به گزارش «فرهیختگان»، بیش از هشت‌ماه از شیوع ویروس کرونا درکشور می‌گذرد؛ ویروسی که اگرچه منحوس و خطرناک است اما تولدش، سنگ محک خوبی برای سنجش عیار مسئولان، مدیران و متخصصان کشور محسوب می‌شود. در طول هشت‌ماه گذشته، اقدامات مختلف و بعضا مهمی برای مقابله با ویروس کرونا انجام شده، به‌واقع نمی‌توان همه اقدامات انجام‌شده را موثر و کارآمد در کنترل این بیماری دانست، بلکه آن بخش از اقدامات تاثیر بیشتری درمقابله با ویروس کرونا داشته که بنیان آن بر پایه دانش و تحقیقات علمی استوار بوده است. زیست‌بوم فناوری به‌عنوان سردمدار و پیشگام فعالیت‌های دانش‌‌محور در کشور از همان روزهای نخستین شیوع کرونا در ایران ظهور قدرتمندی از خود به‌نمایش گذاشت و متخصصان، نخبگان، پژوهشگران و دانشمندان با ورود به میدان نبرد با کرونا، توانمندی‌‌های علمی و تحقیقاتی خود را در راه شکست این ویروس به‌کار بردند و ثابت کردند که از کشورهای صاحب‌نام درحوزه تکنولوژی‌های پیشرفته چیزی کم ندارند.
شرکت‌های دانشبنیان در طول هشت‌ماه گذشته دستاوردها و محصولات متعددی را تولید و به بازار عرضه کرده‌اند؛ از تولید انواع ماسک گرفته تا تجهیزات و دستگاه‌های پیشرفته مورد نیاز کادر درمانی کشور، تماما به‌همت فعالان شرکت‌های دانشبنیان، شرکت‌های خلاق و نوآور، استارتاپ‌ها و به‌طورکلی فعالان زیست‌بوم فناوری انجام شده است.
اکنون و با شروع موج دیگری از شیوع کرونا در کشور زیست‌بوم فناوری همچنان با دستاوردهای جدیدی در خط مقدم مبارزه با کرونا قرار دارد. دراین گزارش قصد داریم با مروری بر دستاوردهای شرکت‌های دانشبنیان درحوزه مقابله با کرونا، نگاهی به جدید‌ترین محصولات و تولیدات این شرکت‌ها بیندازیم.
کیت؛ اولین محصول مهم دانش‌بنیان‌ها
تولید کیت تشخیص کرونا توسط شرکت‌های دانشبنیان را باید اولین دستاورد مهم زیست‌بوم فناوری در روزهای نخستین شیوع کرونا دانست. اواخر بهمن سال گذشته که نخستین فرد مبتلا به بیماری کرونا در کشور شناسایی شد، دانش‌بنیان‌ها با فراخوانی که معاونت علمی و فناوری منتشر کرد وارد عمل شدند. بر این اساس محققانی از فناوری زیست داده‌ورزی، بیولوژی مولکولی و ویروس‌شناسی کار طراحی این کیت‌ها انجام دادند. آنان در ساخت این کیت‌ها از دستورالعمل و تجربه جهانی دو کشور پیشرو در تولید کیت‌های تشخیص کرونا یعنی آمریکا و چین استفاده کردند و توانستند با گذراندن مراحل تولید اولیه و سپس تولید انبوه، محصول تولیدشده را به آزمایشگاه‌های مورد تایید وزارت بهداشت عرضه کنند. با تامین نیاز کشور به کیت‌های تشخیص کرونا، رفته‌رفته موضوع صادرات این کیت‌ها در دستورکار قرار گرفت و شرکت‌های تولیدکننده کیت کرونا موفق شدند با افزایش تولید کیت تشخیص کرونا، این محصول را به کشورهایی مانند آلمان صادر کنند.
