به گزارش «فرهیختگان»، تولید کالای دانشبنیان مهم است، اما اگر محصولات تولیدشده به بازار جهانی معرفی و عرضه نشود، درواقع کار نیمه‌تمامی انجام شده که موجب ناقص ماندن زنجیره فروش می‌شود. شیوع کرونا در کشور را باید نقطه‌عطفی در روند تولید محصولات دانشبنیان دانست. چراکه زیست‌بوم فناوری از همان نخستین روزهای شیوع این ویروس در کشور، نقش مهمی در تامین و تولید تجهیزات و ملزومات مبارزه با کرونا ایفا کرد. نیاز بازار داخلی به محصولاتی مانند ماسک، گان، مواد ضدعفونی‌کننده و سایر موارد دیگر، فناوران تولیدکننده را بر آن داشت تا با افزایش خط تولید خود نیاز بازار کشور را تامین کنند. فارغ از چالش‌ها و مشکلاتی که در ابتدای سال و به‌دنبال نایاب‌شدن ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده وجود داشت و این محصولات با قیمت‌های گزافی به‌دست مصرف‌کننده می‌رسید، اما در ادامه، شرکتهای دانشبنیان توانستند با افزایش تولیدات خود، از پیچ بحران نبود ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده عبور کنند.
با تامین نیاز کشور، رفته‌رفته فعالیت شرکتهای دانشبنیان بر تولید سایر تجهیزات و محصولات تخصصی مقابله با کرونا متمرکز شد. از کیت تشخیص کرونا گرفته تا دستگاه‌های تنفس مصنوعی و ربات‌های پرستار، دستاوردهای مهمی بود که متخصصان زیست‌بوم فناوری توانستند با ساخت آن، به کمک کادر پزشکی و درمانی کشور بروند. موفقیت دانش‌بنیان‌ها در ساخت محصولات فناورانه موجب شد تا پس از یک دوره ممنوعیت صادرات، بتوانند کالای تولیدشده خود را به سایر کشورها صادر کرده و در شرایط بحران نیز برای کشور ارزآوری داشته باشند. اولین نمونه صادرات محصولات دانشبنیان، کیت تشخیص کرونا بود که پس از تولید توسط یک شرکت داخلی به کشور آلمان و ترکیه صادر شد. در این گزارش قصد داریم صادرات محصولات مقابله با کرونا که توسط شرکتهای دانشبنیان و فناور تولید شده را بررسی کنیم.
300 دانشبنیان، رکورددار صادرات در سال 99
از سال 93 و به‌دنبال رشد زیست‌بوم فناوری در کشور، فضایی برای توسعه صادرات و تبادلات فناورانه شرکتهای دانشبنیان با هدف تسهیل فرآیند صادرات کالا‌ها، آموزش و مشاوره شرکت‌ها در حوزه صادرات ایجاد شد. در این فضای ایجاد شده اجزای زیست‌بوم فناوری و نوآوری با استفاده از این خدمات، بازار صادرات محصولات‌شان را توسعه دادند. بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی مرکز تعاملات بین‌المللی علم و فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درحال حاضر 300 شرکت دانشبنیان در کشور دارای رکورد صادراتی هستند. صد شرکت نیز به‌صورت مستمر صادرات دارند و 700 شرکت نیز دارای ظرفیت بسیار زیادی برای صادرات هستند. بر اساس همین آمار از ابتدای سال 99 تاکنون، صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیانی 700 میلیون دلار آورده ارزی برای کشور به‌همراه داشته است.
این آمار درحالی ارائه شده است که تا پیش از شیوع کرونا در کشور (سال 98) 415 شرکت دانشبنیان رکورددار صادرات رسمی بودند. این درحالی است که گفته می‌شود تعداد شرکتهای صادراتی دانشبنیان صادرکننده حداقل دو برابر تعداد موجود است اما به‌دلیل اینکه آمار یکپارچه‌ای از صادرات رسمی و غیررسمی محصولات دانشبنیان از سوی معاونت گردآوری نشده است، لذا به‌طور تقریبی گفته می‌شود که طی سال‌های گذشته، قریب به 800 شرکت دانشبنیان در کشور صادرات رسمی و غیررسمی داشته‌اند. مسئولان این حوزه معتقدند که دلیل نبود آمار دقیق از میزان صادرات رسمی و غیررسمی شرکتهای دانشبنیان، تمرکز آنها بر امر صادرات است به این معنا که هدف اصلی، توانمندسازی شرکت‌ها برای صادرات است نه میزان و حجم صادرات. با این حساب اگر آمار غیررسمی صادرات محصولات دانشبنیان استخراج شود و در کنار صادرات رسمی قرار گیرد، آمار قابل توجهی به‌دست خواهد آمد. با این وجود بر اساس آخرین آمار به‌دست‌آمده 250 شرکت دانشبنیان در سال ۹۸ معادل ۴۰۰ میلیون دلار محصولات خود را به خارج از کشور صادر کردهاند. به‌طور کلی تاکنون 5 هزار و 373 خدمت صادراتی به دانش‌بنیان‌ها ارائه شده است و یک‌هزار و 709 شرکت متقاضی دریافت این خدمات هستند.
