به گزارش «فرهیختگان»، یکی از چالش‌‌هایی که نظام آموزشی کشور با آن روبه‌رو است ضعف آموزشهای مهارتی و فنیوحرفهای است؛ موضوعی که به‌طور مستقیم بر بازار کار و اشتغال تاثیرگذار است. به‌عبارت بهتر این روزها ضعف در ارائه آموزشهای مهارتی و فنیوحرفهای موجب شده فارغ‌التحصیلان برای ورود به بازار کار با مشکلاتی مواجه شوند. در سال‌های اخیر بسیاری از سیاستگذاران حوزه اشتغال به این نتیجه رسیده‌اند که تنها مدرک تحصیلی نمی‌تواند بهعنوان ملاک اصلی جذب نیروی کار مطرح باشد. آنها می‌دانند کشور فقط به کارشناس، کارشناس‌‌ارشد و دکتر نیاز ندارد؛ آنها به‌دنبال کسانی هستند که «مغز کارآمد» و «پنجه‌های کارآمد» را در کنار یکدیگر دارند.
این درحالی است که برنامه‌های آموزشی غالبا به‌سمت افزایش آموخته‌‌های دانشجویان و دانشآموزان به‌صورت نظری است. رهبر معظم انقلاب به‌دنبال این هستند که به موازات انتقال دانش‌های نظری، قدرت دانشآموزان و دانشجویان در عرصه‌‌های فنیوحرفهای و مهارتی افزایش پیدا کند تا جایی که هر دانش‌آموز یا دانشجو زمانی که فارغالتحصیل میشود در کنار یک ذهن فعال، یک دست توانا هم داشته باشد. این روزها دانشگاه آزاد اسلامی قدم در این مسیر گذاشته است و تلاش دارد کارگران دانش‌ورزی تربیت کند تا ذهن فعال را در کنار دستان توانا داشته باشند. جاده‌‌ای که انتهایش صاحبان صنایع در انتظار این کارگران دانش‌ورز ایستاده‌اند تا مشکلات خود را به دستان ماهر آنها بسپارند. دانشگاه آزاد اسلامی می‌خواهد فارغ‌التحصیلانی تربیت کند که آچار به دست گرفته و از قدرت فکر و بازو به‌صورت توامان ارتزاق کنند. فارغ‌التحصیلانی که از آنان بهعنوان «یقه‌آبی» نام برده میشود. این درحالی است که یک فارغالتحصیل با مدرک لیسانس، یک یقه‌‌سفید بیکار است و باید دنبال کار باشد.
نظام جامع آموزش و فنی، حرفه‌ای در سال 1396 در مجلس شورای اسلامی تصویب و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. در این نظام سطوح هشتگانه آموزش‌وپرورش تا مقطع دکتری تدوین شده و از دانشگاه آزاد اسلامی بهعنوان یکی از مراکز آموزشی برای پیاده‌سازی ماموریت‌‌‌های آن یاد شده که با استفاده از ظرفیت‌های خود میتواند نقش تاثیرگذاری ایفا کند. با این اوصاف دانشگاه آزاد اسلامی، پشتوانه قانونی و راهبردی برای پیاده‌سازی و استقرار نظام جامع آموزش و فنی، حرفه‌ای را دارد و میتواند رویکرد جدیدی برای توسعه آموزشهای فنیوحرفهای و مهارتی در دستورکار قرار دهد.
برهمین اساس چندی پیش در جلسه شورای گسترش دانشگاه آزاد اسلامی بنا شد که در وهله اول، آموزشکده‌‌های فنیوحرفهای سما به «دانشکده مهارت و کارآفرینی» تبدیل شود. درواقع مهارت‌آموزان به‌گونه‌‌ای فرآیند تحصیل خود را طی خواهند کرد که شایستگی و شاخص کارآمدی آنها از لحاظ استانداردهای دانشگاه آزاد و صنعت قابل تایید باشد و با دغدغه کمتری بهعنوان یک کارآفرین ایفای نقش کنند.
