به گزارش «فرهیختگان»، امروز روز پرستار است؛ قشری که تا حد زیادی بار اصلی نظام سلامت را بر دوش می‌کشد اما به نظر می‌رسد دستگاه‌های متولی چندان تمایلی برای هموار کردن مسیر تحصیلی و کاری آنها ندارند. اتفاقی که اعتراضات گاه‌وبیگاه نمایندگان صنفی دانشجویان این رشته و بالا گرفتن موج مهاجرت در میان جامعه پرستاری تاییدی بر آن محسوب می‌شود. با اینکه جامعه پرستاری از سال‌ها پیش خواسته‌های مختلفی را مطرح کرده، اما این روزها که کروناویروس فشار وصف‌ناپذیری را به نظام سلامت دنیا تحمیل کرده، وضعیت این گروه هم به مراتب سخت‌تر از گذشته شده است.
کمبود پرستار در بیمارستان‌های کشور، هزینه‌های بالای تحصیل در دانشگاه‌ها، عدم الزام دولت برای جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، مشکلات معیشتی و... تنها بخشی از مشکلات این قشر است که در شرایط فعلی، کارشان وضعیت وخیم‌تری به خود گرفته است. بحث‌های مختلف پیرامون نمایندگان جامعه پرستاری از یک‌سو و مسئولان دولتی به‌ویژه وزارت بهداشتی‌ها از سوی دیگر طی سال‌های اخیر به یکی از جدل‌های ثابت و البته بی‌سرانجام نظام سلامت کشور تبدیل شده است؛ چراکه نگاهی ساده به آمارهای منتشر‌شده حوزه‌های مختلف پرستار از تربیت نیروی انسانی گرفته تا استخدام آنها و همچنین حقوق این قشر نشان می‌دهد که ایران با همه پیشرفت‌های پزشکی، اما در شرایط هشدار این حوزه قرار دارد.
استفاده از ظرفیت پرستاران در همه جای دنیا به‌ویژه در کشورهای پیشرفته درحالی یکی از مولفه‌های اصلی برای ارتقای سلامت مردم به‌شمار می‌رود که سازمان بهداشت جهانی سال 2020 را به نام پرستار نامگذاری کرده است، مساله‌ای که محمد شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستاری که یکی از مدافعان سرسخت جذب پرستار در کشور به‌شمار می‌رود، در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره‌اش می‌گوید: «امروزه اعتقاد دنیا بر این است که در بسیاری از حوزه‌های سلامت مانند اسکوپی‌ها باید از ظرفیت جامعه پرستاری بهره برد تا این کار با هزینه کمتری انجام شود، علاوه‌بر آن حالا دنیا به سمت تخت‌زدایی حرکت کرده و تلاش دارد تا پیشگیری را جایگزین آن کند، مقوله‌ای که قطعا پرستاران نقش تعیین‌کننده‌ای در آن دارند.»
سرانه پرستار در دنیا به روش‌های مختلفی مانند نسبت پرستار به پزشک، تخت و حتی جمعیت مورد محاسبه قرار می‌گیرد، اما به نظر می‌رسد تعداد پرستار نسبت به جمعیت اصلی‌ترین استاندارد جهان برای محک زدن کشورها در نظر گرفته می‌شود، مولفه‌ای که آمارهای کشور از وضعیت هشداردهنده‌ای در آن حکایت دارد. آن‌طور که شریفی‌مقدم می‌گوید: «ما باید به ازای هر تخت دوونیم کادر پرستاری داشته باشیم اما آمار واقعی تنها 0. 7 نیروی پرستار است، درحالی‌که اگر قرار به ارائه خدمات مناسب به مردم باشد، لازم است تا به ازای هر هزار نفر 9 تا 10 پرستار وجود داشته باشد؛ اتفاقی که کشورهایی مانند سوئد آن را محقق کرده است.»
