به گزارش «فرهیختگان»، معمولا بخش مهمی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دنیا را دانشجویان بین‌المللی تشکیل می‌دهند که به انگیزه و بهانه ادامه تحصیل روانه کشورهای دیگر می‌شوند. این جابه‌جایی دانشجو در سال‌های اخیر رشد بی‌سابقه‌ای داشته که رونق اقتصادی خوبی را برای کشورها به‌دنبال داشته است. اوضاع خوب پیش می‌رفت تا اینکه سال گذشته شیوع ویروس کرونا در دنیا، همه معادلات را برهم ریخت. گسترش همه‌گیری کرونا در چین، ابتدا باعث شد تمام کشورهای دنیا دانشجویان خود را که در این کشور تحصیل می‌کردند، به کشور خود فرابخوانند. پس از مدتی که ویروس در تمام دنیا گسترش پیدا کرد، تمام کشورها دانشجویان خود را از اقصی‌نقاط جهان به کشور برگرداندند تا از ابتلای آنها به کووید-19 جلوگیری کنند؛ مرزها مسدود شدند و امکان رفت‌وآمد به‌کلی از بین رفت. دانشگاه‌ها تعطیل شدند و کلاس‌های درس به‌صورت غیرحضوری و تنها به حالت آنلاین ادامه پیدا کرد و دانشجویان خارجی هم از کشورهای خود به‌صورت آنلاین در کلاس‌های درس دانشگاه شرکت می‌کردند. با توجه به تداوم بحران کرونا، دانشگاه‌ها بارها برای بازگشایی دوباره کلاس‌ها برنامه‌ریزی کردند اما هر بار با موج تازه ویروس، از این تصمیم منصرف شدند. همین کاهش ثبت‌نام و حضور دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌ها، بسیاری از دانشگاه‌های دنیا را با معضلات مالی و درآمدی روبه‌رو کرده است. حضور دانشجویان بین‌المللی به‌ویژه در سال‌های اخیر منبع درآمد قابل‌توجهی برای دانشگاه‌ها به شمار می‌آمد و بخش زیادی از درآمدهای خود را از منبع شهریه و پول اقامت این دانشجویان تامین می‌کردند که با تعطیل شدن بسیاری از خوابگاه‌ها و کلاس‌های درس، این منبع درآمد تعطیل شد و بودجه‌های محدود دولتی هم جبران هزینه‌های دانشگاه‌ها را نمی‌کند.
چشم‌انداز رونق دانشجویان بین‌المللی
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که با توجه به رشد 60درصدی جابه‌جایی جهانی دانشجو در بازه زمانی سال‌های 2015 تا 2020، تعداد دانشجویان بین‌المللی تا سال 2025 به 8 میلیون نفر خواهد رسید. معمولا جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی با تعاملات پیچیده‌ای طبق زمینه‌های ملی، عوامل خارجی، ویژگی‌های بنیادی و تنظیمات فردی، تاثیر بزرگ عوامل خارجی بر الگوی جابه‌جایی جهانی استعدادهای دانشگاهی را شکل داده است. چارچوب سه موج قبلی جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی نشان می‌دهد که حوادث و عوامل خارجی چگونه بر انتخاب و اولویت‌های دانشجویان تاثیر گذاشته است.
موج اول؛ حملات تروریستی آمریکا
به گزارشuniversityworldnews ، موج نخست جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی همزمان با حملات تروریستی در آمریکا در سال 2001 میلادی آغاز شد که باعث شد این کشور جذابیت خود را برای پذیرش مهاجر و دانشجو از دست بدهد. دانشجویان از کشورهای مختلف دنیا، در چنین اوضاعی ترجیح دادند به‌جای تحصیل در آمریکا، کشورهای دیگری را چون استرالیا، کانادا و انگلیس به‌عنوان مقصد جایگزین انتخاب کنند تا در آرامش و به دور از هرگونه جنگ و نزاع به ادامه تحصیل بپردازند و بتوانند در زمینه‌های تحقیقاتی و پژوهشی پیشرفت کنند. با توجه به اوضاع نابسامانی که در آن سال‌ها در آمریکا حاکم بود، شرایط برای تحصیل دانشجویان خارجی بسیار ناآرام و متشنج بود و از طرف دیگر، برقراری امنیت آنها مساله مهم‌تری بود که آمریکا در آن شرایط قادر نبود از عهده آن برآید.