زمانی که از واژه آموزش همراه با صفت «فنی» یا «مهارتی» استفاده میشود، منظور، نوع خاصی از آموزش است که هدف اصلی آن، آماده‌سازی افراد است. درواقع مهارتآموزی، انجام فعالیت‌‌هایی است کـه به‌واسطه آن فرد برای ورود به شغل، حرفه و کسب‌‌وکار آماده میشود یا کارایی و توانایی او را در انجام آن افزایش می‌دهد. سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی در دوره جدید مدیریت خود تلاش دارد به این مهم برسد. علیرضا لادن‌مقدم، معاون آموزشهای عمومی، مهارتی و کاربنیان سازمان سما است که بر بحث یادگیری مهارت تاکید زیادی دارد. او در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از برنامه‌های پیش‌روی این معاونت سخن گفت. به گفته او درحال‌حاضر بیش از 115 آموزشکده فنیوحرفهای در سازمان سما حضور دارند که البته حدود 60 واحد استانداردهای لازم برای تبدیل به دانشکده‌های مهارتی را دارند و سایر واحدها نیز قرار است به استانداردهای لازم برسند.
لادن‌مقدم: آموزشهای رسمی و غیررسمی زیرمجموعه
او در ابتدای سخنان خود گفت: «حدود دو سال است که به حوزه آموزش و گروه‌های آموزشی به‌صورت موضوعی نگاه میشود؛ درحال‌حاضر 3 معاونت موضوعی در دانشگاه آزاد اسلامی حضور دارند که عبارتند از معاونت علوم پزشکی، معاونت علوم انسانی و معاونت علوم، مهندسی و کشاورزی. با درایت دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی، حوزه معاونت موضوعی آموزشهای عمومی و مهارتی نیز راه‌اندازی شد. بخشی از این معاونت در حوزه مدارس بهعنوان آموزشهای عمومی بوده که در سازمان سما مطرح است و بخش دیگر بهعنوان آموزشهای مهارتی، فنیوحرفهای و کاربنیان است.»
آموزشهای رسمی کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد ناپیوسته و دکتری حرفه‌ای
او ادامه داد: «دو زیرمجموعه در ذیل این معاونت تعریف میشود که عبارتند از آموزشهای رسمی و غیررسمی. آموزشهای رسمی در سطح کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد ناپیوسته و دکتری حرفه‌ای است. سرفصل‌هایی که برای این رشته‌ها درنظر گرفته می‌شوند بیشتر جنبه مهارتی و عملی دارند. درحال‌حاضر خلئی که در نظام آموزش عالی کشور وجود دارد، درخصوص بحث مهارت و کارآمادگی است؛ تاکیدات زیادی هم روی این موضوع وجود دارد و در مجلس شورای اسلامی نیز جلساتی در این خصوص برگزار شد. مقام معظم رهبری نیز چندین‌بار روی بحث مهارتآموزی تاکید داشتند.»
لادن‌مقدم با بیان اینکه دکتر ولایتی رئیس هیات‌موسس و هیات‌امنای دانشگاه آزاد اسلامی، دکتر طهرانچی رئیس دانشگاه و همچنین دکتر بطحایی معاون آموزشهای عمومی و مهارتی نیز بارها به بحث مهارتآموزی تاکید کردند، اضافه کرد: «ایشان بر بحث یادگیری مهارت تاکید زیادی داشته‌اند؛ درواقع فردی که از دانشگاه فارغالتحصیل میشود باید در یک رشته مهارت‌های لازم را داشته باشد تا بتواند پس از فارغ‌التحصیلی مشغول کار شود. در همین راستا یک نظام‌نامه تنظیم شد که در شورای گسترش دانشگاه آزاد اسلامی به ریاست دکتر طهرانچی تصویب و به‌زودی ابلاغ خواهد شد.»
تبدیل آموزشکده‌ها به دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی
معاون آموزشهای عمومی، مهارتی و کاربنیان سازمان سما اظهار کرد: «پیرو این نظام‌نامه، آیین‌نامه و شیوه‌نامه اجرایی شدن تبدیل آموزشکده‌ها به دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی تهیه شد که به‌زودی برای تایید نهایی به دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی ارسال خواهد شد. با توجه به اینکه در این حوزه بیشتر بحث‌های مهارتی و عملی مطرح است، انشاءالله گروه‌های نظارت و پیگیری‌های لازم را بر اجرایی شدن دروس علمی و مهارتی متمرکز می‌کنیم.»