کرونا، فرصتی برای حضور در بازارهای جهانی
پس از آنکه بحران تولید و تامین ملزومات مبارزه با کرونا کمتر شد معاون درمان وزیر بهداشت اعلام کرد که در موضوع بیماری کووید-۱۹ در مرحله‌ای قرار گرفته‌ایم که شاهد صادرات محصولات و دستگاه‌های حفاظتی دانشبنیان هستیم و در اوج بیماری کرونا توانستیم لوازم حفاظتی و دستگاه‌های کمک تنفسی را به همت شرکتهای دانشبنیان تولید کنیم.
همزمان مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری معاونت علمی و فناوری برای استفاده از فرصت صادرات محصولات مرتبط با کرونا با دستگاه‌های مختلف رایزنی کرد تا صادرات این شرکت‌ها به سهولت انجام شود. مهدی قلعه‌نوی، رئیس مرکز تعاملات بین‌الملل علم و فناوری نیز اعلام کرد که بحث صادرات محصولات مرتبط با کووید-۱۹ از این حیث مهم شده که درحال حاضر بسیاری از کشورها امکان صادرات ندارند و با توجه به شرایطی که ایجاد شده بیش از ۸۰ کشور دنیا صادرات محصولات مرتبط با کرونا را ممنوع کردهاند.
بر این اساس این فرصت دراختیار ایران قرار گرفت تا محصولاتی را که در کشور و توسط شرکتهای دانشبنیان تولید می‌شوند، امکان ارزآوری نیز برای کشور داشته باشند. کیتهای تشخیص کرونا، ونتیلاتور، اکسیژن‌ساز و پالس اکسیمتر، ترمومتر، ماسک و دستگاه تولید ماسک، دستکش و محلول‌های ضدعفونی و... از جمله محصولاتی بود که در کشور توسط شرکتهای دانشبنیان تولید شده و ظرفیت صادرات داشتند. کشورها شامل حوزه آسیای میانه، کشورهای همسایه، عمان، قطر و نیز به‌دلیل نبود زیرساخت‌های تولید محصولات فناورانه یا به‌دلایل دیگری، متقاضی صادرات محصولات دانشبنیان مبارزه با کرونا از ایران بودند و این فرصتی برای شرکتهای دانشبنیان ایران بود که بتوانند در این حوزه صادرات داشته باشند.
کارشناسان و فعالان زیست‌بوم فناوری معتقدند که کرونا فرصت مناسبی برای شرکتهای ایرانی دانشبنیان ایجاد کرد که به سمت بازارهای بین‌المللی بروند و سهم خود را در این بازار به‌دست بیاورند؛ بازاری که اکنون شرکتهای سنتی، صادرکننده نیستند. بنابراین اولین محصولاتی که در این زمینه به مرحله صادرات رسید کیتهای تشخیص کرونا بود که در ابتدا نمونه‌های تست آن به بیش از ۱۰ کشور ارسال شد. نکته قابل توجه این است که همزمان با صادرات برخی محصولات مقابله با کرونا بسیاری از کشورها فرآیند ثبت تاییدیه محصولات پزشکی را کوتاه کردند تا نهایتا محصول صادر‌شده در طول سه ماه ثبت شود. این فرصت موجب شد تا بازارهای جدیدی برای شرکتهای دانشبنیان در کشورهای هدف ایجاد شود.