فاصله زیاد سرانه پرستاری ایران از استانداردهای جهانی
جالب اینجاست که برای ارائه خدمات متوسط به مردم هم لازم است تا به ازای هر هزار نفر 6 پرستار وجود داشته باشد و حالا گرجستان، آذربایجان و برخی دیگر از کشورهای همسایه که از حیث پزشکی شرایطی به مراتب عقب‌تر از کشور ما دارند، توانسته‌اند به این میزان دست پیدا کنند و حتی ژاپن هم در مقابل هر هزار نفر از جمعیت خود، 9 پرستار را به‌کار گرفته یا کشوری با جمعیت بیش از یک میلیاردی چین هم سرانه پرستار آن به 7 تا 8 نفر در هر هزار نفر می‌رسد، اما ما حتی نتوانسته‌ایم به کف استاندارد که 3 پرستار برای هر هزار نفر تعیین شده، هم دست پیدا کنیم.»
دبیرکل خانه پرستاری با بیان اینکه ضریب کشور ما در سال 2017، 6/1 نفر پرستار بوده است، ادامه می‌دهد: «نه‌تنها طی سال‌های 95، 96، 97 و 98 آن‌طور که باید استخدام نیروی پرستار را نداشته‌ایم، بلکه با خروج اجتناب‌ناپذیر نیروهای‌مان هم روبه‌رو بودیم، به‌طوری که در سال 98، چهار هزار پرستار استخدام و جذب کردیم اما این میزان در سال 99 وارد کار شد و از سوی دیگر 3 هزار نفر هم برای کرونا جذب نظام سلامت شده‌اند، یعنی در مجموع طی این سال‌ها تنها 7 هزار نفر جذب پرستار داشتیم، اما در شرایط کرونایی هم نیاز بیماران به پرستاران بیش از پیش شده و هم حدود 7 هزار نفر پرستار نیز از چرخه خدمت به دلیل ابتلا به کرونا بیرون رفته‌اند.»
شریفی‌مقدم با بیان اینکه تا به امروز 100 شهید پرستار را به دلیل شرایط کرونایی داشته‌ایم، تصریح می‌کند: «پاسخ به این سوال که چرا دولت و وزارت بهداشت اقدام به جذب سریع پرستار نمی‌کنند، بحث تعارض منافع و نامناسب بودن مدیریت منابع است، درحالی که پول زیادی وارد این وزارتخانه می‌شود و پرستاران نیز در سطح کارمندان دولت، کمترین حقوق را می‌گیرند اما هنوز شاهد عدم جذب فارغ‌التحصیلان پرستاری هستیم. نگاه کنید اگر قرار به استخدام 10 هزار پرستار هم باشد نهایتا هزار میلیارد تومان بودجه لازم است، درحالی‌که می‌بینیم ده‌ها هزار میلیارد تومان پول وزارت بهداشت می‌شود اما اولویتی برای استخدام پرستاران وجود ندارد.»
یکی از نکات قابل تامل در صحبت‌های شریفی‌مقدم ایجاد 40 هزار تخت بیمارستانی در دولت گذشته و فعلی است، آماری که اگر قرار به استخدام پرستاران با توجه به استاندارد تعیین‌شده برای هر تخت بیمارستانی باشد، هم باید تا به امروز بیش از 80 هزار پرستار صرفا به ازای همین تخت‌های تازه ایجاد شده، جذب نظام سلامت کشور می‌شد، اما نه‌تنها این اتفاق نیفتاد بلکه با سیاست افزایش تخت بیمارستانی هر سال وضعیت پرستاری از بیماران در بیمارستان‌های کشور سخت‌تر شده است. او در این باره می‌گوید: «تنها برای همین تعداد تخت باید 100 هزار پرستار جذب می‌شد اما این اتفاق نیفتاده و در مقابل هزینه‌های زیادی برای تجهیز این تخت‌ها صورت گرفته است. علاوه‌بر آن اگر 150 هزار پرستار جدید استخدام کنیم تازه به کف استانداردهای جهانی می‌رسیم.»