او با بیان اینکه دو شورای گسترش و برنامه‌ریزی را در این معاونت تشکیل خواهیم داد، بیان کرد: «در شورای گسترش تلاش‌مان بر این است که رشته‌هایی را گسترش دهیم که بیشتر جنبه مهارتی داشته و موردنیاز جامعه و بازار کار باشند. یعنی به‌دنبال وضعیت افرادی در این حوزه هستیم که مهارت لازم را کسب کرده باشند تا بلافاصله بعد از فارغ‌التحصیلی وارد بازار کار و اشتغال شوند.»
او درخصوص برنامه‌های شورای برنامه‌ریزی نیز گفت: «یکی از مصوباتی که در شورای برنامه‌ریزی خواهیم داشت این است که فارغ‌التحصیلان چه در مقطع کاردانی و چه در مقطع کارشناسی حتما بتوانند صلاحیت شغلی را نیز کسب کنند. به‌طور مثال فارغ‌التحصیلی که مدرک کاردانی جوشکاری یا تراشکاری را اخذ می‌کند، صلاحیت شغلی نیز ضمیمه مدرک او شود تا بلافاصله جذب بازار کار شود.»
تلاش داریم دانشجویان به‌صورت کاربنیان وارد خط تولید و تجارت شوند
لادن‌مقدم با بیان اینکه بحث کاربنیان‌ها را نیز مدنظر قرار داده‌ایم، توضیح داد: «تلاش داریم دانشجویانی که جذب و وارد این حوزه می‌شوند از ابتدا عملی به‌صورت کاربنیان وارد خط تولید و تجارت شوند. به‌طور مثال با در اختیار گذاشتن مرغداری به دانشجویان رشته دامداری تلاش خواهیم کرد به‌صورت عملی نیز با کار آشنا شوند. علاوه‌بر این، بحث درآمدزایی نیز دنبال میشود تا هم به هزینه‌های تحصیلی دانشجویان کمک شود هم یک منبع درآمد برای واحدهای دانشگاهی خواهد شد.»
معاون آموزشهای عمومی، مهارتی و کاربنیان سازمان سمای دانشگاه آزاد اسلامی تاکید کرد: «امتیازی که نسبت به حوزه‌های دیگر داریم همین بحث کاربنیان بودن است؛ یعنی متخصصان و کارشناسانی را تربیت می‌کنیم که یک مهارت خاص را در یک زمینه خواهند داشت. این مهارت میتواند هم در شاخه‌های علوم انسانی باشد که به آن کاردانی و کارشناسی حرفه‌ای می‌گویند و یا در زمینه فنی و مهندسی کشاورزی که به آنها کاردان فنی گفته میشود. درواقع بحث «حرفه‌ای» برای رشته‌های علوم انسانی مثل رشته حسابداری است و مهندسی‌ها نیز بهعنوان کاردان و کارشناس فنی مشغول کار خواهند شد.»
او در ادامه تصریح کرد: «بحث مهارت‌های فنیوحرفهای موردنیاز جامعه است؛ در تمام جهان، کشورهای پیشرفته و صنعتی افراد کاردان و کارشناسان مهارتی حرفه‌ای را در اختیار دارند که کار را انجام می‌دهند. این افراد پشتیبانی‌کننده و خروجی دانشگاه‌های مهارتی هستند. انستیتوهای مختلف در تمام اروپا و یا شرکت‌هایی مثل تویوتا، بنز، بی‌ام‌و و... کاردان و کارشناسانی را جذب می‌کنند که از دانشگاه‌های مهارتی معتبر فارغالتحصیل شده‌اند و از این طریق نیروهای خود را تامین می‌کنند. درواقع رشته‌های مهارتی نیازهای جامعه را پرورش می‌دهند.»
تاسیس مدرسه عالی مهارتی چرم و کفش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز
او درخصوص آموزشهای غیررسمی نیز گفت: «آموزشهای غیررسمی به مدرسه عالی مهارت مرتبط است؛ یعنی کسانی که دیپلم دارند می‌توانند این دوره‌ها را به‌صورت تک‌مهارتی در مدارس عالی مهارت گذرانده و تخصص‌های لازم را فرابگیرند. دراین زمینه درحال راه‌اندازی مدارس مهارتی با کیفیتی هستیم که یکی از این مدرسه‌ها عبارت است از مدرسه عالی چرم کیف و کفش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز.»
