هر‌حال، ما از هر 500 دانشجوی هندی که قصد تحصیل در این کشور را دارد، تقریبا 499 نفر را رد می‌کنیم و به همین دلیل آمار تحصیل دانشجویان هندی در دانشگاه‌های کشورهای خارجی بسیار بالاست.»
اصلاحات 20ساله در دستور‌کار دولت
به گزارش تایم، با وجود اینکه موسسه فناوری دهلی هند به داشتن معیارهای سخت در پذیرش دانشجو معروف است، 70 درصد دانشجویان خود را از خانواده‌هایی با مشکلات اقتصادی و اجتماعی جذب می‌کند. پروفسور «رائو» معتقد است که اگر دانشگاه‌های هند به‌دنبال ایجاد تغییراتی به‌منظور بهبود رتبه‌های جهانی خود هستند، باید سخت‌کوشانه به راه خود ادامه دهند. به‌نظر او، رتبه‌بندی‌های جهانی با نشان دادن مشکلات و ضعف‌های کشور، فشار را بر دولت به‌منظور برقراری اصلاحات افزایش داده‌اند. تبدیل‌شدن به دانشگاه‌هایی در سطح کلاس جهانی، آرزویی است که در پس‌زمینه سیاست آموزش ملی هند قرار دارد و هدف اصلی آن اصلاح و ایجاد تغییراتی اساسی در سیستم آموزش عالی این کشور طی 20 سال آینده است. درواقع، تعیین موسسات هند در برابر موسسات بین‌المللی از اهمیت بالایی برخوردار است. شمار زیادی از استادان دانشگاهی هند در برترین دانشگاه‌های آمریکا و انگلیس مشغول تدریس هستند و این حکایت از آن دارد که هند به‌طور قطع به اصلاحاتی اساسی نیاز دارد. به گفته کارشناسان، ما باید اکوسیستمی بین‌المللی خلق کنیم که در آن بهترین مغزهای برتر هند سیستم دانشگاهی این کشور را در دست گیرند و بتوانند آن را در دنیا ارتقا دهند.
موضوعات اجتماعی؛ رمز توفیق آموزش عالی هند
یکی از محققان برجسته هندی معتقد است که تاخیر در توسعه شهری، نابرابری اقتصادی و اجتماعی و فساد جزء مهم‌ترین موانع توسعه در بخش آموزش عالی این کشور به‌شمار می‌رود. در مقایسه با حدود نیمی از جمعیت جهان که شهرنشین هستند، آمار شهرنشینان در هند تنها حدود یک‌سوم از جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. با وجود اینکه مهاجرت جمعیت روستایی و اقامت آنها در شهرها و توسعه مناطق دورتر، این وضعیت به‌سرعت درحال تغییر است. به گفته «سیمون مارگینسون»، استاد آموزش عالی دانشگاه آکسفورد، آموزش عالی پدیده‌ای شهری است. در شهرها، نیاز به آموزش عالی متمرکزتر است. همچنین، دولت‌ها هم شهرها را مقرون به صرفه‌تر می‌دانند به‌ویژه اگر تجهیزات تخصصی فراهم باشد به‌ندرت می‌توان موسسات آموزش عالی را در روستاهای کوچک این کشور مشاهده کرد.
«مارگینسون» پیش‌بینی کرده است که آموزش عالی هند می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به غول آموزش عالی در دنیا تبدیل شود اما برای رسیدن به این هدف، این کشور نیازمند ساخت زیرساخت‌های محلی، منطقه‌ای و ملی است. اگر چنین اتفاقی رخ دهد، قابلیت‌های بی‌نظیری در هند شکل خواهد گرفت. این کشور درحال حاضر چهارمین کشور بزرگ دنیا در زمینه تولید پژوهش‌های علمی است. بنابراین با تغییری اساسی می‌توان به هدف اصلی دست یافت. در هیچ جای دنیا به غیر از چین، ماموریت، مسئولیت و چالش‌های آموزش عالی بیشتر از هند دیده نمی‌شود و هیچ جایی جز هند نمی‌توان مردمی اینچنین بااستعداد و با‌انرژی پیدا کرد اما باید فرصتی برای استفاده از این ظرفیت بالا فراهم شود.