آمارهای ناامیدکننده از جامعه پرستاری کشور
طبق آخرین آمار، تعداد پرسنل پرستار کشور در سال گذشته به حدود 133 هزار و 657 نفر رسیده است، یعنی به ازای هر 10 هزار نفر در ایران، 16.3 پرستار مشغول به فعالیت هستند. درحالی‌که سالانه حدود 9445 دانشجوی پرستاری از دانشگاه‌های کشور فارغ‌التحصیل می‌شوند و جالب‌تر اینکه با احتساب نیروی شاغل در کادر درمان، بیشترین حجم پرسنل را پرستاران با 37.1 درصد تشکیل می‌دهند. به عبارت دیگر بعد از جامعه پرستاری، پزشکان با 36 درصد، ماماها با 10.1 درصد، دندانپزشکان با 10.2درصد و داروسازان با 6.7 درصد در نظام سلامت کشور قرار دارند. با این حال شریفی‌مقدم معتقد است: «سالانه حدود 12 هزار فارغ‌التحصیل پرستاری داریم و تنها در طول 7 سال گذشته حدود 80 هزار نیروی انسانی در این رشته تربیت شده اما در‌مجموع نهایتا 20 هزار نفر از آنها به‌کار گرفته شده‌اند و امروز حدود 60 هزار پرستار بیکار در کشور وجود دارد، درحالی که قرار بود از سال 96 سالانه 10 هزار پرستار جدید استخدام شود.»
یکی از آمارهای جالب منتشر‌شده پیرامون این قشر تفاوت جنسیتی پرستاران در کشور است، به‌طوری‌که حدود 86 درصد از پرستاران را زنان و تنها 14 درصد را مردان تشکیل می‌دهند و بیشترین تعداد این قشر بین سنین 35 تا 54 سال سن دارند، از طرف دیگر براساس آمارهای منتشر شده در سال 95، بیشترین نسبت پرستار به 100 هزار نفر جمعیت به ترتیب در استان‌های سمنان با 190 پرستار، یزد 180 پرستار و مازندران 190 پرستار بوده و بیشترین نسبت گروه پرستاری به 100هزار نفر جمعیت نیز به تربیت در استان‌های تهران با 289 نفر، یزد 271 نفر و فارس 265 نفر و کمترین آن هم مربوط به اردبیل با 50 نفر، اراک 108 نفر و البرز 11 نفر بوده است؛ با این حال دبیرکل خانه پرستاری وضعیت نسبت پرستار در خوزستان را به‌مراتب بدتر از دیگر استان‌های کشور می‌داند و می‌گوید: «در این استان به ازای هر تخت 0.6 تا 0.7 پرستار وجود دارد و البته هیچ استانی در حالت خوب قرار ندارد؛ چراکه اگر در شهر یا استانی تعداد جمعیت پرستار بیشتری به‌کار گرفته شده، به دلیل تعداد بالای تخت‌های بیمارستانی است، علاوه‌بر آن باید توجه داشت که برای تخت‌ها در بخش‌های مختلف استانداردهای مختلفی نیز وجود دارد، به‌طور مثال برای تخت معمولی باید به ازای هر تخت یک‌ونیم پرستار، تخت pcu، دوونیم پرستار، icu باید 5 پرستار و بخش پیوند کبد 7 پرستار باشد و با توجه به اینکه تخت ویژه برخی مناطق بیشتر بوده، آمارها متفاوت است و این اصلا ملاکی برای بهتر بودن وضعیت نیست.»