تلاقی عوامل شکل‌دهنده موج چهارم
شاید به جرات بتوان گفت که وضعیت نابسامان اقتصادی کشورها که در نتیجه همه‌گیری کرونا ایجاد شده، منجر به شکل‌گیری سفرهای احتمالی دانشجویی و جابه‌جایی آنها در دنیا برای یافتن کشوری مناسب برای تحصیل شده است. طبق نظرسنجی شورای مدیریت پذیرش دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی درباره چشم‌انداز حضور دانشجویان بین‌المللی، 71درصد از دانشجویان خارجی که در برنامه مدیریت تحصیلات تکمیلی سال 2021 ثبت‌نام می‌کنند، برنامه اصلی خود را تغییر نداده‌اند و قصد جایگزینی آن را ندارند. با وجود این، 17درصد از این دانشجویان به‌دنبال دانشگاه‌های مدیریتی بودند که نزدیک به محل سکونت خود باشند و 14درصد هم با یادگیری آنلاین سازگاری بهتری پیدا کرده بودند و به‌دنبال تغییر در شرایط فعلی خود نبودند. این داده‌ها حکایت از افزایش بالقوه در جابه‌جایی منطقه‌ای دانشجو و سازگاری با سیستم آموزش آنلاین یا حتی مدل‌های یادگیری ترکیبی برای بخشی از چشم‌انداز دانشجویان بین‌المللی در آینده دارد. علاوه‌بر این، چشم‌انداز سیاسی در آمریکا در برداشت‌ها و در نتیجه ملاحظات دانشجویان بین‌المللی احتمالی تاثیر می‌گذارد و آن را تغییر می‌دهد. نظرسنجی‌های پیش از انتخابات از دانشجویان بین‌المللی احتمالی که شهروندان غیرآمریکایی به شمار می‌روند، نشان می‌دهد که انتخاب جو بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا می‌تواند در تصمیم‌گیری دانشجویان در انتخاب آمریکا به‌عنوان اولویت تحصیلی نقش بسزایی داشته باشد.
حدود یک‌چهارم شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی-یعنی حدود 24درصد از آنها- به این نکته اشاره کردند که درصورت انتخاب بایدن به‌عنوان رئیس‌جمهور و به‌دلیل تغییرات احتمالی به‌وجودآمده در سیاست آمریکا، تحصیلات مقطع ارشد رشته مدیریت را در آمریکا دنبال خواهند کرد. در انگلیس، دانشجویان اتحادیه اروپا که بعد از آگوست 2021 تحصیلات دانشگاهی خود را آغاز می‌کنند، به‌دلیل خروج انگلیس از اتحادیه اروپا دیگر مشمول قانون قبلی نمی‌شوند و مانند دانشجویان بین‌المللی با آنها برخورد خواهد شد که این مساله تاثیر چشمگیری در میزان جذب دانشجوی بین‌المللی در این کشور خواهد داشت. دولت انگلیس برای مقابله با این معضل بزرگ که می‌تواند اقتصاد این کشور را با رکورد بسیار سنگینی مواجه کند، به‌دنبال ایجاد راهکارهایی برای آموزش و اشتغال دانشجویان بین‌المللی براساس استفاده از سیستم مهاجرت است. این سیستم جدید به‌گونه‌ای خواهد بود که با شهروندان اتحادیه اروپا و غیر اتحادیه اروپا یکسان برخورد خواهد کرد. روش Graduate Route (مسیر فارغ‌التحصیلی) یکی از راهکارهای انگلیس است که به دانشجویان بین‌المللی اجازه ماندن در انگلیس و کار کردن در هر سطحی از مهارت را به مدت دوسال بعد از فارغ‌التحصیلی و اتمام دانشگاه می‌دهد. انگلیس در مقایسه با این روش، در سال 2012 حق کار بعد از پایان تحصیلات را برای دانشجویان بین‌المللی حذف کرده بود که امتیازی منفی برای این کشور برای رقابت با دیگر مقاصد تحصیلی دانشجویان بین‌المللی به شمار می‌رفت که در آن دانشجویان ترجیح می‌دهند کشورهایی را برای ادامه‌تحصیل انتخاب کنند که به آنها اجازه اشتغال بعد از اتمام تحصیلات دهند. درواقع، این مجوز یکی از امتیازها و انگیزه‌های اصلی برای اولویت‌بندی دانشجویان بین‌المللی به شمار می‌رود.