کیت‌ها؛ اولین محصولات صادراتی
در شهریورماه سال‌جاری، مرکز شرکت‌ها و موسسات دانشبنیان معاونت علمی و فناوری تجهیزات و محصولاتی که مربوط به کرونا که شامل 35 محصول بود را دسته‌بندی کرد و مشروط به تامین نیاز کشور، مجوز تولید و صادرات آنها را صادر کرد. درواقع محصولات دانشبنیان مقابله با کرونا به‌شرطی که بتوانند نیاز کشور را برطرف کنند، امکان صادرات نیز پیدا کردند. نخستین محصول کیت تشخیصی مولکولی بود این کیت با استفاده از روش PCR به‌صورت تک‌مرحله‌ای طراحی شده است و نتایج حاصل از این کیت می‌تواند به‌عنوان یک عامل کمک‌کننده برای تشخیص بیماری کرونا مورد استفاده قرار گیرد. نتایج حاصل از این کیت باید فقط برای شواهد بالینی استفاده شود و نباید به‌عنوان تنها استاندارد تشخیصی بیماری مورد استفاده قرار گیرد. کیت تشخیصی آنتی‌بادی به روش الایزا نیز نوع دیگری از کیتهای تشخیصی بود که مجوز صادرات گرفت. این کیت‌ها با تشخیص کیفی حضور آنتی‌بادی‌ها در سرم یا پلاسمای بیماران مشکوک نقش تعیین‌کننده‌ای در تشخیص این بیماری دارد.
نوع دیگری از کیت تشخیص کرونا به نام کیت «SENMURV» نیز که قادر به شناسایی چندین هدف در یک واکنش است از جمله کیتهای صادراتی بود. کیت تشخیص سریع نیز که با استفاده از آن می‌توان طی حداکثر دو ساعت عفونت به ویروس کرونا را با دقت و حساسیت بسیار بالا تشخیص داد از جمله تجهیزات تشخیصی کرونا بود که در فهرست محصولات دارای مجوز صادرات قرار داشت مشروط بر اینکه نیاز داخل تامین شده باشد.
مجوز صادرات ونتیلاتور و ماشین بیهوشی
تولید ونتیلاتور یا همان دستگاه تنفس مصنوعی یکی از دستاوردهای مهم شرکتهای دانشبنیان در دوران شیوع کرونا است. این دستگاه که در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و برای کمک به بیماران کرونایی مورد استفاده قرار می‌گیرد، پس از آنکه توسط یک شرکت دانشبنیان طراحی، تولید و عرضه شد، متقاضیانی نیز از سایر کشورها داشت. این دستگاه نیز در فهرست محصولات دانش‌بنیانی قرار داشت که پس از تامین نیاز داخل مجوز صادرات دریافت کند. دستگاه ماشین بیهوشی نیز که برای حفظ بیهوشی در هنگام عمل جراحی استفاده می‌شود و توسط شرکتهای دانشبنیان تولید شده، رایج‌ترین نوع دستگاه است که درحال حاضر در سراسر دنیا درحال استفاده است. این دستگاه طراحی شده تا بتواند میزان ثابت و دقیقی از مخلوط گازهای طبی (مانند اکسیژن یا دی‌نیتروژن) را با میزان ثابتی از گازهای بیهوشی ترکیب کند و درنهایت با یک جریان و فشار ثابت به بیمار تحویل دهد. آنجا که استفاده از گازهای بیهوشی، کاهش تحرکات عضلات شکمی را به‌همراه دارد، باعث کاهش تعداد تنفس می‌شود و درنتیجه عملیات تنفس باید توسط ونتیلاتور با آمبوبگ دستی (نام یک مخزن هوایی از جنس سیلیکون یا پلاستیک است که در ایجاد فشار مثبت ریوی در شرایط تنفس مصنوعی هنگام سی‌پی‌آر استفاده می‌شود) صورت گیرد. دستگاه مانیتور علائم حیاتی در مدل‌ها و کاربردهای مختلف نیز از‌جمله محصولات مقابله با کرونا و تولید شده توسط شرکتهای دانشبنیان بود که در فهرست اقلام صادراتی قرار داشت.