دستکش لاتکس «ایران‌ساخت» شد
دستکش لاتکس ازجمله اقلامی است که به‌دلیل شیوع ویروس کووید-19 تقاضا برای آن در جهان به‌شکل چشمگیری افزایش یافت. اگرچه به‌نظر می‌رسد تولید دستکش‌های لاتکس کار چندان پیچیده‌ای نیست، فناوری تولید این نوع از دستکش‌ها تنها در اختیار چندکشور معدود است. با شیوع کرونا و قطع واردات دستکش لاتکس به کشور یک شرکت فناور در زمان بسیار کوتاهی فناوری تولید این نوع دستکش را بومی‌سازی کرد و به این ترتیب خط تولید دستکش لاتکس «ایران ساخت» شد. خط تولید این محصول از پنج‌سال پیش در کشور وجود داشت اما استفاده نشده بود، لذا مطابق با نیاز و فناوری روز، به‌روزرسانی شد و همزمان واحد تحقیق و پژوهش شرکت مذکور به‌صورت شبانه‌روزی روی ساخت یک خط تولید کاملا ایرانی دستکش لاتکس کار کرد.
تولید تب‌سنج مادون قرمز با یک‌چهارم قیمت خارجی
تب‌سنج مادون قرمز (لیزری) ازجمله محصولاتی است که پس از وقوع اپیدمی ویروس کویید-19، تقاضا در بازار برای آن افزایش یافت. شرکت‌های دانشبنیان و فناور ایرانی نیز بر این اساس برای تولید این محصول اقدام کردند. پس از شیوع ویروس کرونا، علائم مختلفی ازجمله سرفه، کوفتگی یا بروز علائم پوستی برای این بیماری برشمرده شدند که صحت آنها ازسوی برخی پزشکان به‌چالش کشیده شد. با توجه به طیف وسیعی از علائمی که توسط کشورهای مختلف برای این بیماری عنوان شد، در ابتدای همه‌گیری این ویروس نوعی سردرگمی در برخی مراکز درمانی به‌وجود آمد. با این همه شایع‌ترین علامت این بیماری بروز تب عنوان شد که متخصصان در مورد آن توافق نظر داشتند. بر این اساس یکباره یک تقاضای بسیار جهشی برای تب‌سنج مادون قرمز به‌وجود آمد. با توجه به عملکرد نه‌چندان اطمینان‌بخش برخی نمونه‌های وارداتی، چند شرکت دانشبنیان و فناور داخلی خیلی زود دست به‌کار شدند تا نمونه‌های با کیفیت داخلی را ایران ساخت کنند. در این راستا، دو شرکت دانشبنیان فعال در این حوزه موفق شدند تب‌سنج لیزری مادون قرمز را تولید کنند که این محصول توانایی اندازه‌گیری تب را از فاصله یک تا پنج سانتی‌متری پیشانی فرد دارد.
تولید دستگاه ضدعفونی‌کننده UV
پس از همه‌گیری این ویروس تقاضا برای انواع دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده سطوح و محیط به‌شکل قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافت. دستگاه‌های پاششی ضدعفونی‌کننده ازجمله تجهیزاتی است که در شرکت‌های دانشبنیان و فناور ایرانی در حجم قابل‌توجهی تولید می‌شود اما دستگاه ضدعفونی‌کننده UV یک دستگاه برای ضدعفونی سطوح است که به‌جای استفاده از محلول‌های مایع، از اشعه استفاده می‌کند. این دستگاه در اندازه‌های مختلف توسط یک شرکت دانشبنیان تولید و به بازار عرضه می‌شود. میزان پاک‌کنندگی آن به‌مراتب بالاتر از دستگاه‌های معمولی پاششی است، تنها عیبش این است که برای پوست انسان مضر است، برای همین از آن برای ضدعفونی کردن تجهیزاتی استفاده می‌شود که نمی‌توان آن را با استفاده از محلول‌های مایع ضدعفونی کرد. تجهیزات مخابراتی، نامه‌های اداری و مانند اینها ازجمله مواردی هستند که با کمک دستگاه ضدعفونی‌کننده UV فرآیند ضدعفونی درمورد آنها انجام می‌گیرد.