دولت هند با یک برنامه‌ریزی بلندپروازانه تحت عنوان سیاست آموزش ملی 2020 درنظر دارد تا سال 2035 به هدف عالی خود یعنی افزایش نرخ ثبت‌نام ناخالص (EGR) تا حدود 50 درصد دست یابد. با تحقق این هدف، بخش آموزش عالی دوبرابر گسترش خواهد یافت و حداقل در زمینه ثبت‌نام دانشجو، با شمار ثبت‌نام دانشجویان چینی درحال حاضر برابری خواهد کرد. هند پیش از این نیز تجربه افزایش نرخ ثبت‌نام ناخالص را داشته است به‌طوری که از کمتر از 10 درصد در سال 2000 میلادی به 27 درصد در سال 2018 رشد داشته است. این آمار با ثبت‌نام 37 میلیون نفری دانشجویان در بخش آموزش دانشگاهی برابری می‌کند که حدود یک‌دهم کل جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. این غول آسیایی، از جمعیتی جوان برخوردار است. طبق پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، تا سال 2022، میانگین سن جمعیت مردم هند به 28 سال می‌رسد و این درحالی است که در چنین سالی، میانگین سن مردم چین و آمریکا 37، اروپای غربی 45 و ژاپن 49 سال خواهد بود. با وجود این، مارگینسون معتقد است دستیابی به اهداف والای سیاست ملی آموزش بدون برابری و نوسازی بیشتر بسیار دشوار است. در این مسیر، دانشجویان و اعضای هیات‌علمی به منابع، حمایت و احترام بیشتر تمام گروه‌های اجتماعی اعم از مردان و زنان و نیز آزادی از ترس‌ها و تحریفات اعمال‌شده بر تناقضات فرهنگی، مداخلات سیاسی مطلق و دولت فاسد نیاز دارند. آموزش عالی در سطحی کاربردی با این واقعیت بازدارنده مواجه شده است که پرداخت هزینه‌های تحصیل در چنین سیستمی برای بسیاری از مردم فقیر و جمعیت هند که در رده‌های نسبتا پایین شهرنشینی قرار دارند، بسیار دشوار و غیرممکن است و گاه مجبور به ترک‌تحصیل می‌شوند. حتی دانشجویان محروم که در مقاطع تحصیلات عالی مشغول به تحصیل هستند، ممکن است به‌دلیل هزینه‌های بالا امکان ادامه تحصیل را پیدا نکنند و از تحصیل دور بمانند. بسیاری از دانشجویان در دانشگاه‌های کوچک خصوصی تحصیل می‌کنند و بر کسی پوشیده نیست که کیفیت برخی از این مراکز آموزشی مشکوک است اما هر‌چه باشد، بهتر از این است که آمار ثبت‌نام دانشجویان در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی این کشور پایین باشد. شکاف بین شهر و روستا در دوران قرنطینه ناشی از همه‌گیری کرونا که در مارس سال گذشته آغاز شد، نقطه برجسته‌ای بود و باعث شد دانشگاه‌ها هنوز هم تعطیل باشند. دولت هند در این مدت تلاش کرد از روش‌های ترکیبی شامل منابع دیجیتال و کلاس‌های آنلاین دانشگاهی برای فعال نگه‌داشتن آموزش‌های دانشگاهی در سال گذشته استفاده کند. با وجود این، مارگینسون معتقد است که برای کاهش شکاف میان شهر و روستا در هند، وابستگی به فناوری تنها راه اساسی نیست. درحال حاضر، 65 درصد مردم هند به اندازه کافی و مطلوب به اینترنت دسترسی ندارند و موسسات آموزشی در روستاها وضعیت اسفناک‌تری نسبت به شهرها دارند. حتی آن دسته از موسساتی که امکان دسترسی آنلاین برای آموزش دانشجویان را در‌اختیار دارند، تنها به گوشی موبایل دسترسی دارند و بنابراین، دسترسی کامل به برنامه‌های آموزشی وجود ندارد.
بنابراین، «مارگینسون» توصیه می‌کند که برای هدفمند شدن اقدامات سیاست ملی آموزش هند، پردیس‌های فیزیکی باید ساخته شوند و کیفیت آنها تا حد امکان افزایش یابد و آموزش عالی باید با کیفیت کافی ارائه شود. این به این دلیل است که پردیس‌ها، فضاهای آموزشی مدرن به‌ویژه برای دانشجویان دختر هستند که می‌توانند با تحصیل در آنها، با دور شدن از شرایطی دشوار و تحت فشار خانوادگی یا اجتماعی به ادامه تحصیل بپردازند. اختلافات فاحش در جنسیت بین شهرهای بزرگ و مناطق دورتر، توسعه نیافته است. درواقع، جنسیت در بخش‌هایی از هند مساله دشواری است و بحث ملی درباره آن خیلی خوشایند نیست اما آموزش می‌تواند راهی را برای مباحثه بیشتر در این مورد ایجاد کند. زمانی که زنان به اندازه مردان در چنین جامعه‌ای امکان تحصیل پیدا کنند، همه‌چیز دستخوش تغییرات می‌شود و حتی نرخ تولد و آموزش کودکان نیز تغییر می‌کند. موفقیت هند بیش از هر چیز، به تمایل این کشور به ایفای نقش زنان در جایگاه مدیریت و رهبری بستگی دارد.
فاجعه‌ای جمعیتی در انتظار هند
«لرد جانسون»، وزیر پیشین دانشگاه‌های انگلیس معتقد است که موفقیت در اصلاحات آموزش عالی هند برای جهان از اهمیت بالایی برخوردار است اما باید به این مساله توجه داشت که موسسات خارجی راه‌حل اساسی مشکلات این کشور نیستند. به گفته او، در یک سالی که ادارات دولتی با چالش‌های غیرمنتظره ناشی از همه‌گیری کرونا دست به‌گریبان بودند، دولت هند موفق شده است طرح اصلاحاتی خود را در سیاست آموزش ملی تدوین کند. درحال حاضر، بزرگ‌ترین چالش پیش روی این دولت، اجرای این سیاست بلندپروازانه است که کارشناسان نسبت به این امر هشدار داده‌اند که در‌صورت شکست این طرح، خطرات زیادی هند را تهدید خواهد کرد و وضعیت هند را ناپایدارتر می‌کند و بیشتر این کشور را در معرض بی‌ثباتی، فساد و تمام مشکلاتی قرار می‌دهد که به دنبال آن جمعیت جوان این کشور دیگر جایگاهی در اقتصاد جهانی نخواهند داشت، این مشکلی است که هند را با فاجعه‌ای جمعیتی روبه‌رو می‌کند. سیاست ملی آموزش هند قرار است با افزایش نرخ ثبت‌نام ناخالص دانشگاهیان، نرخ آن را از 26 درصد در سال 2018 به 50 درصد تا سال 2035 رشد دهند. طبق این برنامه، دولت هند در نظر دارد با ادغام و گسترش برنامه‌ها، تمام موسسات آموزش عالی را به موسساتی بزرگ و چند رشته‌ای تبدیل و سرمایه‌گذارانی مستقل برای بخش پژوهش ایجاد کند.
* مترجم: ندا اظهری