به گزارش «فرهیختگان»، پیش از این در ستونی تحت عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده و سپس بنا به درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه، تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.
ابن‌سینا در کتاب قانون (کتاب سوم، بخش 1، صص 527-526) چنین دستورات همگانی‌ای را برای درمان بیماری‌های قلب پیشنهاد می‌کند: «ما درباره داروهای علاج قلب گفتاری جداگانه داریم، ولی در اینجا به چیزهایی اشاره می‌کنیم که باید در کتاب‌های ساده و آسان بیاید. قلب اندامی است ارزشمند و ارزنده‌تر از هر اندامی؛ پس باید هنگامی که قلب را به‌وسیله دارو معالجه می‌کنیم، با اعتماد بر خویش به تداوی و معالجه بپردازیم، چه این معالجه پاکسازی قلب از خلط باشد و یا مراد از معالجه تبدیل مزاج قلب به‌سوی حالت طبیعی. اگر برای پاکسازی خلط از قلب به رگ‌زنی اقدام نکردیم و داروی پاکساز به‌جای رگ‌زدن به‌کار بردیم، نباید چندین وسیله را با هم به این دلیل که همه پاکسازند، در آن واحد به‌کار اندازیم. اما باید یادآوری کنیم که پاکسازی خلطی که سبب بیماری قلب می‌شود بهتر است که از راه خون گرفتن صورت پذیرد، زیرا خون‌گیری به احتیاطی که باید رعایت شود نزدیک‌تر است. سبب در اینکه رگ‌زدن را در پاکسازی خلط مایه بیماری قلب، بر سایر وسایل پاکسازی‌ها ترجیح می‌دهم این است که اولا بیرون کشیدن خون از بدن مانند دارو نیست که بر قلب وارد آید؛ دوم آنکه سبب اکثر بیماری‌های قلب پر شدن قلب از خون و بخار است [و] رگ‌زدن هر دو را خنثی می‌نماید.» این برداشت ابن‌سینا باتوجه به داده‌های فیزیوپاتولوژی کنونی نیز منطقی است. ابن‌سینا در ادامه می‌نویسد: «اگر تشخیص دادی که بیماری قلب سبب پرشدن قلب از خون است، شاهرگ دست راست را بزن و اگر تشخیص دادی که سبب بیماری قلب جمع‌آمدن بخار در قلب چپ است، شاهرگ دست چپ را بزن.1 وی در پایان همین فصل (کتاب سوم، بخش 1، ص 531) انواع داروهای معالج قلب را یاد می‌کند، از آن جمله است: دُروند2 که ریشه آن به‌عنوان داروی ضدخفقان به‌کار برده می‌شود، مُشک که توان‌بخش و ضدتپش است، عنبر و زعفران و عود که شادی‌افزا و توان‌بخش قلب است، و نیز بسیاری دیگر از گیاهان با خاصیت‌هایی مشابه که ابن‌سینا از آنها یاد می‌کند. ولی از پیاز عنصل که اثر شِبه دیژیتال آن شناخته نشده، به‌عنوان درمان ریزش مو و داروی ضدسرفه یاد می‌کند.
ابن‌سینا در گفتاری دیگر از کتاب قانون (کتاب سوم، بخش 1، صص 562-532)، به‌تفصیل بیشتری درباره علل پیدایش بیماری قلب سخن می‌گوید و مهم‌ترین علت بیماری قلب را ناشی‌از بیماری اعضای مجاور و تغییر در مزاج آن می‌داند و برای درمان انواع خفقان‌ها بار دیگر بر درمان از طریق فصد تاکید و توصیه می‌کند. اگر خفقان در فصول معینی روی می‌نماید بهتر آن است که پیش از رسیدن حمله بیماری فصد انجام گیرد.3
پی‌نوشت:
1- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1370- 1363). قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی، تهران، سروش ، بخش 1، ص 157.
2. Doronicum
3. برای آگاهی بیشتر درباره نظرات طبی ابن سینا درباره دستگاه گردش خون و قلب، دانش‌پژوه، محمد (1384). «تاریخ شناخت دستگاه گردش خون و بیماری‌های آن در دوره اسلامی»، تاریخ علم، ش 4، صص 118-112.