لادن‌مقدم با تاکید بر اینکه تاسیس مدرسه عالی مهارتی چرم و کفش دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در دستورکار قرار دارد، اضافه کرد: «این مدرسه میتواند در کسب مهارت، اشتغال و مهارتآموزی تاثیر زیادی داشته باشد؛ علاوه‌بر آن بحث آموزشهای کوتاه‌مدت را نیز در مدارس عالی مهارت دنبال می‌کنیم.»
او گفت: «مدارس عالی مهارتی با تاکید بر ارتقای مهارت‌های عمومی، حرفه‌ای و فناوری پایه، افزایش سطح کارآمادگی افراد جهت ورود به بازار کار و اشتغال و شناخت کسب‌وکارهای نوین و گسترش دانش‌های مهارتی موردنیاز آن راه‌اندازی شده‌اند. درحال‌حاضر 11 تقاضا برای راه‌اندازی مدارس عالی مهارت وجود دارد که در شورای مدارس در سازمان سما مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛ حدود 5 مدرسه نیز در دانشگاه آزاد اسلامی فعال هستند.»
او با بیان اینکه بحث هنرستان‌های مجاور دانشکده‌های مهارتی را نیز دنبال می‌کنیم، اظهار کرد: «نحوه کار به این صورت است که کسانی که از کلاس دهم یعنی هنرستان‌ها (مثل هنرستان هوافضا) فارغالتحصیل می‌شوند، وارد دانشکده‌های مهارتی ما شده و ادامه تحصیل می‌دهند. روال کار کشورهای پیشرفته نیز به همین صورت است؛ یعنی کار از هنرستان‌ها شروع کرده و فارغ‌التحصیلان وارد مهارتآموزی می‌شوند. به‌عبارت بهتر، افراد مهارتآموزی را از دوران دبیرستان شروع کرده و برای ادامه تحصیل در مقطع کاردانی و کارشناسی وارد دانشکده‌های مهارتی شده و ادامه تحصیل‌‌شان در راستای همان هنرستان خواهد بود. بنابراین بحث هنرستان‌ها را مجاور مراکز دانشکده‌های فنی و مهارتی خود قرار خواهیم داد.»
لادن‌مقدم تاکید کرد: «رسالت هنرستان‌های فنیوحرفهای، تربیت هنرجویانی است که پس از فراغت از تحصیل یا اتمام دوره آموزشی بتوانند به آسانی در محیط کار از مهارت خود استفاده کنند، این امر مستلزم آن است که برنامه‌های آموزشی هنرستان‌ها متناسب با نیازهای جامعه و بازار کار طراحی شود.»
به گفته معاون آموزشهای عمومی، مهارتی و کاربنیان سازمان سما با این اقدام تحول عظیمی در بخش صنعت و توسعه کشور توسط دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد خواهد شد.
او در ادامه بیان کرد: «درحال‌حاضر بیش از 115 آموزشکده فنیوحرفهای در سازمان سما حضور دارند؛ البته تمام این آموزشکده‌ها استانداردهای لازم را برای تبدیل شدن به دانشکده‌های مهارتی ندارند. درحال‌حاضر حدود 60 واحد استانداردهای لازم برای تبدیل به دانشکده‌های مهارتی را دارند اما تلاش داریم سایر واحدها نیز به استانداردهای لازم برسند.»
لادن‌مقدم درخصوص تعداد دانشجویان دانشکده‌های مهارتی نیز گفت: «تمام دانشجویان در مقطع کاردانی پیوسته و ناپیوسته در دانشکده‌های مهارتی و کارآفرینی وارد می‌شوند و تلاش می‌کنیم تا مهر سال 1400 کارشناسی ناپیوسته نیز اضافه شود. بنابراین آمار دانشجویان به این صورت خواهد بود که تمام کاردانی‌های پیوسته و ناپیوسته و انشاءالله کارشناسی‌های ناپیوسته در این دانشکده‌ها حضور خواهند داشت. همزمان با این موضوع، بحث کارشناس حرفه‌ای و فنی را نیز در دستورکار قرار دادیم که بتوانیم مستقیما برای این دانشکده‌ها جذب دانشجو داشته باشیم. بنابراین تعداد دانشجویان عبارتند از کل دانشجویان کاردانی در تمام دانشگاه آزاد اسلامی و در آینده نزدیک کارشناسی ناپیوسته و کارشناس حرفه‌ای نیز به این آمار اضافه خواهد شد.»
* نویسنده: سارا طاهری، روزنامه‌نگار