به گزارش «فرهیختگان»، دو، سه روز پیش بود که آمار کلی فروش طرح پاییزه کتاب اعلام شد و براساس آن میزان فروش کتاب‌ها نسبت به سال 97 و 98 افزایش داشته است. این افزایش خرید کتاب دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد؛ از حضور پررنگ خرید غیرحضوری تا حتی وضعیت جامعه نسبت به همین روزها در سال گذشته. هرکدام از کتابفروشی‌ها چند پیک‌موتوری را آماده نگه داشته بودند تا سریع و سالم، کتاب‌های سفارش‌شده را به دست خریدار برسانند و خریدهای آنلاین هم شیوه دیگری از مشارکت مردم در این طرح بود. با اینکه کتاب‌های پرفروش اعلام نشده اما بررسی‌ها نشان می‌دهد اقبال عمومی نسبت به کتاب‌های روانشناسی بعد از رمان و داستان بیشتر بوده است. کتاب‌های روانشناسی البته پیش از کرونا هم طرفداران خودش را داشته است و هرازگاهی بعضی از این کتاب‌ها در فهرست سه کتاب پرفروش سال هم بوده‌اند. برخی برای کتاب‌های روانشناسی دسته‌بندی‌های مختلفی لحاظ کرده‌اند اما می‌توان این کتاب‌ها را به سه دسته کلی تقسیم کرد؛ گروه اول کتاب‌های تخصصی معتبری هستند که ویژه دانشجویان و استادان روانشناسی‌اند و حساب‌شان از کتاب‌های دیگر جداست و مخاطبان خاص خودش را دارد. کتاب‌های خودیار، که هم معتبر هستند و هم روانشناس‌ها آنها را نوشته‌اند. اتفاقا زبان‌شان هم ساده است و طبیعتا علمی و کاربردی هم هستند. سومین دسته که خطرناک هم به شمار می‌روند کتاب‌های روانشناسی زرد هستند که تاثیرات مخربی را نصیب خوانندگان‌شان می‌کنند. در سال‌های اخیر فروش دسته سوم، فرازونشیب‌هایی داشته است. کتاب‌هایی که در روزگار کرونایی هم مجددا دیده شدند اما درمیان کتاب‌های برجسته و تخصصی، فرصت زیادی برای عرض‌اندام پیدا نکردند. تماس ما با خانه کتاب برای دریافت اطلاعات کتاب‌های پرفروش روانشناسی با وجود تلاش‌هایی که شد، نتیجه نداد اما برخی کتابفروشی‌ها از فروش بالای کتاب‌هایی با موضوع روابط فردی و خودیاری در این ایام نسبت به سال‌های قبل خبر دادند. کتاب‌هایی که البته در حوزه ترجمه بیشتر بودند و سهم تالیفی‌ها بین 20 تا 30 درصد بوده است. شاید بد نباشد برای تشریح وضعیت فعلی جامعه استناد کنیم به صحبت‌های مصطفی تبریزی، روانشناس و عضو بازنشسته هیات‌علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی که در گفت‌وگویی درباره دلایل استقبال از کتاب‌های روانشناسی گفته بود: «کارد به استخوان رسیده است و به هر دری که می‌زند، نتیجه نمی‌گیرد. روزبه‌روز هم اوضاع مالی و خانوادگی‌اش بدتر می‌شود و حالا در بحبوحه این سیل مشکلات به کتاب‌های روانشناسی پناه می‌آورد تا راحت‌تر بتواند مشکلاتش را تحمل کند. وقتی ناکامی‌های اجتماعی و اقتصادی زیاد می‌شود و فرد نمی‌تواند این ناکامی‌ها را تحمل کند، احتمال دارد افراد به این کتاب‌های روانشناسی تجاری متمایل شوند. وقتی فردی نمی‌تواند با مشکلات ساختار اجتماعی که در آن قرار گرفته است مقابله کند، گاهی به این کتاب‌ها روی می‌آورد تا تحمل شرایط برایش راحت‌تر شود.» حالا کرونا، عوارضش و اوضاع بد اقتصادی مردم را در چنین وضعیتی قرار داده که فکر می‌کنند کتاب‌های روانشناسی می‌تواند به تنهایی آنها کمک کند.