در یکی از پژوهش‌های صورت‌گرفته با موضوع وضعیت پرستاری در کشور چشم‌انداز روشنی از آنچه باید در سال 1404 به آن دست پیدا کنیم، آمده است. طبق این پژوهش در سال 95 تنها 106439 پرستار در کشور وجود داشت که به ازای هر 100 هزار نفر تنها 133 پرستار داشتیم اما برآوردها نشان می‌داد که این میزان در سال 1404 به 223 پرستار در هر 100 هزار نفر می‌رسد. جالب‌تر اینکه درصد ضریب تغییرات نسبت نیروها در کشور 14 درصد برآورد شده و حداکثر نیرو هم 211 هزار و 530 نفر تعیین شده، اما این وضعیت در گروه پرستاری در سال 95 به 159 هزار و 266 نفر و نسبت نیرو به 100 هزار نفر، 199 گروه پرستاری بوده است، درحالی که تعداد نیروی این گروه‌ها در سال 1404، 197 هزار 692 نفر برآورد شده است، اما جالب اینکه حداقل نیروی موردنظر باید 233هزار و 893 و حداکثر هم 257 هزار و 597 نفر باشد، اما تنها 5 سال دیگر از تحقق این برآوردها زمان باقی مانده و مشکلات این قشر نیز از هر روز بیشتر می‌شود و به نظر نمی‌رسد تحقق این مهم شدنی باشد.
چرایی افزایش مهاجرت پرستاران به خارج از کشور
درکنار همه این مباحث، این روزها رسانه‌ها خبر از مهاجرت قابل توجه پرستاران به کشورهای مختلف می‌دهند؛ موضوعی که شریفی‌مقدم هم آن را تایید و دلیلش را جذابیت‌های کشور مقصد و سختی‌های کشور مبدا می‌داند. به گفته او کشورهای اروپایی که شاخص‌شان به‌ازای هر هزار نفر 9 تا 10 پرستار است، در شرایط فعلی دنیا درحال جذب نیروی بیشتر برای افزایش این شاخص‌ها هستند. اگر پیش‌تر پرستاری قصد مهاجرت به این کشورها را داشت باید یک تا یک‌ونیم‌سال در چرخه جذب قرار می‌گرفت و مولفه‌هایی مانند آیلتس با نمره بالا را می‌داشت، اما در ایام کرونا سختی‌های کشورهای مقصد برای جذب پرستار در این مولفه‌ها به‌شدت کاهش یافته و درمقابل حقوق پرستاران را افزایش داده‌اند، ولی در کشور ما که ضریب پرستار 1.5 درصد است، نه‌تنها پرستاری جذب نمی‌شود، بلکه سختی کار نیز افزایش پیدا کرده است.
وی می‌گوید: «امروزه پرستار در کشورهای اروپایی حقوق چهار تا پنچ هزار دلاری دریافت می‌کند و حتی روزانه 200 دلار به پرستارانی که از بیماران کرونایی مراقبت می‌کنند، پرداخت می‌شود، یعنی یک روز کار در بیمارستان‌های اروپایی مصادف با یک‌ماه حقوق پرستار ایرانی است و مسلما در چنین شرایطی شاهد افزایش مهاجرت‌ها هستیم.»
تربیت پرستار در کشورهای مختلف جهان چگونه دنبال می‌شود؟ (لینک)
حمیدرضا سالمی،فارغ‌التحصیل دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی
دیگر رمقی برای پرستاران نمانده است (لینک)
محمد نوری،فارغ‌التحصیل دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
تعداد واحد درسی رشته پرستاری کم؛ مشکلات تحصیل زیاد (لینک)
داوود نعمتی، فارغ‌التحصیل علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
رعایت استانداردهای جهانی در حوزه تربیت پرستار آری؛ در حوزه جذب آنها خیر (لینک)
علی باشی، دبیر شورای صنفی دانشکده پرستاری دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
وزارت بهداشت به‌جای کارهای نمایشی حقوق پرستاران را افزایش دهد (لینک)
زهرا حیدری، فارغ‌التحصیل علوم‌پزشکی شهیدبهشتی
پرستارانی که به کرونا مبتلا می‌شوند موظف به پرداخت هزینه‌های درمان هستند (لینک)
* نویسنده: زهرا رمضانی- ندا اظهری،گروه دانشگاه