تامین ماشین‌آلات تولید ماسک
بحران ماسک و کمبود آن در نخستین روزهای شیوع کرونا از یک‌سو و تاکید و توصیه مسئولان وزارت بهداشت مبنی‌بر استفاده ماسک در بیرون از منزل، بازار تولید و عرضه ماسک را با بحران مواجه کرد. با انتشار فراخوان معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای همکاری شرکت‌های تولیدکننده ماسک، بسیاری از شرکت‌های دانشبنیان آمادگی خود را برای افزایش خط تولید ماسک اعلام کردند و خوشبختانه در زمان کوتاهی نیاز کشور به ماسک برطرف شد. اما طبیعتا تولید انواع ماسک‌ها نیاز به تجهیزات و ماشین‌آلاتی دارد که اگرچه در ایران وجود داشت اما ظرفیت تولید این ماشین‌آلات کم بود. با وجود این بسیاری از تجهیزات و دستگاه‌های مورد نیاز کارخانه‌های تولیدکننده مواد و محصولات مورد نیاز برای مقابله با کرونا به همت فعالان فناور و دانشبنیان در داخل کشور تولید شد. دستگاه منبع تغذیه التراسونیک ازجمله این تجهیزات بود که در تولید ماسک مورد استفاده قرار می‌گیرد. زمانی که سه‌لایه ماسک محافظ دربرابر ویروس به‌یکدیگر دوخته می‌شود، تولیدکننده برای گرما‌بخشی جهت تکمیل فرآیند دوخت، به دستگاه منبع تغذیه التراسونیک نیاز دارد. با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای ماسک، این دستگاه نیز درکنار دیگر تجهیزات با افزایش سفارش روبه‌رو شد. براساس آمارها قیمت نمونه مشابه کم‌کیفیت چینی این دستگاه حدود 40 میلیون تومان است، این درحالی است که نمونه باکیفیت و همراه با خدمات داخلی این دستگاه توسط یک شرکت دانشبنیان در کشور تولید و با مبلغی معادل نصف قیمت مشابه خارجی آن عرضه شد.
دانش‌بنیان‌ها و تولید لباس محافظتی کادر درمان
با شیوع کرونا تصاویری از کادر درمان که در صف نخست مقابله با این بیماری قرار داشتند، منتشر شد که استفاده طولانی‌مدت از ماسک و لباس‌های نه‌چندان راحت محافظتی ردی عمیق بر چهره آنها باقی گذاشته بود. در همین راستا یک شرکت فناور لباسی طراحی کرده است که با قیمتی بسیار کمتر از نمونه مشابه خارجی، شرایط کاری سهل‌تری را برای پزشکان به‌وجود می‌آورد. این شرکت با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در پارک علم و فناوری اردبیل مستقر است و درحوزه تجهیزات و لوازم پزشکی فعالیت دارد. با توجه به اینکه لباس‌های خارجی راحت‌تر بسیار گران هستند و واردات آنها نیز با مشکل مواجهند، با تلاش شبانه‌روزی یک تیم هفت‌نفره در این شرکت فناور، یک لباس راحت محافظتی طراحی شد. این لباس هوای بیرون را به‌داخل مکش می‌کند و ضمن ایجاد خنکی و کاهش دما، همزمان این هوا را بیش از 99 درصد تصفیه می‌کند. با توجه به کسب مجوزهای لازم و تفاوت قیمت زیاد با نمونه مشابه خارجی و همچنین کارایی بسیار خوب، این لباس محافظتی مورد استقبال کادر درمان قرار گرفت.