ناشر تخصصی چه می‌گوید؟
عباس ملک‌حسینی، مدیر تجارت الکترونیک انتشارات نسل نواندیش در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره دلایل فروش بالای کتاب‌های روانشناسی در طرح پاییزه می‌گوید: «از ابتدای امسال و با آمدن کرونا، کتاب‌های زناشویی فروش بالایی داشتند، مخصوصا آنهایی که درباره اصلاح روابط زناشویی و بهبود کیفیت زندگی مشترک بودند. براساس آمار منتشرشده میزان طلاق و مشکلات خانوادگی در روزهای قرنطینه و خانه‌نشینی بیشتر شده و خانواده‌ها به دلیل کم‌هزینه‌تر بودن کتاب نسبت به کالاها و راه‌های دیگر اصلاح روابط، به سراغ آن می‌روند.» ملک حسینی همچنین درباره دلایل استقبال مجردها از کتاب‌های دیگر روانشناسی اضافه کرد: «در حوزه جوانان و نوجوانان و به‌طور کلی مجردها، میل به موفقیت‌های زودهنگام، اصلاح روابط فردی و به دست آوردن کسب‌وکارهای مناسب اقتصادی با درآمدهای بالا ازجمله دلایلی است که باعث رجوع آنها به کتاب‌های روانشناسی می‌شود.» این ناشر کتاب‌های روانشناسی درباره ذائقه مخاطبان ایرانی می‌گوید: «الگوی مخاطب ایرانی همان الگوی کتاب‌های پرفروش آمازون است. یعنی تفاوت زیادی وجود ندارد و ممکن است فقط در بعضی موضوعات متفاوت باشد، اما در این حوزه الگو مطابق آمازون است و مثلا از ۵ تا ۶ سال پیش که بحث استارتاپ‌ها بیشتر مطرح شده است، اقبال به سمت کتب مدیریت و استراتژی که فضای استارتاپی دارند، بیشتر شده است و مثلا کتابی مانند اثر مرکب هم چون سراغ جذب و تلقین و این مباحث نمی‌رود و به‌نوعی تلفیقی از مباحث سنتی و مدرن یعنی مدیریتی و استارتاپی دارد، اکثر قشرها طرفدار آن هستند.»
کارشناسان حوزه روانشناسی معتقدند در گذشته روانشناسان و متخصصان کتاب می‌نوشتند اما در این سال‌ها به دلیل وضعیت اجتماعی و تب موفقیت‌ِ بدون تلاش و یک‌شبه از هیچ به سرمایه‌های هنگفت رسیدن، باعث داغ شدن بازار فروش کتاب‌های زردی شده که هیچ پایه و اساس علمی ندارند. نکته مهم این است که این‌گونه کتاب‌ها تنبلی عملی که منجر به تنبلی ذهنی می‌شود را در جامعه رواج می‌دهند. یعنی به‌جای تلاش برای تصاحب آرزوها و طی کردن پله‌های موفقیت، خواننده کتاب باید ذهنش را به‌جای پاها و بازوهایش تقویت کند و قرار است تخیلش جور اعضای دیگر بدنش را بکشد. در روزگار کرونایی که قرار است مردم در خانه بمانند گرایش به راه‌های کم تلاش و ساده بیشتر هم شده است.
فرید براتی، متخصص روانشناسی در گفت‌وگو با ایلنا درباره کتاب‌های روانشناسی عامه‌پسند گفته است: «درباره کتاب‌های عام دو نکته حائزاهمیت است: کتاب‌هایی وجود دارند که به «هلپ سلف» یا خودیار معروف هستند. شخصی که از نظر روحی و روانی در حالت متعادلی به سر می‌برد سراغ این‌گونه کتاب‌ها می‌رود تا با مطالعه آن زندگی بهتری را در پیش گرفته و موفقیت‌های بیشتری به دست بیاورد. معمولا از میان این کتاب‌ها آنهایی موردتایید است که متخصصان نوشته باشند. نظریه‌پرداز بزرگی مثل سِلیگمن که خود از روانشناسان بزرگ است کتاب‌های زیادی مانند «شکوفایی»، «شادمانی درونی» و... با زبانی ساده برای مردم تالیف کرده است. او خود نظریه شادی را بیان کرده که یک نظریه کاملا تخصصی است اما همین نظریه را با زبان مردم نیز تکرار کرده و از این سخن گفته که مردم چطور می‌توانند خود را ارتقا بدهند.»
بسیاری از ناشران اعتقاد دارند اصولا کتاب‌های روانشناسی، مثبت‌اندیشی و مدیریت در همه جای دنیا پرفروش هستند، البته در برخی کشورها این کتاب‌ها مورد اقبال بیشتری قرار می‌گیرند اما اغلب تا جایی که کتاب ادبی از نویسنده مشهوری پرفروش نشود این دسته از کتاب‌ها صدر فروش را در سراسر دنیا به خود اختصاص می‌دهند.
شمارگان کتاب‌های روانشناسی به‌ویژه آنها که در این حوزه برند شده‌اند مانند کتاب‌های «قدرت» یا «راز» در سراسر جهان به‌ویژه در دهه‌های اخیر بالا بوده است. به‌طور مثال کتاب‌های آنتونی رابینز و برایان تریسی در دنیا پرفروش هستند و مردم به واسطه برند بودن آنها از این کتاب‌ها استقبال می‌کنند. اما داستان استقبال این روزهای مردم کمی متفاوت از روزهای دیگر و فصل‌های دیگر است. شاید به تعبیر وزیر سابق بهداشت، مردم به این نتیجه رسیده‌اند که خودشان بمالند و بالارفتن میزان استفاده از کتاب‌های روانشناسی در راستای همان ایده آقای وزیر است. ویزیت مشاوران خانواده و روانشناس‌ها و روانپزشک‌ها بالا رفته است و با پول آن می‌توان چندین کتاب کاغذی یا صوتی خرید و اوقات فراغت را هم پر کرد.
* نویسنده : سیدمهدی موسوی‌تبار، روزنامه‌نگار