صادرات اکسیژن‌ساز و تب‌سنج
افزایش تولید انواع مختلف تب‌سنج‌ها در دوران شیوع کرونا توسط شرکتهای دانشبنیان، موجب شد تا این کالا نیز پس از تامین نیاز داخل مجوز صادرات دریافت کند. تب‌سنج مادون‌قرمز پوستی، دستگاهی است که میزان تب را از فاصله 1 تا 5 سانتی‌متری از پیشانی به‌صورت غیرتماسی اندازه‌گیری می‌کند. این دستگاه برای اندازه‌گیری تب در زمان شیوع بیماری‌های ویروسی مانند بیماری کرونا که امکان انتقال بیماری از فرد به فرد دیگر وجود دارد، بسیار پرکاربرد است. تب‌سنج طبی غیرتماسی نیز با بالاترین دقت ممکن از بین تب‌سنج‌های موجود در بازار، دما را از فاصله ۵ تا ۱۰ سانتی‌متری اندازه‌گیری کرده و در زمانی کمتر از ۲۵۰ میلی ثانیه نشان می‌دهد. چنانچه دمای اندازه‌گیری شده بالاتر از حد مجاز باشد، صدای هشدار دستگاه فرد را مطلع می‌کند. تب‌سنج مجهز به چراغ LED نیز که استفاده از آن را در محیط‌های تاریک امکا‌ن‌پذیر است از دیگر تب‌سنج‌های تولیدشده در ایران است. سامانه اندازه‌گیری دمای بدن نیز نوع دیگری از تب‌سنج‌هاست که از یک دوربین حرارتی برای اندازه‌گیری دمای بدن با دقت بهتر از 0.3 درصد استفاده می‌کند. پالس اکسیمتر دستگاهی برای سنجش میزان اکسیژن اشباع خون است. نمایشگر آن علاوه‌بر نمایش اکسیژن خون، تعداد ضربان قلب را نیز نمایش می‌دهد. از آنجایی که تنظیم اکسیژن خون فرد مبتلا به کرونا از مهم‌ترین اقدامات مراقبتی بیمار است لذا شرکتهای دانشبنیان توانستند دستگاه اکسیژن‌سازی با توانایی تخلیص اکسیژن تولید کنند. این دستگاه می‌تواند جایگزین مناسبی برای اکسیژن ذخیره در کپسول باشد. یکی از کاربردهای دستگاه اکسیژن‌ساز، اکسیژن درمانی بیماران قلبی ریوی است. اکسیژن‌ساز خانگی اکسیژن پلاس و اکسیژن‌ساز خانگی نیز از دیگر محصولات مقابله با کرونا است که اجازه صادرات آن درصورت تامین نیاز داخل صادر می‌شود.
دستگاه ضدعفونی الکترواپتیکی هوشمند
اصلی‌ترین راه مقابله با کرونا پیشگیری است. ضدعفونی کردن دست و سطوح به‌عنوان مهم‌ترین عامل بازدارنده انتقال ویروس کرونا از سوی کارشناسان عنوان شده است. در این راستا نیز شرکتهای دانشبنیان ایرانی موفق به تولید انواع دستگاه ضدعفونی‌کننده شده تا پس از تامین نیاز داخل کشور، اقدام به صادرات آن کنند. دستگاه ضدعفونی‌کننده با بهره‌گیری از تابش پر انرژی امواج الکترومغناطیس که می‌تواند ویروس‌های مرگبار از جمله ویروس کرونا، آنفلوآنزا و باکتری‌ها را نابود کند، دستگاهی است که برای وسایلی که امکان شست‌وشو ندارند به کار برده می‌شود. دستگاه ضدعفونی هوا با اشعه uvنیز برای ضدعفونی هوا و فضاهای بزرگ مانند داروخانه‌ها، کلینیک‌ها و مطب‌ها استفاده می‌شود.
دستگاه ضدعفونی سطوح که می‌توان برای ضدعفونی کردن سطوح بزرگ مانند فضای فرودگاه‌ها، قطار، مترو، اتوبوس و... استفاده کرد. هوای پلاسمایی نوع دیگری از دستگاه ضدعفونی‌کننده است که برای حذف ویروس، میکروارگانیسم، گردوغبار، بوی نامطبوع و... ساخته شده است. این دستگاه قابل استفاده برای ضدعفونی کردن هوای منازل مسکونی، مراکز خرید، سالن‌های بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، هتل‌ها، مراکز آموزشی و سایر فضاهای بسته است. اتوکلاو لابوس، اتوکلاو فوق‌سریع و اتوکلاو بیمارستانی نیز از دیگر تجهیزات ضدعفونی‌کننده‌ای است که در فهرست دریافت مجوز صادرات قرار دارند.
بومی‌سازی تجهیزات ساخت ماسک
شرکتهای تولیدکننده ماسک در ایران که براساس استانداردهای جهانی دو نوع ماسکN95 و N99 را تولید می‌کنند نیز می‌توانند پس از تامین نیاز داخل مجوز صادرات خود را دریافت کنند. اما در این میان بسیاری از کشورهای هدف صادراتی، متقاضی خرید تجهیزات تولید ماسک از ایران بوده‌اند. لذا دستگاه الکتروریسی صنعتی که برای پوشش‌دهی انواع نانوالیاف در ایران بومی‌سازی شد، دستگاه تولید ماسک سه‌لایه جراحی و خط‌تولید اتوماتیک ماسک سه‌لایه از تجهیزاتی است که امکان صادرات آن به کشورهای متقاضی وجود دارد. بدیهی است درصورت نیاز کشور به این تجهیزات، مجوز صادرات این شرکت‌ها لغو می‌شود.