تولید کیسه‌های استریل برای رفع نیاز بیمارستان‌ها
ضایعات عفونی بیمارستان‌ها یکی از عوامل مهم شیوع انواع بیماری‌ها ازجمله کروناست. در این راستا، یک شرکت دانشبنیان موفق به طراحی و ساخت کیسه‌های بهداشتی استریل‌کننده ضایعات عفونی شد. این مجموعه با ظرفیت آزمایشگاهی خود پژوهش و آزمایش‌ها روی ساخت و تولید انبوه کیسه‌های ضدعفونی‌کننده را آغاز کرد و پس از قطعی شدن اثرمندی این فرآورده تولیدی در حذف ضایعات عفونی خشک و نیمه‌مرطوب، مجوزهای قانونی برای تولید انبوه دریافت کرد. تولید کیسه‌های بهداشتی استریل‌شده ضایعات عفونی، نقش مهمی در جلوگیری از شیوع آلودگی‌های بیمارستانی دارد. شرکت دانشبنیان تولیدکننده این کیسهها، هدف اصلی از تولید این کیسهها را را تامین نیاز کشور به فرآورده‌های ضدعفونی و کمک به عرصه سلامت عنوان کرده است.
پایش سلامت هوشمند در دوران شیوع کرونا
گروهی از مهندسان دانشگاه صنعتی شریف فعال درحوزه سلامت هوشمند موفق شدند در دوران شیوع کرونا با استفاده از اینترنت اشیا سلامت افراد را پایش کنند. دریافت و پردازش سیگنال‌های حیاتی، ذخیره داده‌های مفید و ارائه آنها به پزشک یا مراکز درمانی خدمتی است که دستگاه پایش سلامت هوشمند انجام می‌دهد. ساخت مچ‌بند هوشمند در مجتمع خدمات فناوری دانشگاه صنعتی‌شریف انجام شد. با توجه به اینکه سطح اکسیژن خون در افراد مبتلا به کرونا کاهش می‌یابد، این مچ‌بند پایش سیگنال‌های حیاتی را انجام می‌دهد و به سنسورهایی مجهز است که به‌وسیله آن اکسیژن خون و ضربان قلب را می‌سنجد. همچنین این محصول مجهز به حسگر نوار قلب است. عملکرد الکتریکی قلب از این طریق ضبط می‌شود و با این پایش می‌توان به برخی بیماری‌های مهم قلب پی‌برد.
ساخت دستگاه شمارنده گلبول‌های خون
دستگاه هماتولوژی آنالایزر فول‌دیف (سل‌کانتر) موسوم به دستگاه شمارنده گلبول‌های خون، یکی از تجهیزات پزشکی است که در تشخیص بیماری‌های مختلف کاربرد دارد. این دستگاه با یک‌پنجم قیمت نمونه مشابه خارجی توسط یک شرکت دانشبنیان «ایران‌ساخت» شد. این دستگاه برای شمارش گلبول‌های خون و اندازه‌گیری دیگر شاخص‌ها و مواد مرتبط با خون انسان به‌کار می‌رود. این مساله باعث شده است که این دستگاه حیاتی و مواد مصرفی مرتبط با آن در تشخیص بیماری‌های مختلفی کاربرد داشته باشد. یکی از بیماری‌هایی که این دستگاه می‌تواند در فرآیند درمان و تشخیص آن کاربرد داشته باشد، کروناست. یکی از مزایای استفاده از این محصول دانشبنیان کاهش زمان نتیجه‌گیری نسبت به روش‌های قدیمی و معمول است. درواقع کادر درمان در زمان بسیار سریع‌تری از نتیجه تجزیه و تحلیل‌های مرتبط با خون بیمار مطلع می‌شود و همین موضوع فرآیندهای درمانی را سرعت می‌بخشد. قیمت این دستگاه حدود یک‌پنجم نمونه مشابه خارجی است و مواد مصرفی آن یک‌هشتم مشابه خارجی است. سالانه برای ورود این دستگاه و مواد مصرفی آن، معادل 700 میلیارد تومان ارز از کشور خارج می‌شود.