موج دوم؛ رکود مالی جهانی
بعد از گذشت 7 سال، یعنی در سال 2008 میلادی و همزمان با رکود مالی جهانی، موج دوم جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی در دنیا آغاز شد. از آنجا که ورود مهاجر و دانشجو به کشوری، رونق اقتصادی خوبی برای آن کشور به‌دنبال دارد، با توجه به رکود اقتصادی ایجادشده در جهان، بسیاری از کشورها و در راس آنها آمریکا، به‌دنبال جذب هرچه بیشتر دانشجویان خارجی به دانشگاه‌های خود بودند تا از این طریق بتوانند بخشی از رکود اقتصادی خود را جبران کرده و از این رکود خارج شوند. دانشگاه‌ها علاوه‌بر اینکه می‌توانند از شهریه‌های پرداختی توسط دانشجویان بین‌المللی برای کسب درآمد استفاده کنند، از قبل درآمد حاصل از اجاره‌بهای خوابگاه، هزینه حمل‌ونقل و جابه‌جایی در شهر و خرید موادغذایی هم می‌توانند کسب درآمد کنند که درنهایت درآمدهای بالایی را برای تقویت بخش اقتصادی کشور به خود اختصاص می‌دهند.
موج سوم؛ معاهده برگزیت و انتخابات آمریکا
8 سال بعد از دومین موج جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی در دنیا، زمان برای موج سوم هم آماده شد، به‌طوری‌که در سال 2016 میلادی و با آغاز برگزیت و زمزمه‌های خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و رای‌گیری درباره آن، انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و رکود اقتصاد چین، موج سوم جابه‌جایی‌های دانشجویی به راه افتاد. در این میان، سخنرانی‌ها و سیاست‌های آمریکایی که علیه مهاجرت ایراد شدند، موانع واقعی و بینشی زیادی را برای جذب استعدادهای جهانی توسط موسسه‌ها و دانشگاه‌های آموزش عالی ایجاد کردند. موج سوم، به‌نوعی آغاز مقاصد جدید برای جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی و افزایش رقابت کشورهای مختلف برای جذب بیشتر دانشجویان خارجی بود. ویژگی‌های این سه موج جابه‌جایی نشان می‌دهد که موسسه‌های آموزشی و دانشگاه‌ها تحت‌تاثیر فشارهای مالی و رقابتی به‌سمت جذب و ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی حرکت می‌کنند. ازاین‌رو، دانشگاه‌ها برای رشد ثبت‌نام دانشجویان بین‌المللی نه‌تنها باید دست به نوآوری بزنند و شیوه‌های جدید جذب دانشجوی خارجی را درپیش گیرند، بلکه باید آن را با خدمات پشتیبانی متعادل کنند که موفقیت دانشجویی را به‌دنبال داشته باشد؛ به‌عنوان مثال، آنها بتوانند نتایج شغلی خوبی را انتظار بکشند و بعد از فارغ‌التحصیلی در شغلی مناسب مشغول کار شوند. به‌طور قطع، برآورده کردن این انتظار، می‌تواند موتور محرکه جذب دانشجوی خارجی در بیشتر کشورهای دنیا باشد و هر کشوری که بتواند در این زمینه موفقیت بیشتری از خود نشان دهد، در جذب دانشجو موفق‌تر عمل می‌کند.
