به گزارش «فرهیختگان»، پیش از این، در ستونی تحت عنوان «تاریخ علم در اسلام و ایران» به تبیین مباحث علمی و دقیق تاریخ این مبحث مهم و مطرح در مجامع علمی روز می‌پرداخت. بن‌مایه این رشته مقالات، اساسا مباحثی بود که دکتر علی‌اکبر ولایتی در برنامه تلویزیونی «ایران» از شبکه دوم سیما بیان کرده و سپس بنا به درخواست‌های متعدد اساتید، پژوهشگران و دانشجویان، جهت تبیین دقیق‌تر مباحث و ارائه مستندات این مطالب، برای چاپ در روزنامه تنظیم کرده بودند. روزنامه «فرهیختگان» در پاسخ به درخواست‌های مکرر خوانندگان، مطابق گذشته به چاپ این مجموعه ادامه خواهد داد. البته به‌جهت اتصال و پیوستگی مباحث، پیش از شروع مباحث جدید، نگاه و مروری خواهیم داشت به مباحث گذشته که در همین ستون منتشر خواهد شد.
نظریات ابن‌سینا در کتاب قانون درباره گردش خون و قلب نیز بسیار بااهمیت است. وی قلب را چنین وصف می‌کند: «قلب گوشتی سفت و نیرومند آفریده شده تا از گزندها در امان باشد و انواع و اقسام رگ‌ها در این ماده سفت گوشتی روئیده که با هم اختلاف چشمگیری دارند. برخی از آنها در دِرازایَند و برخی پهن و گسترده‌اند. قلب در نیامی بسیار سفت جای داده شده که هرچند از جنس غشایی است، اما هیچ غشای دیگری در ستبری بدان نمی‌رسد. این نیامِ ستبر به‌مثابه سپری برای قلب است تا آن را از گزند حفظ نماید.1 به‌‌نظر ابن‌سینا2 قلب دارای سه بطن است: دو بطن نسبتا بزرگ و بطن میانین که انبار غذای قلب است. شریان‌ها از تجویف چپ قلب روئیده‌اند، نه از قلب راست، زیرا که قلب راست به کبد نزدیک است و جذب غذای قلب و صرف نمودن آن به حفره راست واگذار شده است. محتوی بطن راست ماده نسبتا غلیظ و سنگینی است و در بطن چپ ماده‌ای سبک و رقیق جای دارد. او در این کتاب3 چنین گفته که قلب را دو زایده است که به دو گوش می‌مانند. این دو زایده گوش‌مانند بر دو دهانه ورودی که خون و نسیم از آن به قلب می‌آیند قرار دارند. این دو زایده پوشیده از چربی‌اند و هنگام انقباض قلب چین می‌خورند و به‌هنگام انبساط سفت می‌شوند و چیزی را که بخواهد وارد قلب شود، در خود محصور می‌نمایند. درواقع، این زایده‌ها همانند دو انبارند که ماده موردنیاز قلب را از آوندها (رگ‌ها) دریافت می‌کنند و آن اندازه که قلب بدان نیاز دارد به قلب گسیل می‌دارند. از این سخنان شیخ‌الرئیس چنین برمی‌آید که هرچند ابن‌سینا نظرات خود را بر دانش زمان خویش پایه می‌گذارد، ولی به‌درستی بیان می‌دارد که ماهیچه قلب با نیروی طبیعی خود، در زمان انبساط،4 غذای لازم را دریافت می‌دارد و می‌افزاید: «هنگامی که باز می‌شود، خون را به داخل جذب می‌کند و هوای لازم را نیز به خود راه می‌دهد.5 این نکته درباره خون‌گیری ماهیچه قلب به‌هنگام انبساط همچنان مورد تأیید است.6 ابن‌سینا با تکیه بر آنچه در حیوانات مشاهده کرده، در این کتاب (ص 514) چنین می‌گوید: «قلب به هیچ‌وجه آزار و ورمی را تحمل نمی‌کند و از این روی، در قلب حیوانات برخلاف دیگر اندام‌ها[ی بدن آنها]، هرگز گزند و آسیبی دیده نمی‌شود.» ابن‌سینا برای قلب اهمیت ویژه‌ای قائل است و بر آن است که قلب نخستین عضوی است که در زندگانی جنینی شکل می‌گیرد و می‌افزاید: «هرکسی که بگوید قلب ماهیچه است اشتباه می‌کند، [زیرا] هرچند قلب شباهت بسیار به ماهیچه دارد، اما ماهیچه نیست، زیرا حرکت ماهیچه غیرارادی است.»7
پی‌نوشت:
1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1370 - 1363). قانون در طب، ترجم/ل عبدالرحمن شرفکندی، تهران، سروش ، بخش 1، ص 512.
2. همان، ص 513.
3. همان، صص 514-513.
4. Diastol
5. همان، ص 514.
6. دانش‌پژوه، محمد (1384). «تاریخ شناخت دستگاه گردش خون و بیماری‌های آن در دوره اسلامی»، تاریخ علم، ش 4، ص 113.
7. همان، ص 515.