ربات کیوان‌لایف‌بات، پزشک هوشمند
15 اسفند سال گذشته همزمان با روزهای پر از استرس و نگرانی ناشی از شیوع کرونا طراحی ربات سخنگویی که بتواند به یاری کادر درمان کشور بیاید در ذهن گروهی از متخصصان یک شرکت دانشبنیان شکل گرفت. به‌وسیله این ربات تردد کادر درمان به بخش‌های قرنطینه‌شده کاهش می‌یابد. با دوربینی که در آن تعبیه شده است ارتباط تصویری و صوتی میان بیمار و پزشک از راه دور فراهم می‌شود. این ربات دارای طبقاتی است که دارو یا غذا روی آن قرار می‌گیرد و برای بیمار ارسال می‌شود. همچنین می‌توان طبقات را باز کرد و سیستم‌های ضدعفونی‌کننده UV یا پلاسما را به‌آن افزود. مجهز بودن به سنسورهایی در بخش بالایی برای اندازه‌گیری درجه حرارت بدن بیمار از دیگر ویژگی‌های آن است، البته درکنار آن محفظه‌ای تعبیه شده که بیمار با قرار دادن انگشت خود در آن امکان اندازه‌گیری میزان اکسیژن خون و ضربان قلب را مهیا می‌کند. این ربات کمک‌رسان خوبی برای کادر درمانی در زمان شیوع کروناست.
ونتیلاتور؛ نقطه‌عطف تولیدات دانشبنیان
ساخت ونتیلاتور یا دستگاه تنفس مصنوعی را باید نقطه‌عطف تولید محصولات دانشبنیان مورد نیاز کادر درمان در کشور دانست. دستگاه ونتیلاتور چندسالی بود که با واردات و ارائه خدمات پس از فروش به‌عنوان دستگاه مراقبت‌های ویژه و ماشین بیهوشی از کمپانی MEDEC در ایران خدماتی ارائه می‌کرد. با شیوع کرونا و افزایش میزان نیاز بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به این دستگاه، دو شرکت دانشبنیان به تولید ونتیلاتور اقدام و این دستگاه را بومی‌سازی کردند. یکی از شرکت‌های دانشبنیان تولیدکننده ونتیلاتور تولید خود را از پنج دستگاه در روز به 30 دستگاه در روز افزایش داد.
بومی‌سازی دستگاه اکسیژن‌سنج خون
محصولات مورد نیاز برای مقابله با کرونا تنها به ماسک، مواد ضدعفونی‌کننده محدود نمی‌شود. در این زمینه دستگاه‌ها و تجهیزات متعددی مورد نیاز است. دستگاه پالس اکسی‌متر انگشتی ازجمله این تجهیزات مورد نیاز است که کار سنجش اکسیژن در خون را انجام می‌دهد. این دستگاه توسط یک شرکت دانشبنیان تولید شده است. دستگاه پالس اکسی‌متر انگشتی در تجهیزات مختلفی ازجمله در ونتیلاتورها و دستگاه‌های پایش علائم حیاتی در مراکز درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. درواقع این دستگاه عمل سنجش سطح اکسیژن در خون را انجام می‌دهد. بسیاری از مدل‌های موجود در بازار از باطری استفاده می‌کنند اما دستگاه تولیدی این شرکت از نوع شارژی است و قرار است سطح تولید این دستگاه به 10 هزار دستگاه افزایش یابد.
علاوه‌بر این جمعی از متخصصان حوزه پزشکی و مهندسی در یک شرکت دانشبنیان موفق به طراحی و ساخت تجهیزات کمک‌تنفسی شدند؛ اقدامی که به بومی‌سازی دستگاه‌های اکسیژن‌ساز در کشور منجر شد. در شرایطی که به‌علت بیماری، ریه قدرت تامین اکسیژن خون را ندارد با کمک این دستگاه می‌توان خلوص اکسیژن ریه را بالا برد. این دستگاه انواع خانگی، مرکزی و پورتابل را دارد. یکی از کاربردهای مهم دستگاه اکسیژن‌سازی خانگی در زمان شیوع کروناست، چراکه بسیاری از بیماران با یک دوره اکسیژن‌درمانی بهبود می‌یابند و این مرحله را با دستگاه اکسیژن‌رسان خانگی می‌توانند طی کنند. در این صورت نیازی به مراجعه به بیمارستان و پر شدن تخت‌های آن نیست.
* زهرا فریدزادگان، روزنامه‌نگار