مسیرهای جدید پیش‌روی جابه‌جایی دانشجو
ایجاد تغییرات اساسی در سیاست ویزا و مهاجرت در آمریکا و انگلیس طی سال‌ها دستخوش تغییراتی شده که مسیر را برای ورود دانشجویان خارجی هموارتر کرده است. این دگرگونی از شروع موج سوم جابه‌جایی‌ها در سال 2016 آغاز شد. دانشجویان بین‌المللی احتمالی ممکن است این مقاصد را برای ادامه تحصیل و اشتغال مطلوب‌تر در نظر بگیرند و درنتیجه، این ممکن است اثری موجی باشد و رقابت را برای جذب دانشجویان بین‌المللی تشدید کند. به‌طور خلاصه، تداوم همه‌گیری ویروس کرونا و عدم اطمینان از زمان پایان این بحران جهانی به همراه تغییرات سیاسی ایجادشده در آمریکا و انگلیس همگی دست به دست هم داده‌اند تا آغازگر موج چهارم جابه‌جایی‌های دانشجویان بین‌المللی باشد. درحالی که کووید-19 سرعت این جابه‌جایی‌ها را کندتر کرده است، اما سیاست‌های جدید ویزا و مهاجرت در رأس عواملی است که می‌تواند در تعیین مقصد برای دانشجویان بین‌المللی بسیار تعیین‌کننده باشد و آنها را به سمت آمریکا و انگلیس سرازیر کند. علاوه‌بر این، درکنار همه عواملی که می‌تواند روند جابه‌جایی‌ها را تسریع کند، موسسات آموزش عالی و دانشگاه‌ها باید کنترل و ردیابی چشم‌انداز درحال تغییر را با حساسیت بالایی تحت‌نظر داشته باشند تا بتوانند بیش از پیش در جذب استعدادهای جهانی به دانشگاه‌های خود موفق عمل کنند.
جهان در آستانه آغاز موج چهارم
درحال‌حاضر، سیستم‌های آموزش عالی جهانی با معضل بزرگی به نام بحران همه‌گیری کووید-19 روبه‌رو است و موانع زیادی پیش‌روی جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی قد علم کرده‌اند. در ماه‌هایی که گذشت، آمریکا به‌دلیل سیاست‌های چشم‌بسته ترامپ در زمینه جذب دانشجوی بین‌المللی دچار چالش‌های اساسی شد و انگلیس هم با توجه به خروج از اتحادیه اروپا، با محدودیت‌هایی در جذب دانشجوی خارجی مواجه شده است. اما امید می‌رود به‌زودی، تغییر سیاست‌های آتی در ویزای آمریکا و انگلیس و سیاست‌های مهاجرت بتواند در مقایسه با 4 سال گذشته، به بخش جذب دانشجویان بین‌المللی کشورها رونقی ببخشد و آنها بتوانند با این کار، بخشی از رکود اقتصادی خود را که در دوران همه‌گیری کرونا ایجاد شده، جبران کنند و به روزهای درخشان خود بازگردند. این تلاقی عدم اطمینان از پایان یافتن همه‌گیری کرونا و بازنشانی سیاسی نشان می‌دهد که دنیا در آغاز موج چهارم جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی قرار دارد و می‌توان به آینده امیدوار بود.
ارزش پولی دانشجویان بین‌المللی
درمیان تغییرات ایجادشده، کشورهایی چون آلمان، استرالیا، کانادا و چین بیشترین سود را از تغییرات ایجادشده در آمریکا و انگلیس می‌برند و می‌تواند مسیر جابه‌جایی دانشجویان بین‌المللی را به نفع خود تغییر دهند. اما آنچه در این میان تعیین‌کننده خواهد بود، برقراری ثبات در ثبت‌نام و جذب دانشجوی خارجی است که در آستانه آغاز موج چهارم ایجاد خواهد شد و می‌تواند کشورهای برنده را مشخص کند. درآمدزایی از دانشجویان بین‌المللی مهم‌ترین انگیزه‌ای است که می‌تواند کشورها را به رقابت با یکدیگر برای تصاحب این بازار بالقوه بکشاند. در سال‌های اخیر دانشجویان از سیاست‌های شهریه‌های بالاتر و بودجه‌های کم دولتی مطلع شده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد کیفیت در هزینه‌های شهریه‌ای هنوز هم در دانشجویان بین‌المللی نسبت به دانشجویان بومی بالاتر است.
* مترجم: ندا اظهری